Karaman Müslümanlıkla Ilgili Yapılar

--------------------------------------------------------------------------------

CAMİLER

1-Mader-i Mevlâna (Aktekke) Camii

Karaman'ın merkezi yerinde, İmaret Mahallesinde, Şifa Hamamı olarak bilinen tarihi Süleyman Bey Hamamının batısında yer almaktadır. Camii çevresinde hamamı, derviş hücreleri, güney ve batısında haziresi (mezarlığı) ve içerisindeki türbe ve mezarları ile bir külliye halindedir. Halk arasında Aktekke olarak bilinen camiye, içerisinde Mevlânâ'nın annesi Mümine Hatun'un türbesinin bulunması nedeniyle Mader-i Mevlâna Camii' de denilmektedir.
Camii bugünkü haliyle kapı üzerindeki kitabeden anlaşıldığına göre H.772, M.1370 yılında Karamanoğlu Alaeddin Bey'in emri ile yapılmıştır. Caminin olduğu yerde daha önce Selçuklular zamanında bir zaviye bulunmakta iken, Emir Musa Mevlâna'nın Babası Bahaeddin Veled'in Karaman'a gelmesi ile, zaviyenin bitişiğine bir mevlevi tekkesi yaptırarak buraya yerleştirmiştir. Mevlâna'nın annesi Mümine Hatun ve ağabeyinin vefat etmesi üzerine her ikisi de bu zaviyeye defnedilmiştir. Daha sonra Halil Bey'in oğlu Karamanoğlu Alaeddin Bey, kardeşinin (Süleyman Şah'ın) kabrinin de bulunduğu bu yere bugünkü Camii yaptırmıştır. Ancak, bu cami içerisinde semahane ve türbe bulunması nedeniyle klasik cami mimarisinden farklıdır.
Caminin giriş kapısına iki renkli mermerle zıvanalı kemer yapılmıştır. Bunun üst tarafına da bir Mevlevi sikkesi işlenmiştir. Mevlevi sikkesinin taş kemerinde beş satır halinde kitâbesi yer alır. Kitâbenin Türkçesi şöyledir: "Ariflerin, kutbu, aşıkların, sultanların, milletin, Hak’kın ve dinin celâli (Mevlâna'nın) Tanrı pek zahir olan sırrını mukaddes kılsın. Kişi zâde ve keremli hatuna nispet edilen bu mübarek zaviyenin ve Karamanoğlu Mahmut oğlu, Halil oğlu Sait ve Şehit Seyfettin Süleyman Bey'in Merkadinin -Allah toprağını aydınlatsın- yapılmasını yüce sultan, âlemde Tanrı’nın gölgesi, ümmetlerinin dizginini elinde tutan Arap ve Acem sultanlarının efendisi, azgınları, inatçıları kahreden, kafirleri ve müşrikleri öldüren, fetih babası Karamanoğlu Mahmut oğlu Halil oğlu Alaeddin -Allah mülkünü muhallet kılsın, bayraklarını yükseltsin, yardımcılarını muzaffer ve hoşnut yapsın- Hicretin 772.yılı ve rebiulevvelinin evvellerinde emretti."
Cami tamamen kesme taştan merkezi büyük kubbeli olarak yapılmıştır. İki kısımdan oluşan cami esas cami kısmı ve son cemaat mahallidir. Son cemaat kısmını iki mermer sütun ve yan duvarlarının üzerlerine dayanan üç kubbe örter. Giriş kapısının sağında ve solunda iki mihrapçık vardır. Sağdaki mihrapçığın sağında kadınlar mahfiline çıkış kapısı yer alır.
Merkezi kubbenin altında l7 pencere cami içini aydınlatır. Kubbe göbeği ve eteği, pencere üstleri bitkisel süs dekorludur. Mihrabı sitelaktitlidir. Sol taraftaki ayrılmış olan mekanda Mevlâna'nın annesi Mümine Hatun'un sandukası ile ağabeyi Muhammed Alaeddin ve diğer yakınlarına ait 20 adet sanduka bulunmaktadır.
Caminin son cemaat yerinin tam karşısında kesme taştan yapılmış 7 adet derviş hücreleri ve güneyi ile batısında haziresi bulunmaktadır.

2-Yunus Emre Cami: Caminin bulunduğu mahallenin adı çok eski kaynakla Sinle Mahallesi, daha sonraki kaynaklarda ise Kirişçi Mahallesi, tekkenin adı da Kirişçi Baba Zaviyesi olarak geçmektedir.
Burası eskiden türbe, cami, tekke ve mezarlıktan oluşan bir kompleksti. Esasen bu günkü cami tekkenin mescididir. Cami ve türbenin dışındaki yapılar zaman içerisinde yok olmuştur.
Cami önünde beş kubbeli bir soncemaat revakı olan, batısındaki türbe mekanıyla bütünleşmiş, minareli bir yapıdır. Kare planlıdır. Kare plan duvarlarla bütünleşmiş küçük ayaklar üzerindeki kemerlerle sekizgene dönüştürülmüştür. Caminin köşelerindeki tonoz bingiler üstte baklava dilimleri oluşturacak biçimde düzenlenmiştir. Sekizgenden sağır kubbeye geçiş küçük küresel üçgenlerle gerçekleştirilmiştir. Güney ve kuzeye ikişer, doğuya bir pencere açılmaktadır.
Doğu ve batı yönü duvarla kapatılmış beş kubbeli son cemaat revakının önü dört kargir ayağa oturan sivri kemerlerle açılmaktadır. Revak kubbelerine geçiş küresel bingilerle gerçekleştirilmiştir. Son cemaat revakında biri dışa, ikisi mescide, biri muhdes mekana açılan dört penceresi ile mescide açılan bir kapısı bulunmaktadır. Giriş kapısının sağında ve solunda stelaktitli birer mihrap nişi bulunmaktadır. Mihrapların bulunduğu bu yan bölümler girişten sekilerle ayrılmıştır.
Batı duvar bir onarım sırasında yıkılmış, ortada bir büyük, yanlarda iki küçük kemerle batıdaki mekanla bütünleşmesi sağlanmıştır. Mekan iki büyük sivri kemerle enine üç sahına bölünmüş, üzeri düz dam olarak örtülmüştür. Bu mekan kıbleye iki, soncemaat revakına bir pencereyle açılmaktadır, batı yönünde bir kapısı ile türbeye açılan iki penceresi bulunmaktadır.
Mescidin batı kapısı önünde tek kubbeli bir revak bulunmakta, revakın güneyindeki kapıdan caminin damına ve minareye çıkılmaktadır. Yapı üzerindeki izler bu bölümün ve minarenin sonradan yapıldığını göstermektedir.
Taş kaplama, yuvarlak, kasnaksız merkezi kubbeye içten dört köşede yarımşar kubbelerle geçilir. Orijinal mihrabın alçı mukarnaslarından bir bölümü korunmuş, alt kısmında küçük bir bölüm onarılmıştır. Stelaktitli alçı mihrabı geometrik süs, kıvrık dal motifi ve nesih yazı ile dekore edilmiştir.
Cami ve türbe dışta bütünüyle kesme taş, içte moloz taş ve kireç harcıyla inşa edilmiş ve iç mekan sıvanmıştır.
Türbe caminin batı tarafında, zikir yerinin bitişiğindedir. Tamamen kesme taşla yapılmıştır. Üzeri beşik tonoz örtülüdür. Zikir yerine 2 batıya 1 pencere açılmaktadır. Kemeri tek taştan yapılmış olan kapısı basıktır. Türbenin içi zikir yerinden ve caminin zemininden yüksektir. Altında cenazelik katı yoktur.
İçerde tahtadan işlemesiz olarak yapılmış 4 sanduka bulunmaktadır. Kuzeyde olan sanduka Yunus Emre’ye aittir. 2. Sandukanın Tapduk Emre’ye, 3. Sandukanın Yunus Emrenin Oğluna, 4. Sandukanın da kızına ait olduğu söylenmektedir.
Türbenin zikir yerinin ve caminin hiçbir yerinde yapıldığı tarihi ve yaptıranı gösteren kitabe yoktur. Ancak 1948 yılında yapılan onarımda, cami haziresinde bulunan ve son cemaat revakının doğu bölümü güney penceresinde lento olarak kullanılan mezartaşı H. 748 Rabiyulahirinin onyedinci günü, M. 30 Haziran 1382 tarihini taşımakta olup, yapının bu tarihten önce yapıldığı kabul edilmektedir. Cami ve türbe 1994 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından aslına uygun olarak restore edilmiştir.

3-İmaret Cami: Karaman Merkez, İmaret Mahallesindedir. Kesme taştan, merkezi kubbeli, kapalı avlulu, iki katlı bir yapıdır. Kitabesinde Karamanoğlu II. İbrahim Bey tarafından 1433 yılında bir külliye şeklinde yaptırıldığı yazılıdır.
Cepheden sağ tarafında iki renkli, kesme taştan, şerefe altı stelaktitli, gövdesi firuze ve turkuaz renkte çiniler ile geometrik biçimli palmet frizi ve halat motifleri ile dekore edilmiş yüksek minaresi, batısında İbrahim Bey ve iki oğlunun sandukalarının bulunduğu türbe, kuzeyinde de zengin dekorlu çeşmesi yer alır.
Çinili mihrabı İstanbul Çinili Köşkte, geometrik bitkisel motiflerle süslü, ortasında aslan ve insan figürü bulunan iki kanatlı ahşap kapısı İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesindedir.

4-Dikbasan Cami: Karaman Merkez Mansurdede Mahallesindedir. Cami enine plan gösteren, kûfe tipinde bir yapıdır. Karamanoğulları Devrinde 1493 yılında yaptırılmıştır. Düz tavan doğrudan 12 yığma sütun üzerine oturur. Kemerleri taşıyan sütunların yan taraflarına konsol ve stelaktitler işlenmiştir. Minberi ahşap malzeme ile birbirine geçmeli olarak geometrik tezyinlidir. Şerefesinin altı mukarnas süslü tuğla minaresi sonradan yapılmıştır.

5-Araboğlu Cami: Karaman Merkez, Tapucak Mahallesindedir. Cami, Karamanoğulları Devrinde, 1374-1420 yılları arasında inşa edilmiştir. Kare sütunlar üzerine oturan düz çatı sonradan kiremitle kaplanmıştır. Enine kûfe planlı, kısa minarelidir.
Batıda bulunan giriş kapısı kemeri üstünde yer alan bitkisel süslemeler kemer altında da devam eder. Kapının iki yanında helvacı küreği işlenmiştir. Yağmur sularını akıtmak için yapılan çörtenleri ejder başı şeklindedir.
6-Hacı Beyler Cami: Karaman Merkez, Külhan Mahallesindedir. Cami Seyfeddin Hacıbeyler tarafından 1356 yılında yaptırılmıştır. Kûfe tipinde, enine üç sahınlı, yığma sütunlar üzerine oturan düz çatısı sonradan kiremitle kaplanmıştır.
Basık kemerli portalinde kitabesinin çevresi halat motifi ile dekore edilmiş, bunun altı grift bitkisel ağ süsü ile doldurulmuştur.

7-Karabaş Veli Külliyesi: Karaman Merkez, Siyaser Mahallesindedir. Kesme taş malzeme ile cami, tekke, imaret ve türbeden oluşan iki bölümlü halde yapılmıştır. Karamanoğulları Devrine aittir.
Soldaki birinci bölüm olan cami, üç sıra halinde kemerli sütunlar üzerine oturan düz damlı olarak yapılmıştır. Giriş kapısının üstüne II. Abdülhamit’in tuğrası işlenmiştir.
Kuzey duvarına bitişik imaret bölümü tonozlarla örtülü, üç eyvanlı, merkezi büyük kubbeli olarak inşa edilmiştir. Mekanın tam ortasında 12 kenarlı bir şadırvan bulunmaktadır.

8-Akçaşehir Cami: Karaman, Akçaşehir Kasabasındadır. Cami Karamanoğulları Devrinde, kesme taştan yapılmıştır. Kıble duvarına paralel olarak uzanan sahınlar kûfe plan gösterir. Alçı mihrabı zengin stelaktit süslüdür. Tavanın mihrap önüne rastlayan bölümünde renkli ve tezhipli bir göbek yapılmıştır. Ahşap tavanın değişik bölümleri orijinal kalem işi desenlerle dekore edilmiştir. Son cemaat yeri 6 yığma sütun üzerine oturmaktadır.

9-Yollarbaşı Ulu Cami: Karaman, Yollarbaşı Kasabasındadır. Cami, Karamanoğulları Beyliği Devrinde yapılmıştır. Kesme taştan, enine planlı, kûfe tipinde bir yapıdır.
Yapıdan çıkkın olarak yapılmış son cemaat yerinde başlıkları stelaktitli, taş kaideli, üçü önde, ikisi arkada olmak üzere 5 ahşap sütun bulunmaktadır. Giriş kapısı cevizden olup sedef kakmalıdır. Stelaktitli alçı mihrabın üzerinde iki mavi göbek çinisi ile 7, 8 parça halinde Karamanoğulları çinileri bulunmaktadır.

10-Kazımkarabekir Büyük Cami: Kazımkarabekir İlçe Merkezindedir. Enine planlı, Kazımkarabekir İlçesine özgü taşla yapılmış, Karamanoğullarının en güzel eserlerinden birisidir. Üst örtüyü tutan silindir ve kare formlu sütunlar kıble duvarına üç parelel sahın halinde uzanır. Son cemaat yeri ahşap örtülü ve 7 taş kaideli ahşap sütunludur. Minberin korkulukları ajur tekniğinde işlenmiş, bunların yanlarına nesih yazılar yazılmıştır. Mihrabı kesme, sıraltı, mozaik tekniğinde, geometrik bezemeli çinilerle kaplanmış, etrafına da 6 köşeli çiniler yerleştirilmiştir.

11-Ermenek Ulu Cami: Ermenek İlçesi, Gülpazar Mahallesindedir. Kesme taşla inşa edilen cami 1302 tarihinde Karamanoğlu Mahmut Bey tarafından yaptırılmıştır. 1543 yılında İshak Bey Zade Hacı Seydi Ali tarafından bazı eklemeler yapılmıştır. Çınar ağacından yapılmış olan kapısının üzerinde güzel hat sanatı örneği vardır. Kabartmalarla süslü alçı mihrabına değişik şekilli, mavi renkli çiniler serpiştirilmiştir.

12-Nuh Paşa Cami: Karaman Merkez, Tapucak Mahallesindedir. Osmanlı Devrinde, 1596 yılında Nuh Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesme taştan, merkezi büyük kubbeli bir yapıdır. Kubbeye geçiş dıştan sekizgen tambur, içten selçuklu üçgenleri ile sağlanmıştır. Son cemaat yeri iki sütun üzerine oturan üç küçük kubbelidir.

13-Yeni Minare Cami: Karaman Merkez, Ahi Osman Mahallesindedir. Kesme taştan merkezi büyük kubbelidir. Sütunlar üzerinde bulunan üç küçük kubbeli son cemaat yeri yıkılmıştır. Merkezi kubbeye geçiş dıştan sekizgen tambur, içten selçuklu üçgenleri ile sağlanmıştır. Osmanlı Devrinde 1522 yılında Cambazzade Kadı Abrurrahman Efendi tarafından yaptırılmıştır.
14-Sadettin Ali Bey Mescidi: Karaman Merkez, Turgut Özal Caddesi üzerinde bulunan mescit tamamen kesme taştan yapılmış Selçuklu Devri eseridir. 1247 yılında Ebu Bekir oğlu Sadettin Ali Bey tarafından yaptırılmıştır. Yapı türbe ve mescit kısımları olarak iki bölümlüdür. Girişin karşısında stelaktitli taş mihrabın yanlarında spiral sütunçeler bulunmaktadır.