Kansız Balık

Kansız Balık

1930 yılında "Vikingen" Adlı bir balina gemisi, Güney Atlantik'te küçük bir adaya geldi. "Buvet" adlı bu ada, Afrika'nın güney ucu Ümit Burnu'ndan 1600, Güney Amerika'nın güney ucundan 3000 mil uzaklıktaydı.

Balina gemisinde Johan Ruud adlı bir hayvan fizyoloğu bulunuyordu. Ruud, adanın civarında bir balıkçıyla karşılaştı. Balıkçı ona, "Biliyor musunuz, burada hiç kanı olmayan bir balık yaşıyor" dedi.

Evet Yanlış Duymadınız,"Kansız" Bir Balık...

Hayatı canlıları inceleyerek geçmiş bir bilim insanı için bu çok şaşırtıcı bir iddiaydı. Çünkü bütün omurgalıların, hemoglobin içeren kan sayesinde canlı kalabildiklerini çok iyi biliyordu.

Ruuz ülkesine döndüğünde, tesadüfen Ditlef Rustad isimli bir başka bilim insaıyla tanıştı. Bu hikayeyi ona anlattığında, kendisini şaşırtan şu cevabı aldı:

"İki yıl önce bende oradaydım ve bu balığı gördüm."

Üstelik, kendisinde bu balığın bir fotoğrafının bulunduğunu da söylüyordu. Ona göre balığın adı "Beyaz Timsah Balığı" idi. Bazıları ise onu "Şeytan Balığı" olarak biliyordu. Balığın bir üçüncü ismi daha vardı:
"Buz Balığı..."

Neydi bu esarengiz, damarları kesilse kan akmayan balık. Biraz işin içine dalınca, bilim dünyasının, hayat felsefesinin girdabına kapıldığı çok ilginç ve dramatik bir hikayeye ulaştım. Hepimiz için derslerle dolu bir hikayeye...

Canlı kanının temel yapısını oluşturan hemoglobin molekülü iki temel bileşenden ibarettir. "Globin" adı verilen bir protein ve "heme" denilen küçük bir molekül.

Kanın kırmızı rengi bu "heme" denilen molekülden gelir. Kansız balığın sırrı, DNA araştırmaları geliştikten sonra çözüldü. Daha doğrusu, canlıların gövdesinde "DNA fosillerinin" bulunduğunun keşfedilmesi sayesinde.

Dış dünyada nasıl mamut fosilleri, neanderthal insana ait fosiller bulunuyorsa, canlıların iç yapılarında da nesli tükenmiş DNA'ların fosilleri bulunuyor. Yani DNA arkeolojisinden söz edebiliriz. "Buz Balığının" fosil DNA'ları şunu ortaya çıkardı:

"Buz Balığı" Ailesi, normal kanı olan öteki balıklar gibi okyanusta mutlu bir hayat sürdürüyordu. Ancak bundan 55 milyon yıl önce iklimde acayip bir değişiklik meydana geldi ve okyanus sularının sıcaklığı 68 Fahrenhayt'tan 38 Fahrenhayt'a düştü. Çok az okyanus canlısı bu ani düşüşe dayanabildi. Bunlardan biri de buz balığıydı.

Dayandı ama ne pahasına?.. İnsanların kanının yüzde 45'i kırmızı hücreden oluşur. Kırmızı hücreler, soğuğa dayanıklı değildir. Buz balığı, soğuğa dayanıklı hale gelebilmek ve hayatını idame ettirebilmek için mucizevi bir değişimi gerçekleştirdi. Kanındaki kırmızı hücrelerin oranını yüzde 1'e indirdi.

Bu da yetmedi...

Bu defa tarihin ilk "antifirizini" keşfetti. Hayatta kalma yemini eden bünyesi, donmayı engelleyen bir nefi antifiriz proteini oluşturdu. Böylece buz balığı, adına da uygun şekilde, sıfırın altındaki sularda bile hayatını idame ettirmeyi başardı...
(*) Bu bilgiler,
Sean B. Carroll: "The Making of the Fittest",
Norton, 2006 Kitabindan alinmistir