Işletmelerde Iş Ahlakı Ve Sosyal Sorumluluk

İŞLETMELERDE İŞ AHLAKI VE SOSYAL SORUMLULUK

GİRİŞ

Ahlak; bir toplum içerisinde tüm insanların uyması gereken kurallar bütünüdür. Nasıl ki toplumda yaşayabilmek için belli kurallara uyma zorunluluğu varsa iş hayatında da uyulması zorunlu olan kurallar vardır. Bu kurallar bütününe iş ahlakı denir. İş ahlakı hukuk sisteminin iş hayatının ahlaki sorunlarına yetersiz kalmasından dolayı ortaya çıkmıştır. İşletmelerin ahlaki sorumluluklarının yanı sıra sosyal sorumlulukları da vardır. Çevrelerinde olanlara tepkisiz kalmamaları işletmenin aldığı kararlardan toplumun nasıl etkileneceğini göz önüne almaları gerekmektedir.
İşletmelerin toplum içerisinde belirli bir statü kazanmaları ve varlıklarını sürdürebilmeleri için bu kurallara uyması gerektiğini bilmelidirler.
İşletmelerde iş ahlakı ve sosyal sorumluluk başlığında hazırlanan araştırma konusu üç bölüm halinde ele alınmıştır. Birinci bölümde iş ahlakı kavramı, iş ahlakının gerekleri ve türleri açıklanmıştır. İkinci bölümde; sosyal sorumluluk kavramı ve sosyal sorumluluk alanları anlatılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölüm toplumsal sorumluluk ve iş ahlakı başlığında ele alınmış ve bir örnek verilerek bu bölüm bitirilmiştir.

I.İŞ AHLAKI

A.İş Ahlakının Tanımı

İş ahlakı uygulamalı bir ahlak bilgisidir ve iş hayatında karşılaşılan tüm ahlaki sorunları inceler. Yolsuzluk, rüşvet, hırsızlık, çetecilik, gibi konularla ülkemiz her gün yüz yüze gelmektedir. Bu sorunlar işletme ve çevresi arasında, işletme ve işletme içi arasında, işletme ve rakipleri arasında olabilir. Çünkü bilindiği gibi her zaman için yasaları ihlal eden yasalardan kaçmayı becerebilen kişi ve işletmeler bulunmaktadır. İşletmelerde ahlak sorunları ahlaki ikilem ve ahlaki sapma olarak 2 gruba ayrılır. Toplumdaki yasal düzenlemeler işletmelerin ahlaki davranışlarına yardımca olsa dahi sorunların üstesinden gelmekte yetersiz kalmaktadır

Ahlaki İkilem: Ahlaki ikilemde bir görüşün, ahlaki yapıya uygun olup olmaması tartışılmalıdır. Örneğin, sigara üreten işletmelerde radyo ve televizyonda reklam yapma izni verilmesi sağlığa aykırı olan bir davranışı yani sigara tüketimini özendirmektedir. İzin verilmemesi ise satışı yasal olan bir ürünün satış olanağını ve firmanın tanıtma özgürlüğünü kısıtlamak anlamına gelebilir.

Ahlaki Sapma: Ahlaki sapmada verilen karar ahlaka uygun değildir. Fakat o görüş hala savunulmaktadır. Örneğin; bir otomobil firmasındaki satış yöneticisinin bir bayiden rüşvet alarak çok satan bir araba markası için bayiye daha fazla kota ayırması ahlaki sapmadır.

B.İşletme Ahlakı Neden Gereklidir?

Dünya nüfusu giderek artmaktadır. Bu artış sebebiyle daha fazla iş ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla daha fazla istihdam olanakları geliştirilmelidir. İstihdam sağlanmadığı takdirde fakirler zenginlere siyasal ve sosyal şiddet uygulayacaktır.
Örneğin, günümüzde kapkaç, gasp, hırsızlı gibi ahlaki yapıya uygun olmayan sorunlar ortaya çıkmaktadır.

ØKüreselleşme sonucunda çeşitli ulusların insanlarının aynı firmalarda çalışması yeni ahlaki sorunların ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Bu tür ortamlarda insanlar birbirlerini anlamalı ve birbirlerinin kültürlerine saygı duymaları gerekir.

ØFarklı dinlerin iş dünyasındaki kültür ve değerleri nasıl etkileyeceği de iş ahlakı disiplini tarafından araştırılmaktadır.
İş ahlakı işletme açısından şu nedenlerden dolayı önem taşımaktadır:

ØÇalışanlarda ve müşterilerde sosyal sorumluluk duygusunu geliştirir.

ØHissedarlara karşı sorumluluk duygusunu geliştirir.

ØDoğaya karşı sorumluk duygusunu geliştirir.

ØRakipleri ve topluma karşı sorumluluk duygusu geliştirir.

C.İş Ahlakının Türleri

1.Çalışma Ahlakı

İş ahlaki terimi çalışma ve meslek ahlakını da içermektedir. Çalışma ahlakı denildiği zaman bir toplumda çalışmaya yönelik tutumlardır. Bu tutumlar toplumdan topluma farklılık gösterebileceği gibi insandan insana da farklılık gösterebilmektedir. Bazı insanlar için hayat çalışmaktan ibaret iken bazı insanlar için ise hayat dinlenme ve eğlenmeden ibarettir. Disiplin, verimlilik, kalite, etkinlik gibi kavramlar çalışma ahlakının içerisinde yer alır.

2.Meslek Ahlakı

Bir meslek sahibi olmak sosyolojik sonuçlar doğurmaktadır. Toplumda tanınan bir meslek sahibi bir çok değeri meydana getirmektedir. Bu getireceği değerle birlikte üyelerine de pek çok ayrıcalıklar sağlamaktadır. Bu yüzden yeni ortaya çıkan iş grupları bir meslek olarak tanınmak için çaba sarf ederler. Bir işin meslek sayılabilmesi için bazı koşullar vardır. Bu koşullar şunlardır.

ØMesleklerin entelektüel bir boyutu vardır belli bir akademik eğitim süresini gerektirir.

ØBir meslek mensuplarının amacı ilk olarak kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet etmektedir. Başkalarına ve topluma hizmet etmek için meslek olmanın esasını teşkil eder.

ØBir meslekte bütün üyelerin yer aldığı organize bir meslek örgütünün varlığı gereklidir. Bu meslek örgütü özerk ve kendi kendini yöneten kolektif bir özelliğe sahip olmalı ve ehliyet sahibi üyelerini kontrol etmek, mesleki eğitim için rehberlik yapmak, mesleki uygulamalar için kabul edilebilir standartlar geliştirmek gibi sorumluluklar taşımalıdır.

II.SOSYAL SORUMLULUK

A.Sosyal Sorumluluk Kavramı

İşletme faaliyetlerinin toplum üzerindeki etkilerinin kavranması ve karar almada bu etkilerin göz önüne alınmasıdır.
Günümüzde modern iş hayatında sadece ekonomik bir yapı olarak değil aynı zamanda sosyal ve siyasal bir yapı olarak da ele alınmaktadır. İş adamlarının okul yaptırmaları, kütüphane, hastane yaptırmaları sosyal sorumluluk bilinçlerini ön plana çıkardıkları anlaşılmaktadır. Türkiye’de birçok iş adamı hizmet konusunda birbirleriyle yarış içerisindedir ve bu da işletmelerin prestijlerini arttırmaktadır. İşsizlik sorununa çözüm bulma çabaları, kongreler düzenlemeleri,vakıf ve dernekler kurmaları iş adamlarımızın batılı iş adamları gibi sosyal sorumluluk anlayışına uygun bir hizmet sergiledikleri görülmektedir.

B.Sosyal Sorumluluk Alanları

Sosyal sorumluluk alanları ülkenin gelişmişlik, zenginlik düzeyi ile yakından ilgilidir. Ekonomik yönden gelişmiş fakat sosyal yönden gelişmemiş ülkelerde sosyal sorumluluk alanları farklı olacaktır. Genel olarak ekonomik ve sosyal açıdan gelişmiş ülkelerdeki işletmelerin sosyal sorumluluk alanlarını aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür.

ØTüketicilerin korunması ve tüketici haklarına saygılı olmak.

ØDoğal çevrenin korunması,

ØGücünün kötüye kullanmamak,

ØÇalışma hayatının kalitesinin yükseltilmesi,

Øİstihdam alanları yaratma.

Øİş ahlakı,

ØSosyal yardımlar ve hizmetler,

ØToplumun kültürel öğelerine saygı göstermek.

III.TOPLUMSAL SORUMLULUK VE İŞ AHLAKI

İşletmeler belirli çevre koşullarında faaliyet gösteren kurumlardır. Bu nedenle aldıkları kararlardan etkilenirler ve çevrelerini de etkilerler. Bence toplum aldığı kararlardan etkilenir ve çevrelerini de etkilerler. Sosyal sorumluluk kavramı iş ahlakına göre daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Örneğin; bir işletmenin Marmara Bölgesi’nde meydana gelen deprem felaketi için yardımda bulunması iş ahlakından çok işletmenin sosyal sorumluluğu kapsamına düşünülebilir. Öte yandan Marmara Bölgesi’nde bir binada eksik malzeme kullanılarak binanın çökmesine neden olan bir inşaat firmasının durumu işletmenin iş ahlakından yoksun oluşuyla açıklanabilir.İş ahlakında kurallar daha açıktır ve iş ahlakı sosyal sorumluluğa göre daha uygulanabilir ve somut bir yapıya sahiptir.

A.Sosyal Sorumluluk Ve İş Ahlakı: ABD Deneyimi/ Örneği

1950'lerde, savaş sonrası ekonomik gelişme ve iyimserlik, ABD'de kamu ve özel sektör kuruluşlarına itimat ve güvenirliliğin en üst düzeye çıkmasına neden oluyor.
1960'larda ise, savaş sonrası iyimserlik azalıyor; sosyal-ekonomik sorunlar gerek eşitsizlik ya da eşitsizliğin algılanması gerekse de artan beklentiler nedeniyle daha dikkat çekmeye başlıyor. Kentlerin sağlıksız gelişimi, çevre kirliliği toplumu daha rahatsız etmeye başlıyor. Gerek kamu gerekse özel sektör kuruluşları "başarısız" görülmeye başlanıyor.
Bu dönemlerde, bazı aşırı tepkisel nitelikle oluşumlar çıkıyor: örneğin tüketici hakları için şirketlere yüklenen "sistem karşıtları", çevre kirliliği ile mücadele için yeşillerin bir tür öncüsü olan çevre aktivistleri, toplum kirliliğine ve eşitsizliğe karşı hipiler.
Bu dönemde diğer bir ilginç karşı çıkma ya da şirketleri sorumsuzlukla suçlama örneğin otomobil endüstrisine yönelik ve önderliğini Ralf Nader'in yaptığı tüketicinin hakları ve korunması akımı olmuştur. Nader ve ekibi önce General Motors'un 1960 başlarında piyasaya sürdüğü Corvair marka arabanın güvenlik bakımından eksikliklerini ve zayıf taraflarını gündeme getirmiş ve "unsafe at any speed" (düşük süratte bile güvensiz) sloganı ile arabanın piyasadan silinmesine yol açmıştır. Aynı ekip 1960'ların sonları ve 1970'lerin başlarında bu defa da Ford'un Pinto marka arabasının deposunun yerleştirildiği kısmın iyi insule edilmemesinden dolayı arkadan çarpılma durumunda alev alıp arabanın atış topu haline geldiğini ileri sürmüşlerdir. Sonuçta Ford şirketi arabalarını tadilat için geri çağırmak durumunda kalmış ve ayrıca kaza geçiren araç sahiplerine tazminat ödemeyi kabullenmek zorunda kalmıştır.
Otomobillerdeki emniyet kemerinden sert olmayan ön paneller, darbe emici tampon ve direksiyondan dağılan ön cama kadar otomobil güvenliği ile ilgili pek çok tasarım üretici firmaların karşılaştıkları bu duyarlı ve hatta "hasmane" yeni tüketici gruplarının baskısı-tehdidi karşısında hayata geçirilmiştir.İşletmelerde; iş ahlakı ve sosyal sorumluluk kavramları günümüzde önemini gittikçe artırmıştır. Bu kavramlara önem veren işletmeler daha başarılı bir duruma gelerek rekabette ön plana çıkmışlardır.İş ahlakı kavramı ile “sosyal sorumluluk” kavramı arasında yakın ilişki bulunmaktadır. Sosyal sorumluluk, esasen iş ahlakının gereğidir. Yani iş ahlakı, sosyal sorumluluğu da içeren bir anlam taşır.

Dolayısıyla, sosyal sorumluluk, karar verici durumda olanların yani işletme yöneticilerinin, kendi çıkarlarını olduğu kadar toplumun genel çıkarlarını da geliştirecek ve koruyacak eylemleri yapmasındaki zorunluluktur.
Sonuç olarak denilebilir ki; işletmeler birer açık sistem olarak çevreye açılmak, çevreyle girdi ve çıktı ilişkilerine girişmek zorunda olan kuruluşlardır. Toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel yapısından soyutlanamayan işletmeler yaşamlarını sürdürebilmek için değişen yeni koşullara uymak ve içinde bulundukları toplumla iki yönlü ve anlamlı ilişkiler kurmak zorundadırlar. Bu nedenle, işletme toplumun yapısını, özelliklerini, gelenek ve alışkanlıklarını tanımak ve kendisini de topluma tanıtmak gereği duyar. Sosyal sorumluluklar yönünde harcanan bu çabalar ise işletmenin büyük ölçüde pazarlama fonksiyonunda yer alan halkla ilişkiler işlevinin önemli bir bölümünü oluşturur.

KAYNAKÇA

1.BEKTAŞ Çetin, İşletme Becerileri ve Grup Çalışması, Uşak, 2005

2.BERKMAN Ümit, Sosyal Sorumluluk , İş Ahlakı Gelişimi ve Yakın Geleceği, WeBCaNaVaRi'na Üye Olmadan Link'leri ve Kod'ları Göremezsiniz.
Link'leri Görebilmek İçin. Üye Ol. veya Giriş Yap.

3.DALAY İsmail, Yönetim ve Organizasyon, Sakarya Üniversitesi Rektörlük Basımevi, 2001.

4.ÖZTÜRK Sevgi, Genel İşletme, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir, 1996

5.USLU Salim, Görüş Ocak Dergisi, 2001