İPLİKTE SON İŞLEMLER

İpliklerde çeşitli işlemlerle kazandırılan formun korunması gelecek işlemlerde kolaylık sağlanması güzel bir görünüm kazandırılması iplik değerinin ve kalitesinin geliştirilmesi veya piyasaya sunulacak ipliklerde müşterinin kullanımına hazır hale getirilebilmesi için bir takım işlemler yapılır. Bunlar iplikteki bütün işlemleri ve son işlemler olarak ele alınır.
Bir takım işlemler bütün ipliklere uygulanabilmekle beraber ipliğin hammaddesine özelliklerine kullanım alanlarına bazı ipliklere has özellikler işlemlerde yapılabilmektedir. Aşağıda iplikte son işlemler genel hatlarıyla incelenmiştir.
1. Fiksaj
2. İplik mersarizasyonu
3. İplik Boyama
4. iplik Baskı
5. İplik Yakma
6. İplik avivaj
7. Dikiş ipliği terbiyesi
A. FİKSAJ
Fiksaj; genel olarak elyafa ve ipliklere kumaşlara genellikle nemli yada kuru ısı ile stabilite verme işlemidir.
Aşağıdaki başlıklar halinde fiksajla ilgili bilgiler verilmiştir:
a) Fiksaj işleminin amaçları,
b) Fiksaj işlemini etkileyen faktörler,
c) Fiksajın uyguladığı elyaflar,
d) Büküm fiksajı
a) Fiksaj İşleminin Amaçları
Fiksaj işleminin en önemli amacı uygulandıgı mamüle stabilite kazandırmaktadır. İplik, eğrilmesi sonrasında, büküm verme işlemlerinde veya diğer mekanik işlemler sırasında iç gerilimlere sahip olur. Bu gerilimler iplikte düzensiz yönlenme ve şekil almalara sebep olur. Fiksaj işlemleriyle iplikteki bu iç gerilimler yok edilerek relaks yapı oluşturmaya çalışır ve iplik yapısının etkileme direnci arttırılır.
Fiksaj işlemi ipliklere uygulandığı gibi elyaf ve kumaşlara da uygulanmaktadır. Genel olarak fiksaj işleminin temel amaçları şu şekilde sıralabilir:
1. İplik eldesi, dokuma, terbiye işlemleri sırasında olışan iç gerilimlerin uzaklaştırılarak mamülde yapısal stabilite etkisini saglamak.
2. Mamülün görünüm ve tutumunu düzeltmek
3. mamüle belirli bir şekil vermek (ütü yeri, plise gibi) yada örnegin karışıklık gibi istenmeyen etkenleri yok etmektir.
b) Fiksaz işlemini etkileyen faktörler
Fiksajda en önemli faktörler; su , ısı ve/veya kimyasal madde, süre,basınçtır. Bunların hepsi veya birkaçının etkisiyle materyel yeni bir şekil verilecek (plastik) hale getirildikten sonra, mekanik etkilerle istenilen sonuç elde edilmeye çalışılır. Burada elyaf içerisinde istenilene uygun yeni baglar ouşturulur. Bir tekstil mamülü değişik aşamalarda birkaç kez fiksajdan ğeçebilir.
c) Fiksajın uyguladığı elyaflar
Fiksaj işlemi her cins tekstil maddesine uygulanır fakat poliamid (nylon) terilen, orlon gibi sentetik polimer elyafların işlenmesinde özel öneme sahiptir. Bu termoplastik maddelerden yapılan elyafta ısı etkisi için gerilimleri giderir ve çekmeye sebep olur. Kontrollü kumaşlarda ısı işlemi, elyafa boyutsal degişikliklerde daha fazla direnç gösterme kabiliyetini verir.
d) Büküm fiksajı (yün ipliği)
Yün ipliklerde fiksaj, özellikle büküm fiksajı özel bir öneme sahiptir. Bunun önemi şu şekilde açıklanabilir:
Yün ipliklerin dokuma esnasında kopmaması veya ipliğin çift kat bükülmesi ile saglanır. Özellikle çözgü iplikleri çift kat bükülür. Çünkü yün iplikçiliğinde pamuktaki gibi haşıllama işlemi yoktur.
Kamgarn iplikçiliğinde, iyi bir form eldesi ve kendi kendine kıvrımlanmanın önlenmesi için bükğmden sonra iplik buharlam ile fikse edilir. Bundan sonra iplik serbest hale geldiğinde kendi kendine kıvrılma olmaz.
Buhar sıcaklığı ve buharlamada kalış süresi kullanılan materyele, harmana göre değişir. Fikse esnasında 85-90 C üzerinde yünde sararma görülür.
Daha yüksek sıcaklıklarda zaman kısa tutulmalıdır. 2,3-3 atü’ lük basınçta 10-15 dakika süreyle fiske edilir. Böylece buharlamada büküm fiske olmuş olur.
Fiske, bobin halinde yada masura halinde yapılır. Bobinler genelde yarım konik ve çapraz sarım şeklinde olmaktadır.

B. İPLİK MERSERİZASYONU
Yıkamaya dayanıklı bir parlaklık ve arttırılmış saglamlık elde edbilmek için, pamuk iplikleri konsantre sudkostik çözeltisi içinde germe etkisi altında işlem görmesidir.
Merser.ze işlemi ile iplikte parlaklık, mukavemet, boya alımı gibi özellikler artar. Merserizasyon işlemi sonucunda elyaf kesiti şişer ve yapı düzgünleşir.
Merserizasyon kalıcı bir terbiye işlemidir, yani elde edilen parlaklık ve diğer etkiler daimadir. Merserize işlemi, ipliğin kuvvetli soğuk sudkostik çözeltisinde işlem görmesi ve gerilim altındayken suyla yıkanmasıdır. Germe nekadar fazla olursa olsun mukavemet artışıda okadar fazla olur. Sudkostik etkisiyle doğal bükümlü elyaf yapısı; daha yuvarlak bır yapı kazanır; bükümsüz, şişmiş ve uzunluktan çekmiş duruma geçer. İpliklerin çekmesi, maksimum parlaklığı elde edebilecek bir şart altında uygulanan germe ile önlenebilir.
İplik merserizasyon aşağıda başlıklar halinde incelenmiştir:
a) iplikte merserizasyon işleminin etkileri
b) iplik merserizesi ile kumaş merserizesinin karşılaştırılması
c) germesiz merserizasyon
d) iplik merserize makineleri

a) İplikte merserizasyon işleminin etkileri:
Merserizasyon işleminin tekstil ****ryallerindeki etkileri ve iplikte meydana getirdiği degişiklikler genel olarak şunlardır:
• Merserize işlemi sonunda parlaklık artar
• Kopma mukavemeti yükselir
• Esneme özelliği azalır
• Ölü ve olğunlaşmamış elyaflar elemine olur
• Boyarmadde alımı artar, bayanma özelliği iyileşir
• Görünüm güzelleşir
• Merserize ipliklerden elde edilen kumaşlarda boyut değişmezliği artar

b) İplik merserizesi ile kumaş merserizesinin kerşılaştırılması
tekstilde iplik veya kumaş halde merserize yapılabilir. Kumaş halde merserize işlemi, iplik halde merserizeden daha avantajlıdır bazı ipliklerin merserize edilmesi şarttır bu iplikler pamuklu dikiş iplikleri, dantel iplikleri nakış iplikleri, çorap örgü iplikleri, el örgü iplikleri vb. gibi ipliklerdir.
Kumaş merserizersinin iplik merserizesine göre avantajları; üretim hızının daha yüksek olması ve işçilik gereksiniminin daha az olmasıdır. Dolayısıyla kumaş merserizesinde maliyet iplik merserizesinden daha düşüktür. Birim miktardaki meteryale merserize etmek için makine, işçilik ve süre maliyeti yüksek olduğu için iplik fiyatları oldukça pahalıdır.

c) Germesiz Merserizasyon
Bir iplik, gergin değilde gevşek koşullarda merserize edilirse, kıvrılma eğilimi göstereceğinden çekecektir, yani kısalacaktır. Bu kıvrılma yada dalgalanma iplik tekrar esnetildiğinde düzelecektir. İşte bu durum esneklik özelliği yaratır. Germesiz merserizasyon işlemleri ipliklere uygulandığı gibi dokunmuş kumaşlara da uygulanır. Germesiz merserizayonda esneklik kazandırmanın maliyeti azdır. Ancak esneme oranı düşük, geri esneme özelliği azyıf olduğundan kullanımı yaygın değildir. Bir süre giyildikten ve birkaç defa yıkandıktan sonra geri esneme özelliklerini yitirerek bollaşırlar.

d) iplik Merserize Makineleri
İplik merserizesi kontinü iplik merserize makinelerinde veya çile iplik halinde gerçekleştirilebilir.

Köntinü İplik Merserize Makineleri

Bu makinelerde iplikler haşıllamada olduğu gibi yan yana paralel durumda merserize, stabilize, yıkama ve nötrleştirme kısımlarından geçirilerek kurutmaya sevk edilirler.Köntinü iplik merserize makinelerinin bazılarında merserize edilmemiş iplik bobin halinde kalır. Bu makinelerde iplik bobin halinde sarılırken yarı kesikli olarak merserize yapılır.

Çile İplik Merserize Makineleri
Çile iplik merserize işleminde; çileler yatay veya dikey olarak iki silindire sarılır. Silindirler kendi eksenlerinde döndürülerek ve aralarındaki uzaklık istenilen mesafelerde ayarlanarak germe sağlanır.

C) İplik Boyama
Tekstilde boyama işlemi, elyaf, iplik, kumaş ve mamül halinde yapılabilir. Boyama;
elyafın iplik olarak eğrilmesinden sonra dokuma veya örme kumaş haline getirilmeden önce
yapılıyorsa buna iplik boyama denir.Boyanmış ipliklerde yapılan dokumalar ipliği boyalı olarak
anılırlar. İpliği boyalı kumaşlar, genelde renk olarak canlı ve daha zengindirler. Daha sonra terbiye işlemi görecek ipliğe boyalı kumaşların boyanmasında haslıkları yüksek boya maddeler
kullanılmalıdır, aksi halde ileriki işlemler sırasında akma görülebilir. İplik boyama işlemi, boyama sıvısında yapılır. Tekstil terbiye işlemlerinin(ön terbiye , apre, yıkama, boyama vb.)
gerçekleştirildiği, kimyasal maddeler, boyar madde tekstil yardımcı maddeleri içeren tekstil ****ryallerinin işlem gördüğü sıva çözeltisine Flotte adı verilir. Boyama işleminde de Flotten ve flotte oranı önemlidir. Boyama şekline göre Flotte oranları değişitr. Flotte oranı, tekstil ****ryalinin birim ağırlık miktarının, Flottenin kg miktarının oranıdır. Uygulamadaki kolaylığı sebebiyle kg yerine Litre olarak da Flotte oranları belirtilmektedir. Fakat flotte deki kimyasallar ve boyar maddelerin özgül ağırlığı 1gr/cm3 büyük olduğundan yanlış bir uygulamadır. Örnek 400 kg mamül alabilen boyama aparatında flottte miktarı 4000 litre ise flotte oranı; 400/4000=1:10 olur.
Flotte oranları; 1:30 gibi değerlerde ise uzun flotte oranı, 1:05 gibi değerlerde ise kısa flotte oranı olarak belirtilir. İplij boyamanın ana amacı; dokuma işlemi sırasında ilginç kareler, çizgiler, ekoseler oluşturulmak üzere değişik renklerden ipliklerin kullanılmasıdır. Örneğin; şambri kumaşlar genellikle renkli çözgü ve beyaz atkı iplikleri ile dokunur. Değişik renkli ipliklerin oluşturduğu diğer kombinasyonlar; kareli gingham, shepherd karesi ekose gibi kumaşlardır.
Özel durumlarda düz renk kumaşlar için de boyalı iplikler kullanılabilir. İplik boyamanın önemli özellikleri aşağıda kısa maddeler halinde verilmiştir:
• İşlem daha üretken olduğundan elyaf ya da tops boyamaya göre daha az maliyetlidir.
• İplik boyama, boyar maddenin elyaflar içine mükemmel nüfüziyetinin sağlar ve rengin oldukça net olarak ortaya çıkmasına sebep olur.
• Düzgünsüz boyanan yerler, kumaş boyamada dikkat çektiği halde iplik boyamda rahatsız etmez.
İplik boyama işlemi çeşitli şekillerde yapılabilir. Amaç: boyar maddenin sarılmış durumdaki iplikten elyafların içine nüfuz etmesidir.

İplikler:
• Çile boyama
• Bobin boyama
• Çözgü boyama
• Bölgesel boyama şeklinde boyanabilir.
Çile Boyama
Geniş, gevşek sarılmış çileler halindeki ipliklerin boyama amacıyla özel olarak tasarlanmış boya teknelerine daldırılması ile yapılan iplik boyama yöntemidir. Yumuşak hacimli el örgü iplikleri nakış iplikleri, tekstüre sentetik iplik türleri genellikle çile halinde boyanır. Çile boyama yöntemi en pahalı iplik boyama yöntemdir. Çünkü, iplik bobin halinden çile haline getirilir ve boyamadan sonra tekrar bobin haline getirilir. Bu nedenle, dokunacak iplikler çile halinde değil, bobin hainde boyanırlar. Çile halinde boyamada makine kapasitesi de düşer.
Çile Boyama Şekilleri
a) çile boyama makinelerinde geniş, gevşek sarılmış çileler halinde ipliklerin saplara asılarak özel olarak bu amaçla tasarlanmış boya teknelerine daldırılarak yapılabilr.
b) Üniversal boyama aparatlarında özel taşıma çubuklarına takılan çileler içerisinde flotte sirkülasyonu ile boyanabilir.
c)Kabin çile boyama aparatlarında yapılabilir.
D)Püskürtmeli çile boyama cihazlarında yapılabilir.


Çile boyama işleminin yapılışı
Çile boyama makinelerinde çileler porselen veya ****lden yapılmış köşeli çubuklara takılırlar. Çubukların döndürülmesi ile ve ayrıca aşağı yukarı hareketiyle düzgün boyama sağlanır.Flötte oranının uzun olması (1:20)ve flöttenin köpürmesi durumunda çilelerin yüzmesi sorun yaratır. Yün çilelerin boyanması, bobin çile boyama aparatlarında yapılabilir. Keçeleşme tehlikesinin önlenmesi açısından mamülün hareketsiz, flottenin hareketli olması tercih edilir.Çileler makinede çubuklara takılırlar. Flötte oranı mamüle göre değişir.(1:10 – 1:15 )
Mersrize pamuk ve akrilikler içinde bu tip aparatlar uygundur. Çile boyamada çileler çubuklara gergin bir şekilde yerleştirilmelidir. Malzemenin bir miktar çekeceği göz önüne alınarak, çile kıvrımı ile alt çubuk arasında bir miktar boşluk bırakılmalıdır. Bu boşluk, çekme miktarına göre ayarlanır. Flötte sirkülasyon yönü, değiştiğinde çilelerin çubuklardan yukarı kalkmasına ve çubuğa değen kısımların boyanmasına da yarar. Pamuk çilelerin boyanmasında, pamuğun ıslanınca sıkı bir yapı kazanması nedeniyle daha kuvvetli bir yapı gerekir.
Üniversal boyama aparatlarında, çileler dairesel bir şekilde asılırlar. Çile boyama aparatlarında, çilelerin belli bir sıklıkta asılması, flötte sirkülasyonunun eşit dağılımı, sonuçta düzgün bir boyama eldesi için önemlidir. Püskürtmeli boyama cihazlarında; çileler üstü delikli özel çubuklara asılmakta ve boyama flöttesi bu deliklerden ipliklere püskürtülmektedir. Çilelerden akan flötte altta toplanmakta ve pompa ile tekrar püskürtülmektedir. Bunların avantajları; sürekli pompa tarafından toplanıp püskürtüldüğü için iyi bir karışma sağlanması ve flötte oranının 1:5 in altına düşmesidir. İplikler büyük yada küçük çileler halinde hazırlanıp, ondan sonra buharlanabilirler. İpliklerin gevşek halde hazırlanmaları, boyama nüfuziyetinin mükemmel olmasını sağlar.

Bobin Boyama
İpliklerin boyama için özel patronlara çapraz sarımla bobinlenmiş halde boyanmasıdır.
Çapraz bobinlerin boyanması, üniversal boyama aparatlarında gerçekleştirilir. Yani; Bobin hareketsiz, flötte yani boyama sıvısı hareketlidir. Çapraz bobinlerin sarılması için özel boyama patronları vardır. Bu patronların bir kısmı esnek, bir kısmı esnek değildir. Esnek olanlar çok çeken ipliklerin sarılmasında kullanılır. Çapraz bobinler silindirik veya konik şekilde olabilir. Konik çapraz bobinlere daha fazla iplik sarılabildiği için avantajlıdır. Silindirik çapraz bobinler 400 gr, konik çapraz bobinler 1,5 kg iplik alabilmektedir. Roket bobinlerin sarılış şekli kopslardaki gibi olup, dah fazla iplik alırlar. Buların diper avatajı, mekiksiz dokuma makinelarında dogrudan kullanabilmeleridir.
Sargının her tarafının aynı sıklıkta olması ve bir partide boyanacak sargı büyüklüklerinin eşitliği önamlidir. Ayrıca malzemedeki çekme etkisi göz önüne alınmalıdır.
Malzemenin şişme ve çakme özelligi bilinmelidir. Örnegin: pamuk iplikleri gevşek bir gerilimle sarılır. Vizkon yaş halde daha fazla şişme gösterdiğinden öok gevşek sarılır, dagılma olmaması içinde sargı kalınlıgı az tutulur. Rayon kaygan yapılı oldugundan ideal bir sargı yapılamaz. Yün su ve ısı ile esneme özelliği gösterdiginden sıkı sarılabilir.sentetiklerin önce çektirilmesi daha uygundur.farklı sargı sıklıkları durumunda flotte sargının gevşek kısmından geçmek isteyecek ve burasın koyu boyanacaktır. Çok sıkı sargılardanda flottenin geçişi zor olacaktır. Sargılar yapıldıktan sonra aparata yerleştirmeden önce çapraz bobinlerin alt ve üstlerinden bastırılarak kavislendirilmesi saglanır. İşlem prensip olarak; bobin göbegiyle eşit çaplı ve üzerine sıralı delikler açılmış tüplere bobinlerin oturtulması ile başlar. Tüple rflotte sirkülasyon sistemine baglıdırlar ve tankın içindeki boyar madde çözeltisi bobinlerin içerisinden hem içten-dışa hemde dıştan-içe sirküle edilebilir.bobin halinde boyamada bütün boyama çıbuklarına eşit boyda bobin yerleştirilmesi önemlidir.
Bobin boyanmış iplikler, çile boyanmış ipliklerin yumuşaklılıgına ve hacmliligine sahip degildir. Bununla beraber, bobin boyama aparatları örme ve dokuma kumaşlarda geniş kullamıma sahip penye ve karde pamuklu ipliklerin boyanması için kullanılırlar.

teşekkürler..