ikinci çocuk planı - ikinci çocuk kararı nasıl verilmeli - kardeşler arasında yaş farkı
Günümüzde genellikle tek çocuklu olmak tercih ediliyor. Ancak başlangıçta tek çocuklu olmaya karar veren birçok aile ilk çocuktan sonra ikinci bir çocuk sahibi olmayı da istiyor. Bu aşamada en çok merak edilen konulardan biri iki çocuk arasındaki ideal yaş farkının ne olması gerektiği. En başından itibaren iki ya da daha fazla sayıda çocuk isteyen aileler genellikle daha kısa aralıklarla çocuk sahibi olmayı ve onları bir arada büyütmeyi tercih ediyorlar. Ama buna sonradan karar veren ailelerin çoğu ilk çocukları doğup büyüdükten sonra çocuklarının yalnızlık hissini hafifletmek ve ona bir oyun arkadaşı sağlamak için, çocuğun da yoğun talepleriyle ikinci bir çocuğa karar veriyorlar. Böyle durumlarda ilk çocuk genellikle 5-6 yaşına gelmiş oluyor ve bir kardeş ve arkadaş isteğini sıklıkla dile getiriyor.

 Peki, iki çocuk arasındaki ideal yaş farkı ne olmalı?

Bu sorunun aslında tek bir yanıtı yok. Anne babanın yaşı, çocuğa sahip olma koşulları, ilk çocuğun büyütülmesi aşamasında yaşanan sorunlar, çocukların cinsiyeti, anne babanın çocuklarla ne kadar ilgilenebildiği gibi birçok etmen yaş farkının çocuklar üzerindeki etkisinde belirleyici oluyor.

 Diğer yandan iki kardeşin psikolojik özelliklerinin gelişiminde aralarındaki yaş farkının yanı sıra başka birçok etmen belirleyici olduğu için bu farktan kaynaklanan zorlukları belirlemek de zor olabiliyor.

 Annenin psikolojik hazırlığının bir çocuğun büyüme ve gelişmesindeki önemi düşündüğünde ikinci çocuk için en ideal zamanın annenin ikinci çocuk için en çok hazır hissettiği zaman olduğu söylenebilir. Çünkü annenin hazırlığı, iki kardeş arasında yaşanabilecek sorunları önlemede de önemli bir belirleyicidir. Bu açıdan bakıldığında bir yaş fark da on yaş fark da iki çocuk arasında benzer etkiye sahip olacaktır.
 Kardeş neden gerekli?

 Çocukluk dönemi yetişkinlik döneminde karşılaşılabilecek tüm sorunlarla baş etmeyi öğrenmek için bir hazırlık dönemidir. Sosyal ilişkilerde en çok baş edilmesi gereken duygular ise kıskançlık ve rekabet duygularıdır. Bu iki duygunun farkına varılması ve uygun bir şekilde baş edilebilmesi için kardeş ilişkilerinden edinilen deneyimler çok değerlidir. Çocuk kardeşini hem sever, hem kıskanır hem de anne babasının gözünde sürekli daha değerli olma ve bunu hissetme çabasındadır. Bu nedenle de kıskançlık ve rekabet duygularını en yoğun yaşadığımız deneyimler kardeşlerimizle yaşadığımız deneyimlerdir. İşte bu noktada bu iki temel duygunun yoğunluğu ve sağlıklı bir şekilde üstesinden gelinebilmesi pedagojik olarak önemlidir. Bu sebeple de kardeşler arasındaki 1-3 yaş aralığı kıskançlık ve rekabetin oldukça şiddetli yaşanıyor olması sebebiyle uygun bir yaş aralığıdır.

 1-3 yaş arası fark

İlk 3 yıl bebeğin, annenin yakın ilgisine en çok ihtiyaç duyduğu ve benmerkezci olduğu dönemdir. Yani çocuk tüm ilgiyi kendisine ister ve özellikle annenin ilgisini sürekli ister. Ancak 3 yaşa yaklaşıldıkça çocuk anneden ayrı kalmayı ve annenin ilgisini başka durum ve kişilerle paylaşabilmeyi daha fazla tolore edebilir hale gelir. Bu sebeple 3 yaşına gelmeden bir kardeşi olduğunda kıskançlığı daha yoğun yaşar. Bir yandan kendi bebeklik anıları çok tazedir ve hala annenin “bebeği” olma arzusu vardır. Diğer yandan da büyümektedir ve artık bebek değildir. Bu durumda yeni bir bebek geldiğinde çocuk ister istemez yaşının gerektirdiği şekilde anneyi zaman zaman beklemesi gerektiğini, annesinin kendisinin dışında bir bebeği de sevip ilgilenebildiğini ve buna rağmen kendisini de sevmeye devam ettiğini öğrenir. Tek başına ilgi merkezi değildir artık. Bu nedenle de bir süre sonra otonomi kazanmaya başlar. Kendi çözümlerini bulmaya ve isteklerini daha farklı tonlarda ifade etmeye başlar. İsteklerini bazen ertelemesi gerektiğini ama buna rağmen ihtiyaçlarının düzenli bir şekilde karşılanıyor olduğunu öğrenir. Elbette bu süreçte büyümeye, paylaşmaya direnç de olur. Her yeni değişimde olduğu gibi… Anne baba bu geçiş döneminde ne kadar başarılı olursa çocuk da o kadar çabuk toparlanır ve kardeşli yaşama uyum sağlar. Çok peş peşe çocuk sahibi olan anne babalar çoğunlukla ilk çocuğa haksızlık ettiklerini düşünürler ve sanki yeni doğan bebekle çok ilgilenerek ilk çocuklarını ihmal ediyor oldukları kaygısını yaşarlar. Oysa elbette yeni doğan bir bebek daha fazla ilgiye muhtaçtır. Tıpkı ilk çocuğun doğumunda olduğu gibi. Çocuğun ihtiyaçlarını fark etmek, zamanında ve yumuşakça karşılıyor olmak, kardeşi kıskanmasının ve bunu değişik şekillerde dile getirmesinin doğal olduğunu kabul etmek bu zorlu dönemin daha yumuşak atlatılmasına yardımcı olur. Yani bu kadar yakın yaş aralığında kıskançlık ve rekabet (anneden daha fazla ilgi alma çabası ve ihtiyacı) daha şiddetli yaşanır hem de bu duygularla baş edebilmeyi çocuk daha kolaylıkla öğrenir ve içselleştirir. Bu nedenle de olabiliyorsa ve diğer hazırlık koşulları da uygunsa kardeşler arası yaş aralığının 3’ü geçmemesinde fayda vardır. Okul öncesi dönemin ardından, bu kadar kısa yaş aralığı olan kardeşler çok daha fazla oyun arkadaşı olabilmekte birbirleriyle yakın ilgi alanları geliştirebilmektedirler.

 4 yaş ve üzeri yaş farkı

4 yaşından sonra kardeşi doğan çocuklar zihinsel olarak bir kardeşe sahip olmayı daha çok anlamlandırabilmektedirler. Bu nedenle de annenin hamileliğini öğrendikleri zamandan itibaren bir kardeşe sahip olmanın avantaj ve dezavantajlarını dile getirebilirler. Fazla korunarak ve fazla benmerkezci büyütülmeyen, başka deyişle psikolojik olarak sağlıklı gelişen çocuklar genellikle bir kardeşe sahip olmayı arzu ederler. 4 yaş civarı çocukların en çok kardeş isteklerini dile getirdikleri yaşlardır. Birçok anne baba bu dönemde çocuklarının arzusu sebebiyle de yeniden çocuk sahibi olma kararı verirler. 4-5 yaşında iken kardeşi olan çocuklar eğer bir okul öncesi eğitim kurumuna devam ediyorlarsa kardeşin varlığının yarattığı duygularla daha kolay baş edebilirler. Çünkü okulda paylaşmayı, beklemeyi, ihtiyaçlarını ertelemeyi ve başka çocuklarla bir ortamı ve ilgiyi paylaşmayı öğrenme şansları olmuştur. Evin büyüğü olmayı daha fazla hissettikleri bir yaş aralığıdır. Tam da bu yaşlarda çocuklarda büyüme, büyüdüklerini fark etme ve kanıtlama arzusu vardır. Bu nedenle kardeşle birlikte daha büyük olma düşüncesi genellikle çocukları iyi hissettirir. Özellikle kardeşleri 3 yaşına gelip yuvaya başladığında iki kardeş arasında ilişki daha da güçlenir. Çünkü büyük çocuk küçüğe artık bildiklerini de öğretmeye bir tür öğretmenlik yapmaya başlar. Genellikle küçükler de abi ve ablalarından bir şeyler öğrenmeye, onları izlemeye çok meraklıdırlar. Bu aşamada büyük çocuk kendini daha önemli hissetmeye başlar. Küçük de kendisine model alacağı başka bir çocuk olduğu için onu takip ederek hem eğlenir hem de yeni deneyimler edinir. Olumlu görünen birçok yönüne rağmen yapılan araştırmalar göstermiş ki, yaş aralığı ne kadar fazla ise kıskançlık ve kıskançlığın yarattığı diğer olumsuz duygular çok daha uzun süreli yaşanıyorlar. Çünkü kardeşin doğduğu dönemde bilişsel olarak gelişmiş ve belli bir duygusal olgunluk seviyesine gelmiş bir çocuk, kardeşi ile ilgili yaşadığı olumsuz duyguları dile getirmenin yanlış olduğunu düşünerek daha fazla bastırma eğiliminde olmaktadır. Bu da birçok şeyi içinde tutmasına, kızgınlığını, kaygılarını ve kıskanma duygusunu daha içinde yaşayarak uzun vadede daha ciddi psikolojik sıkıntılar geliştirmesine neden olmaktadır. Bu nedenle de anne babaların çocuğu kardeşe hazırlamaları döneminde hiçbir şekilde kardeşi “kıskanmasının yanlış olacağı” mesajını vermemeleri önemlidir. Kıskançlığın doğal bir duygu olduğu asla unutulmamalıdır. Kardeş her yaşta çocuk için zorlayıcıdır. Çocuğun anne babasıyla ilişkisini, dünyadaki ve aile içindeki yerini, ne kadar değerli olduğunu, ne kadar seviliyor olduğunu gözden geçirmesine ve emin olana kadar da sorgulamasına neden olur. Yani kardeşini hiç kıskanmayan çocuk yoktur. Sadece bunu belli etmeyen çocuklar vardır. Bazen küçük çocuklar da büyük çocukları kıskanabilir. Burada da yine yaş aralığı az ise bunu daha kolay ifade edebilmektedirler. Erken dönemde fark edilmeyen ya da çözülemeyen kıskançlık sorunları bazen kardeşler arası uzun yıllar yaşanacak sorunlara da sebep olabilmektedir. Bu nedenle ikinci bir çocuğa sahip olma aşamasında çocuğu iyi hazırlamak ve çıkabilecek sorunları öngörerek çocuğun duygularını uygun bir şekilde ifade etmesine fırsat vermek son derece önemlidir.