Hemoglobin A1c, diğer ismiyle glikozillenmiş hemoglobin, şeker hastalığında tedavinin etkinliğini ölçmek, kimi zaman da şeker hastalığı tanısı koymak için kullanılan bir kan tahlilidir. Hemoglobin A1c sıklıkla HbA1c olarak da kısaltılır. Şeker hastalığı tedavisinde geçmiş iki-üç ay ait kan şekeri profili hakkında bilgi verdiği için geçtiğimiz yıllarda artan sıklıkla kullanılmaya başlamıştır.

HbA1c nasıl ölçülür?

Laboratuarda hemoglobin A1c ölçümü için kan vermek diğer tahliller için kan vermekten farksızdır. Aşağıda açıklanacak nedenler ve testin doğası gereği eğer o gün sadece hemoglobin A1c değeri ölçülecekse, bu tahlil kan verirken aç ya da tok olmanızın önemi yoktur.

Geleneksel laboratuar yöntemlerinin yanı sıra doktor muayenehanelerine yönelik birkaç dakikada sonuç veren ölçüm sistemleri hatta evde kendi hemoglobin A1c değerinizi ölçebileceğiniz son-kullanıcı ürünleri de vardır.

Hemoglobin A1c ölçümünün şeker hastalığının daha iyi kontrol edilmesine, şeker hastalığına bağlı komplikasyonların gelişme riskini azalttığına dair sağlam araştırma verileri bulunmaktadır.

HbA1c testi ne ölçer?

Kanımızdaki alyuvarlar görevi oksijen taşımak olan hemoglobin isimli maddeyi içerirler. Dolaşıma katılan alyuvarların ömrü ortalama 120 gündür. Alyuvarlarda bulunan hemoglobin, kan şekerine maruz kaldığında glikozillenme denilen bir reaksiyon gerçekleşir. Glikozillenme reaksiyonu, kandaki şeker moleküllerinin hemoglobine yapışarak yapısal değişikliğe neden olması diye tarif edilebilir.

Alyuvarların ömrü olan 120 gün boyunca, hemoglobinin glikozillenme oranı kan şekeri değerlerine paralel olarak artar. Hemoglobin A1c testi de yukarıda bahsedilen glikozillenme oranını ölçmektedir. Tahlil yaptırmadan önceki aylarda kan şekeri değerleri yüksek seyretmişse, hemoglobin moleküllerinin glikozillenme oranı da artar ve dolayısıyla hemoglobin A1c seviyesi artar.

Hemoglobin A1c testine benzer prensiple çalışan diğer bir test de früktozamin testidir. Früktozamin testinde hemoglobin molekülleri yerine bir kan proteini olan albuminin ken şekeri düzeylerine bağlı yapısal değişime uğrama oranı ölçülür. Albuminin dolaşımdaki ortalama ömrü 2-3 hafta kadar olduğundan, früktozamin tahlilden önceki 2-3 haftaya ait kan şekeri profili hakkında fikir verir.

HbA1c değerleri ne anlama gelir?

Ortalama alyuvar ömrü yaklaşık dört ay olduğundan hemoglobin A1c değerleri, tahlil için kan verilmesinden bir ay öncesinden başlayarak geriye doğru iki-üç aylık dönemde kan şekeri değerlerinin nasıl seyrettiğine ilişkin bilgi verir.

Hemoglobin A1c testinin hakkında bilgi verdiği zaman aralığını bir örnekle açıklayalım: 15 Mayıs günü test için kan verilmişse, ölçülen hemoglobin A1c değeri 15 Ocak (veya 15 Mart) - 15 Nisan tarihleri (kan verilmesinden bir ay öncesinden başlayarak geriye doğru iki-üç aylık dönem) arasındaki şeker profili hakkında bilgi verecektir.

Aşağıdaki tablo, Diabetes Care dergisinde 2003 yılında yayınlanan Test of Glycemia in Diabetes başlıklı makaleden alınmıştır.[3] Tabloda hemoglobin A1c değerlerinin yaklaşık olarak karşılık geldiği ortalama kan şekeri değerlerini görebilirsiniz.

HbA1c (%) Ortalama Kan Glükoz Değeri (mg/dl)
6 135
7 170
8 205
9 240
10 275
11 310
12 345

Örneğin, hemoglobin A1c seviyeniz ölçüldü ve sonucu %7 bulunduysa geçmiş üç ay boyunca kan şekeri seviyeniz 170 civarında seyretmiş anlamını çıkarabilirsiniz.

Tabloda verilen %6-%12 aralığının dışındaki hemoglobin A1c değerlerine karşılık gelen ortalama kan şekeri değerleri geleneksel olarak Ortalama Kan Şekeri (mg/dl) = ( HbA1c * 35.6 ) - 77.3 formülü kullanılarak hesaplanabilir. Yakın geçmişte sonuçları yayınlanan ve 2700 kişiyi kapsayan bir araştırmaya göre Ortalama Kan Şekeri (mg/dl) = ( HbA1c * 28.7 ) – 46.7 formülü daha doğru sonuç vermektedir.[4]

Internet üzerinde hemoglobin A1c değerlerinin karşılık geldiği ortalama kan/plazma glükoz değerlerini veya kan/plazma glükoz değerlerine karşılık gelen hemoglobin A1c değerlerini hesaplamaya yarayan ama prensipte yukarıdaki formülü kullanan pek çok çevrimi-içi hesap makinesi bulabilirsiniz.

HbA1c’nin normal sınırları nedir?

Normal hemoglobin A1c değeri %3 ile %6 aralığındadır.

Bugünkü veriler ışığında şeker hastalığı tedavisinde güvenli kabul edilen hedef hemoglobin A1c değeri %6.5′dir.[5][6]

Daha düşük hemoglobin A1c değerlerinin şeker hastalığına bağlı bazı komplikasyonların riskini azalttığına dair veriler bulunmasına rağmen, hemoglobin A1c değerleri %6.5'in altına çekildiğinde hipoglisemiye (kan şekeri düzeyinin normalin alt sınırının altına inmesi) bağlı komplikasyon riski artmaktadır.

HbA1c ne zaman ve ne sıklıkla ölçülmeli?

Son bilimsel veriler ışığında tüm dünyada kabul gören tavsiye ve konsensus metinleri yayınlayan Amerikan Diyabet Birliği,

şeker hastalığı şüphesi ile yapılan ilk doktor ziyaretinde,
tedaviye başlanıp şeker seviyeleri dengelendikten sonra, ve,
izleyen dönemde her altı ayda bir

hemoglobin A1c seviyesinin ölçülmesini tavsiye etmektedir.

Birlik, ayrıca kan şekeri profilinin tedavi hedeflerine getirilmesinde zorluk çekilen olgularda hemoglobin A1c seviyesinin üç ayda bir ölçülmesini salık vermektedir.