Haslıkların Tayini

GİRİŞ
Endüstri devrimi gerçekleştikten sonra insan oğlunun temel üretim felsefesini
“daha ucuz maliyetlerle daha çok üretim” oluşturmuştur. İnsan oğlu bu amacına
ulaşmak için her şeyi mübah bulmuştur. Ucuz iş gücü olarak görülen çocuklar bile en
ağır ve pis işlerde çalıştırılmış, uzun yıllar sosyal hakların adı bile anılmamıştır. Bu
esnada doğanın her imkanı hoyratça kullanılmış, el değmemiş ormanlar kesilerek
tüketilmiş, bilinçsizce kullanılan su kaynakları ihtiyaca cevap veremez olmuş, gök
yüzü baca dumanları ile kararak adeta fabrikaların bulunduğu kentlerin bir simgesi
olmuştu. Yaşanan bütün bu olumsuzluklar tekstil endüstrisi içinde aynen –belki de
fazlası ile- geçerli olmuştu. En fazla su, hava, kimyasal madde tüketen dallarından biri
olan tekstil sanayii; büyük ölçeklerde de atık su, atık hava ve baca gazı, katı, sıvı ve
gaz halinde kimyasal atıklarla bizzat tekstil ham maddeleri ve ürünlerinin atıklarıyla;
ürünlerin ambalajlanmasında kullanılan maddelerin (inceleri tahta, kağıt ve metal,
daha sonra ağırlıklı olarak plastik) atıkları ile çevreye olumsuz katkılarda
bulunmuştur.
Günümüzde ise pek çok kanuni yaptırımlar sonucu işletmeler kendilerine çeki
düzen vermek zorunda kalmışlardır.
Bugün inceleyeceğimiz konu yine ekoteks içerisinde yerini alan ve eko
standart 100 ile belirlenmiş kriterler dahilinde boyarmadde haslıklarının insan ve çevre
ile olan ilişkisidir.
Bu inceleme konusu ise yerini tekstil terbiyesi içinde alır.
Tekstil terbiyesinde ön terbiye, boya, baskı ve bitim işlemlerinde materyallere
değişik özellikler kazandırmak amacı ile çok çeşitli kimyasal maddeler
kullanılmaktadır. Son yıllarda kimyasal maddenin kullanımını sınırlandırmaya
yöneltse de, kimyasal maddeler terbiye işlemlerinin ayrılmaz bir parçası olmuştur.
Hammaddelerden başlayarak kullanıma hazır duruma gelinceye kadar tekstil materyaline muhtelif işlemler uygulanmaktadır. Özellikle terbiye işlemlerinde müşteriler tarafından istenilen özelliklerin (renk,tutum,......gibi) kazandırılması amacı ile tekstil materyalleri üzerine muhtelif kimyasal maddeler, boyarmaddeler çeşitli şartlarda aktarılmaktadır, çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemler uygulanmaktadır.Eko – tekstiller kavramı içinde yer alan üretim ekolojisi; bu işlem aşmalarında ortaya çıkan, insana ve çevreye zararlı atıklarla ilgilenmektedir. Çevre dostu tekstillerin üretiminde EG – EKO – Audit düzenlemeleri ile yalnızca üretim prosesleri değil, aynı zamanda işlemlerin ön ve son adımları da incelenmektedir.

RENK HASLIKLAR TAYİNİ
Haslık, mamullerin üretim veya kullanım sırasında karşılaştıkları etkenlere karşı gösterdikleri direnç olarak tanımlanabilmektedir.
Renk haslığı, bir tekstil materyalinin, kullanım, test, muhafaza veya işlemi sırasında karşılaştığı şartlar sonucu, herhangi bir renk özelliğindeki değişme veya yakın malzemelere renk transferine veya her ikisine karşı direncidir.
Renk haslıkları boyarmadde ile lif arasındaki ilişkiyi gösteren değerler olup: toksikolojik bir parametre değildir. Ancak su, ter, tükürük, sürtünme haslıkları, insan ekolojisi açısından önemli olabilir. Sayılan bu haslık değerleri düşük olan tekstil mamullerindeki boyarmaddelerin cilt ve ağız yoluyla insan vücuduna geçebilme riski, insan ekolojisi açısından tehlike oluşturabilmektedir.
Tekstil mamullerindeki renk haslıkları lekeleme derecesi olarak aşağıdaki yöntemlere göre belirlenir:
• Suya karşı renk haslığı, ISO 105 E01’e göre yapılır.
• Yıkamaya karşı renk haslığı, ISO 105 C06’ya göre yapılır.
• Tere karşı renk haslığı, ISO 105 E04’e göre yapılır.
• Yaş veya kuru sürtünmeye göre renk haslığı, ISO 105 X12’ye göre yapılır.
• Salyaya karşı renk haslığı, DIN 53160’a göre yapılır.
Bu testlerin değerlendirilmesi ek1’de tablo halinde verilmiştir.

SU HASLIKLARI
Bu testler TSE 396’ya göre yapılır ;
Boyalı baskılı her türlü tekstil mamulünün uzun veya kısa süreli suya karşı dayanımını belirlemek için yapılan bir testtir. Örnekler 10*4 cm uzunluğunda kesilip hazırlanır. Yandaş bezlerle bir veya iki kenarından dikilerek iyice ıslatılır. Fazla suyu iki baget arasından geçirilerek alınır. Kısa süreli olanda 5kg ağırlık altında 20°’de bir saat, uzun süreli olanda yine 20°’de 16 saat veya 37°’de 4 saat bekletildikten sonra örnek ve yandaş bezler birbirine değmeyecek şekilde ve 60°’yi geçmeyecek şekilde kurutulur. Akma ve renk değişimleri gri skalada değerlendirilir.

DENİZ SUYU HASLIKLARI
Bu test TSE 397’ye göre yapılır.
Mayoluk kumaşlar ve yazlık giysiler için önemlidir. Örnek kumaş yine iki yandaş bez arasında olduğu halde tek tarafından dikilir. 30g/l NaCl içeren çözeltiyle iyice ıslatılır, fazla suyu alınır ve hidrotest cihazında 5kg’lık ağırlık altında 37°’de 4 saat bekletilir ve akma ve renk değiştirme gri skalalar da değerlendirilir.
KLORLU SU HASLIĞI
Bu test TSE 837’ye göre yapılır.
Özellikle yüzme havuzlarında kullanılan her türlü havlu, bornoz,vb gibi mamuller için önem taşımaktadır. 20mg/l aktif klor içeren çözeltinin PH’ı 8,5’e ayarlanır.Örnek destile su ile iyice ıslatılır. Üzerinde %100 su kalacak şekilde sıkıldıktan sonra 1/1000 oranı olacak şekilde katılır . Bu şekilde ağzı camla kapatılarak 4 saat bekletilir ve renk değişimi gri skalada değerlendirilir.

RENK YIKAMA HASLIĞI
Koyu ton boyamalarda yıkanınca boyarmadde akması daha fazla olabileceği
için renk yıkama haslığı açık tonlarda daha yüksektir.
10*4 cm ebatlarında kesilen biri esas diğerleri yandaş bez olacak şekilde bir
üçlü sandviç hazırlanır. Sandviç ya kısa kenarından yada bütün kenarların dikilebilir. Yandaş bezlerin seçiminde asıl prensip, bu yandaş bezlerden birinin aynı cins lif
diğerinin ise bu lifle en çok karıştırılan lif olmasıdır.
Renk yıkama haslığı TSE 716’ya göre yapılır. 5 ayrı yıkama yöntemi vardır,
bunların ilk ikisinde sadece 5g/l sabun çözeltisi diğerlerinde ise bu ilaveten 2g/l soda
çözeltisi bulunur. Bu şartlar altında;
Test aleti olarak 40dev/dk ile çalışan LANDOMETRE ve LİNİTEST cihazı
kullanılır. Gerekli durulamalar yapılduktıktan sonra yandaş bezlerle birbirine değmeyecek şekilde açılır ve 60°’ kurutulup gri skalada değerlendirilir.


Yıkama tipi 1 2 3 4 5
Süre(dk) 30 45 30 30 45
Sıcaklık(°C) 40 50 60 95 95

Tüm yıkama tiplerinde kriterler;
• Boyanmış mamulün rengine etkisi,
• Boyanmamış yandaş bezin kirlenmesi.
Yıkama testinde dikkat edilecek hususlar;
• Yıkama sıcaklığı
• Zaman
• Boyamaya sabun ve deterjan dışında konulan kimyasallar
• Yıkama esnasında maruz kalınan mekanik etkiler
• Flotte oranı

teşekkürler..