3.1 ) HAŞILLAMA TEKNİKLERİ :

Haşıllamada en önemli mesele bugün çok pahalı olan ısı enerjisinin tasarrufudur. Enerji ekonomisi için yapılan araştırmalar sonucunda bazı yeni haşıllama tekniklerinin geliştirilmesine neden olmuştur. Bu yeni haşıllama tekniklerinin tatbikatı hakkında yeterli derecede bilgi elde edinilememiştir. Yeni haşıllama tekniklerinden başlıca üç tanesi önemli olduğundan bu tekniklere yer verilecektir.

3.1.1 ) KÖPÜK İLE HAŞILLAMA :

Haşıllanmış iplikte buharlaştırılacak su miktarını azaltmak için likid kısmında yapıştırıcı madde konsantrasyonu arttırılır. Burada özel haşıllama teçhizatı ve makinesi kullanılır. Ayrıca istenen özellikte köpük hazırlamak için özel tertibat gereklidir. Köpük ile haşıllamanın iki güçlüğü vardır.
- Elde edilen köpüğün sıkmaya kadar dayanıklılığı ve sürekliliği
- İplik üzerinde konsantre bir film tabakasının iplik içerisine de bir miktar etmiş durum yaratmamasını teminen köpüğün tercihen sıkma sonunda giderilmesi

Köpük sistemlerinin sinai uygulaması :

Tekstil mamullerine bir takım maddelerin tatbikinde köpük metodu hemen hemen sandoz’un boya konusundaki “Sancolor” usulü ile başlamıştır.
Başlangıçta bu iş püskürtme ile tatbik edilmiştir. Bu usulün gelişmesi mikro gözenekli ve aktif yüzeyli bir sistem elde etmeye yönelik mikrohabbeli bir köpük teşekkülü temeline dayanmaktadır.
Daha sonra Aguluft / Sancoved usulü daha ziyade basınç altında boyama uygun ısısı için Aguluft C olarak geliştirildi. Sonra kontinü ve diskontinü boyama için uygulamayı takiben bu metot terbiye uygulamalarına da tatbik edildi.
“Celemson” Üniversitesinde köpükle uygulama konusu bu sahada araştırma servisleri çok aktif olan büyük Amerikan tekstil sanayi ile az veya çok irtibatlı olarak yoğun bir şekilde incelendi. Bu sistemle ilgili kaynaklara, çalışmalar yapılmasına, patentinin alınmasına rağmen ender rastlanmaktadır.

Köpüklerin fiziko kimyası :

Genel hususlar :

Köpüklerin iki fazı mevcuttur. Biri devamlı konumuzda olduğu gibi başlıca havadan oluşan gaz fazı. Köpürtülecek çözeltiye gaz üflendiğinde meydana gelen habbeler sıvının yüzeyinde bir köpük halinde birleşirler. Köpük habbelerinin arasında bulunan yaprak halindeki zar dışarıdan iki tabaka monomolekül kalınlıkta iki kılcal film ile sıralandırılmış ve bunların arasında sıvı fazının meydana getirdiği ağ içinde az veya çok hızlı akabilen tabakalar arası sıvılar bulunur. Bu akışlar sonucu zar gitgide incelerek kırılganlaşır ve köpük söner.

Stabilite :

Buna göre bir köpüğün stabilitesi aşağıdaki hususlarla sağlanır :
- Kılcal tabakalarla (Uygun seçilmiş kılcal “köpük yapıcı” maddeler etkisi ile suyun yüzey enerjisinin azalması ne kadar çok ise bu stabilite o kadar iyidir.)
- Ara sıvının akışına (Bu akış ne kadar yavaş ise ki bu sıvı viskozitesinin daha farklı olması demektir. Bunun sonucunda köpük o kadar iri habbelidir.)
Ayrıca, bir köpük sistemi termodinamik açıdan köpüğün oluşumu kendisini meydana getiren sistemden daha fazla bir yüzeye sahip olması nedeniyle ister istemez sebatlıdır.
İşte bu sebeple sabun çözeltisine mesela gliserin ilave etmekle sabun köpüğü habbelerinin dayanma süresi uzatılır, zira gliserin tabakalar arası sıvının viskozitesini arttırır ve böylece köpük yapma özelliğinin de süresi uzar; fakat viskoziteyi arttıran daha başka katkı maddeleri de aynı şekilde uygun olabilir.
Oysa köpüklerin stabilitesi (metastab) denilen bir hal oluşturmakla modifiye edilebilir ve bu hal kılcal tabakaların stabilitesi ile düzenlenir, yani;
- Yüzey filmi ile tabakalar arası sıvı arasında ve yüzey viskozitesi olarak anılan iyi bir bağlantı
- “Marangoni” etkisi : Bu etki hasara uğramış zarın, kılcal yönden daha zengin bir ortamdan, hidrofil grupların sayesinde tabakalar arası sıvı molekülleri eşliğinde kılcal moleküller çeken daha büyük yüzey enerjili fakat kılcal film bakımından daha zayıf yeni bir yüzey oluşturma olayıdır.
Şüphesiz ki tabakalar arası sıvının ortaklaştırılması derece derece fakat yavaş yavaş zarın zayıflamasına yol açar.
- Nihayet “Gıbbs” etkisine göre, gelişen yüzey filminde kılcal moleküllerin yanal kohezyonu ile düzenlenen elastikiyet
Köpükler çok yüzlü bitişik habbelerden oluştuklarından istikrarsızdırlar. Bu durumda tabakalar arası sıvı sistem içinde kontinü bir faz meydana getirir ki bu da bir yer çekimi etkisi ile akmayı kolaylaştırır.
Hiç şüphesiz ki basınç (sıkma), ısı yükselmesi, buharlaşmanın getirdiği değişikliklerin, köpüklerin fiziko-kimyasal özellikleri ve dolayısıyla istikrarlılığına bir etkisi mevcuttur.
Teğet olarak bitişik küresel habbelerden meydana gelen köpüklerin stabilitesi, tabakalar içi sıvının viskozitesi ne kadar küçükse o derece zayıftır.

Kabuk yapma (Kaypaklaşma) :

Eğer tabakalar arası sıvılar içinde çözünmüş ploymerin kendisi de bir miktar kılcal özellik gösteriyorsa, bir taraftan oluşturduğu viskozite, diğer taraftan tabakalar üzerinde kılcal etkisi ile köpüklerin stabilitesine ilave katkıda bulunacaktır.
Bu durumda aynı zamanda bir kabuk yapma etkisi de vuku bulabilir. Köpüklenmemiş sıvı içinde yüklü zerrecikler brawn hareketi ile birbirleriyle çarpışır ve elektriki tepki ile birbirlerini iterler. İstatistiki olarak ve hemen, basit bir sıvı hacmi içerisindeki zerreciklerin eşit ihtimaliyetle tesadüfleri ile ifade ve izah edilen bir “rejim” sistem hali oluşur. Buna mukabil yüzeyde durum farklıdır, zira hava fazı tarafında yüzeye doğru gelen zerrecikleri iten yüklü zerrecikler yoktur. Netice olarak, sistemin itmesi ile sıvı kütlesinin yüzeye doğru ve yüzey tarafından kütleye doğru geri çevrilmeyen zerrecikler gönderilir. Dolayısıyla yüzeyde sıvının içindeki oranla aşırı bir konsantrasyon meydana gelir. Bu durum, sıvı ile köpük arasında ve köpük lehine bir konsantrasyon farkı oluşturur.

Köpüğün kesilmesi ve yayılma :

Haşıl işleminde, iplik üzerine tatbik edilen köpük, yayılmak ve ipliği sarmak ve hatta bir miktarda ipliğe nüfuz edebilmek için kesilmelidir.
Bu kesilme sistemi modifiye eden tüm faktörlerle hızlandırılabilir :
- Su (veya çözücü) ile tabakalar arası sıvı konsantrasyonunun arttırılması, örneğin tekstil materyali ile temasta kramatografik etki ile.
- Gerek reolojik etki ile (köpükler Newton kanunu dışındadırlar ve fazla miktarda kesilme “cisaillement” ile viskozite katsayısı küçülür), gerek ısı yükselmesi ile tabakalar arası sıvının viskozite katsayısının küçülmesi
Bir taraftan bu viskozite katsayısının küçülmesi, diğer taraftan kılcal halin mevcudiyeti sıvının yayılmasını kolaylaştırır.

KÖPÜĞÜN ÖZELLİKLERİ :

1) Üfleme nispeti (plow ratio) :
Üfleme oranı; ana çözelti ile, elde edilen köpüğün yoğunlukları oranı ile ifade edilir. Bunun tersi olan “köpük yapma derecesi” de kullanılır. Pratik uygulama için 10:1’den 25:1 arası köpük yapma oranları elde edilmeye çalışılır.

2) Habbelerin ortalama büyüklüğü :
Habbelerin büyüklüğü de köpük stabilitesini tayin edici bir husustur. 100 mikrometre altındaki, genellikle 50 mikrometre civarındaki çaplar elde edilmeye çalışılır.

3) Viskozite :
Köpük sisteminin viskozitesi üfleme oranı ile artar. Buna mukabil, köpüklerin hakiki Newton davranışı olmayan, pratik olarak bir güç kanun ile ifade edilen pseudoplastik bir hareket tarzları mevcuttur.

4) Var olma süresi, stabilite :
Köpüğün meydana gelişinden tatbikini takiben sıkmaya kadar stabil olması gereklidir.
Yukarıda görmüş olduğumuz gibi, köpükler kendiliklerinden azalır ve kesilirler.
Bunun içindir ki radyoaktivite “period” kavr..... tekabül eden “yarı ömür süresi” kavramı ( Schaumzerfall- Halb-Wertzeit veya Half life ) ortaya atılmıştır. Bu beli bir köpüğün ihtiva ettiği sıvının yarısını kaybetmesi için gereken zamandır.
O halde köpüğün başlangıçta ihtiva ettiği sıvı miktarını yoğunluktan hareketle tespit etmek ve başlangıçta köpükte mevcut olan sıvının yarısına tekabül eden miktarın dekantasyonu ile serbest kalmasına gerekli zamanı ölçmek gerekir. Örneğin; dereceli kapta tespit, ayrıca bir drenajdan da söz edilmektedir.
Köpük elde “edilmesi ve uygulanması” sistemine göre, arzu edilen yarı-ömür süreleri genellikle birkaç dakika ve istisnai olarak birkaç saat arasında bulunmaktadır.

Köpüğün meydana gelişi :

1) Bileşimi :
Köpük ana çözeltiye az veya çok sıkıştırılmış 5-6 bar’ı geçmeyen bir gaz üflemekle oluşur. Başlıca hava olmak üzere karbon di oksit azot veya freon gibi;İ (freon gibi düşük ısılarda buharlaşan sıvılar çok düşük habbeli köpük yapar.) ana çözeltiyi meydana getiren bileşikler şunlardır:
- Çözücü: Ekseriyetle su; çözücüler daha güçlükle, istikrarlı düşük yoğunluklu köpük verirler.
- Apre maddesi ( konumuzda haşıl maddesi )
- Köpük yapıcı yardımcılar
- Köpüğün stabilitesini veya yoğunluğunu değiştiren katkı maddeleri

Gerçekte haşıl için, haşıl maddesi viskoziteyi değiştirmeye ihtiyaç göstermeyen bir viskozite sağlamaktadır.
Köpük yapıcılar veya stabilite değiştiren katkı maddeleri muhteliftir:
Terbiyede, doğal hexsoid olan sanoninleri (sabun yapıcı) klasik sabun kadar uygun olduğu görülmüştür.
Doğal olarak fiyat yönünden rekabet imkanı sentetik ürünlerde aynı şekilde kullanılmaktadır. C 12’li anionik maddeler ( laurysülfat veya sülfone eter alkolleri ) hatta non iyonikler dahi uygun olabilir.
Buna mukabil iyonik özellikli oligomerler kılcal etkileri ile köpükleri iyi stabile etme avantajına sahiptirler. %0.5 ile %2’lik artış ile soğukta istikrarlı ve sıcakta süratle kesilen köpük elde edilmesine imkan verecektir. Stabilizatör olarak selülozik türevler (hidroksietilselüloz, metilselüloz) ve polysakkarit reçinelerinin ilavesi önerilmektedir. Bunlar arasında strüktür ve özellikleri dolayısıyla guar ve keçi boynuzu unu katkı maddesi olarak özellikle ilgi çekici görülmektedir.
Bütün bu maddelerin haşıl için geçerli adezif karakter gösterdiklerini işaret etmek dikkate değerdir.

2) Mekanik oluşum :

Üniform bir uygulama tekniği için başlıca habbe büyüklüğünün tam anlamıyla homojen olan sabit ve dolayısıyla kolayca tekrarlanabilen bir karışım yapılmasını sağlamak çok önemlidir.
Köpük hazırlanması çeşitli şekillerde yapılabilir.

- Hava eşliğinde mekanik karıştırma ile,
- Basınçlı hava üfleme ile,
- Köpüklenebilecek sıvı ilâvesi ile karışmayan kaynama noktası düşük bir sıvı (freon, pentam vs.) emülsiyonunun ısıtılması ile, emülsiyonu elde etmek için yapılan karıştırmanın meydana getirdiği ısı köpük elde etmeye yeterli olabilir. Bu halde her şeyi kesin bir şekilde belirtmek şarttır. Üfleme oranı, üfleme basıncı kesin ve mutlak sabit bir karıştırma hızı (çok düşük toleranslar) mümkündür.

Köpük devir daim pompaları köpüğün erken kesilmesine neden olacak anafor ve ısınmaları önleyecek tipte olup köpüğü kullanmalıdır. Yüksek hızlı santrifüj pompalar tavsiye edilmez.

Köpüğün tatbiki :

Terbiye işlemlerinde kumaşa köpük uygulaması üç ana tekniğe göre yapılır.

A) Rakle usulü uygulama :
Köpük rakle hareketi yönünde ve raklenin altında bir silindirle tespit edilmiş bir bez üzerine iletilir. Az sonra köpük emdirilmiş bez sıkılır. Çalışmayı kolaylaştırmak üzere rakle ile sıkma arasına bir emme düzeneği ilave edilir.

B) Hava raklesi ile uygulama :
Lam yerine hakiki köpük rulosu meydana getiren döner bir silindir kullanılır.

C) Sıkma usulü ile uygulama :
Tercihen yatay bir sıkma uygulanır. Köpük, bezin iki tarafından sıkma düzeyine sevk edilir. Bu suretle dağılım daha homojen olur. Bütün şartlarda köpük, sıkma sırasında tahrip edilmelidir. Bunun sonucunda viskozite düşer ve bu düşüş penetrasyonu ve dağılımı kolaylaştırır.
Şu halde köpük miktarı ve penetrasyon, üfleme oranı ve köpüğün stabilitesi ile düzenlenmektedir. Mala verilen haşıl maddesi miktarı da doğal olarak köpüğe esas teşkil eden sıvının haşıl maddesi konsantrasyonuna bağlıdır.

3.1.2 ) CUTTS HAŞILLAMA SİSTEMİ :

Kurutucuda enerji tüketimini azaltmak için, çözgüler yüksek konsantrasyondaki haşıldan geçirilerek, istenen haşıl alma derecesini sağlamak maksadıyla çözgünün yeteri kadar haşıl almasını sağlayacak haşıl sıvısı, haşıl banyosuna devamlı surette ilave edilmelidir.

3.1.3 ) CHIMGEL HAŞILLAMA SİSTEMİ :

Chımgel haşıl işlemi CHIMTEX ile minimum haşıl kullanılan yeni bir prosestir. Haşıl solüsyonuna daldırılmış çözgü tabakalarına kaynayan, sıcak, düşük viskozitede haşıl sıvısını uygulamak ve kurutma işleminde tasarruf sağlayabilmek amacıyla çift sıkma silindirinden yüksek basınçta geçirmek için çok gelişmiş ve pahalı yatırımlar gereklidir.
CHIMTEX soğuk haşıl ürünleri imal etmektedir. Bu ürünler esas olarak çözgü sarma sistemi sırasında konik tanbur üzerinde uygulanmaktadır. Ancak; mevcut uygulama cihazlarının soğuk haşıl işleminin bütün avantajlarını kullanmak için yeterli olmadığı ispatlanmıştır.

CHIMGEL HAŞIL SİSTEMİNİN AVANTAJLARI :

- Makine maliyetlerini azaltacak basit dizayn
- Çevreye zarar vermeyen ve tekrar kullanılabilir hazır-karıştırılan haşıl ürünleri .
- Enerji tüketiminin azaltılması
- Modern, yüksek performanslı dokuma makineleri için yeterli haşıl çekme
- İplik tüylülüğünü azaltarak, geliştirilmiş çözgü kalitesi ve yüksek verimlilik

Konveksiyonel sıcak haşıl ile karşılaştırıldığında başlıca farklılıklar şunlardır.
- Haşıl çözgü tabakasının her iki tarafına indirekt olarak çözgüler daldırılmadan ve basınçlı sıkmadan geçmeden çift temas silindirleri vasıtasıyla uygulanmaktadır.
- Haşıl, oda sıcaklığında ya da hafif ısıtılarak uygulanmaktadır.
Konveksiyonel diğer haşıl ile karşılaştırıldığında diğer avantajlar;
- Dozajı hassas olarak ayarlanabilen ve kontrol edilebilen haşıl uygulaması
- Yüksek viskozite ve yüksek konsantrasyonlu haşıl solüsyonu kullanabilme
- Minimum haşıl uygulama; yani eşit haşıl çekmede bu haşıllama sistemi ile %10-60 haşıl tüketimi ve böylece kurutma işlemi için enerji tüketiminde önemli ölçüde azalma.
- Haşıl maddesinin çözgü ipliklerine temas ederek uygulanması ile çözgü ipliklerinin sıkıştırılıp uzatılmaması, böylece çözgü tabakası mükemmel paralellikte çözgü ipliklerinden oluşur ve çözgü ipliklerinin yüksek esnekliği mükemmel kalitede ürünlerin elde edilmesi ile sonuçlanır.
- Haşıl çekme, çözgü hızına göre diferansiyel hızda iki silindir sistemi kullanılarak indirekt uygulama ile kontrol edilir.

Haşıl çekme, haşıl tüketimi, iplik düzgünlüğü, dokuma denemelerinde sağlanan sonuçlar chımgel haşıl işleminin birçok durumda etkili ve ucuz olduğunu doğrulamaktadır.

3.2 ) HAŞIL HAZIRLAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR :

1- Haşıl pişirme kazanı, eski haşıl artıklarından sıcak su ile temizlenir.
2- Haşıl pişirme kazanındaki su ve buhar ventillerinin, termometre ve manometrenin normal çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli ve arızalı durumlar önceden giderilmelidir. Su ve buhar kaçakları haşıl terkibinin ve viskozitesinin bozulmasına sebep olur.
3- Haşıl reçetesine göre, haşıl maddeleri ayrı kaplarda tam ve hassas tartılmalıdır.
4- Hazırlanacak haşıl miktarına ve kazan kapasitesine göre, kazana su alınır ve önce azar azar ve karıştırarak nişasta ve diğer haşıl maddesi konulur.
5- Diğer haşıl yardımcı maddeleri sıra ile ve teker teker karıştırılarak ilave edilir.
6- Kazana konulan maddelerin tamamı en az 15 dk. karıştırılır.
7- Kazan sıcaklığı en az 60 ºC’ye yükseltilir, karıştırılır, sonra tedricen yükseltilir. Açık tip kazanlarda 95 ºC’ye, kapalı tiplerde 120 ºC’ye kadar yükseltilir. Sıcaklık bu dereceyi bulduktan sonra buhar kapatılır.
8- Nişastanın tamamen açılması için bu sıcaklıkta 20-30 derece kadar karıştırılmaya devam edilir.
9- Hazırlanan haşıl, pompa ile haşıl teknesine pompalanır.
10- Haşıl teknesinde, refraktometrik katı madde % miktarı, viskozite ve sıcaklık ölçülür ve uygun bulunduğu takdirde de çalışmaya geçilir.
3.3 ) HAŞIL FLOTTESİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

Haşılda bulunması gereken bütün özellikleri bir arada toplamak faydalı olacağından bunlar aşağıda sıra ile belirtilmiştir.

1) Haşıllanacak çözgü ipliğinin, çekme mukavemetini arttırıcı ve elastikiyet kazandırıcı ve bir oranda uzamayı temin etmelidir.
2) Bükülebilme kabiliyeti olmalı ve kırılgan olmamalıdır.
3) İyi yapıştırma kabiliyeti olmalıdır.
4) Uygun viskozite, kesikli ve eğrilmiş ipliklere aşırı haşıl nüfuzuna sebebiyet vermeden, ipliğin yüzeyi haşıl filmi ile kaplanmalı ve haşıl sıvısından ipliğin geçirilmesi sırasında iplik yüzeyindeki elyaf uçlarının ipliğe yapışması veya yatması, kesiksiz liflerden eğrilmiş liflerde ise yeterli haşıl nüfuzu temin edilmelidir.
5) Basit işlemlerle iplikten sökülebilmelidir.
6) Haşıllma süresince istikrarlılık göstermelidir.
7) Maliyeti uygun olmalıdır.
Sürtünme mukavemeti uygun olmalıdır.
9) Uygun hogrokopi özellikleri bulunmalıdır.
10) Makine aks....., kurutma silindirlerine, sevk roliklerine ve bitişik ipliklere yapışmamalıdır.
11) Şeffaf olmalıdır.
12) Küfe dayanıklı olmalıdır.
13) Kokusuz olmalıdır.
14) İplikteki balık düğümü vs. gibi boyutsal düzgünsüzlükler nedeniyle bitişik iplikleri kesilmemesini temin edecek yumuşaklıkta olmalıdır.
15) Haşıl filmi tek başına veya iplikte kullanılmış finisaj maddelerinden etkilenmemelidir.
16) Köpükleme kabiliyeti en az düzeyde olmalıdır.
17) Fabrika suyu ile boyamada, iplik eğirmede kullanılan finisaj maddelerinden etkilenmemelidir.
18) Makine aksamını paslandırmamalı ve sürtünme ile aşındırmamalıdır.
19) Ağırlık ve dokuma tezgahlarında elyaf cinsini ayırmak maksadıyla kullanılan boyar maddelerin kullanılmasını engellememelidir.
20) Haşılın ipliğe nüfuz etme kabiliyeti tespit edilmelidir.
21) Nişasta veya yapıştırıcı maddelerin bağlama değerlerinin tespit edilmesi (nişasta-Kaolin haşılı ile haşıllama sununda, nişastanın tutabileceği Kaolin miktarı gr. olarak bulunur.) Nişastanın bağlama değeri, modifikasyon derecesi ile tersorantılıdır.
22) Kuru haşılın sertlik değeri
23) Haşılın iplikte kopma enerjisi.

3.4 ) HAŞILLAMA İŞLEMİNDEN BEKLENEN ÖZELLİKLER :

Mukavemet : Haşıllama işlemi sırasında ipliğin mukavemeti artar. Böylece dokuma sırasında iplik kopuşları azalarak dokuma randımanı artar.

Elastikiyet : Dokumada ağızlığın oluşumu sırasında gücülerin hareketlerinden dolayı iplik gerilmekte ve bir miktar uzamaktadır. Bu uzamanın minimum %4 olması istenir. Eğer haşıllanmış ipliğin elastikiyeti bu değerin altında ise gücülerin hareketi sonucu iplik kopacaktır. Haşıllama işlemi ipliğin elastikîyetini azaltacak şekilde etki yapar. Ancak elastikiyetteki kayıp hiçbir zaman fazla olmamalıdır.

Viskozite uygunluğu : Haşıl teknesindeki haşıl çözeltisinin viskozitesi haşıl alma ile doğrudan ilgilidir. Haşıllama işlemi boyunca viskozitenin sabit kalması istenir. İpliğin cinsine ve istenen özelliklere göre haşıl maddesi ve viskozite seçimi yapılır.

Sökülebilirlik : :Haşıl maddesinin en önemli özelliklerinden birisi de dokumadan sonra kolayca sökülebilmesidir. Haşılın sökülmemesi kumaşın gerek boyanması gerekse bitim işlemlerinde sorun yaratır.

Stabilite : Haşıl maddesinin gerek depolamada gerekse işlem sırasında fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişme istenmez. Bunun olması halinde mukavemet ve sürtünme direncindeki varyanslar olur.

Sürtünme direnci : İpliklerin dokuma sırasında maruz kaldıkları en önemli faktörlerden biride sürtünmedir. Bu yüzden haşıl filminin sürtünmeye karşı direnç göstermesi istenir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta sürtünmeye yüksek direnç gösteren haşıl maddelerinin sert olması buna karşın elastikiyetlerinin düşük olması, bu nedenle sürtünme direncinin ve film elastikiyetinin haşıl maddesinde optimum seçilmesidir.

Yapıştırma gücü : İplik üzerindeki lif çıkıntılarının düzgün bir şekilde yapıştırılması gerekir. Ancak ipliklerin fazlaca yapışmaması da istenir.

Haşıl filminin kalın olması : Dokuma makinesinde sürtünme fazla olduğundan haşıl filminin darbe ile çıkmaması için yumuşatıcı ve yağlayıcı gibi haşıl yardımcı maddeleri kullanılır. Kayganlık haşıl filminin darbe ile çıkmaması için aranan özelliktir.

Fleksibilite : Dokuma tezgahlarında ipliklerin büküme uğradığı yerlerde haşıl filmi de fleksibil olmalıdır.

Yüzey gerilimi : İpliğe iyi bir penetrasyon için haşıl çözeltisinin yüzey gerilimi uygun olmalıdır. Gerekirse yüzey gerilimini düşürmek için ıslatıcı ilave edilebilir.

Yukarıda sayılan özelliklere ilave olarak haşıldan istenenler arasında; ekonomik olması, korozyona neden olmaması, köpük oluşturmaması, zehirli olmaması gibi özelliklerde sayılabilir.

Ayrıca dokuma randımanı ve kumaş kalitesi açısından;
- Minimum çözgü kopuşu ile çalışmayı mümkün kılmalıdır.
- Dokuma tezgahlarında tozama ve pamuklanmaya yol açmamalıdır.
- İşletmedeki mevcut makine donanımına uygun olmalıdır.
- Uygun viskoziteli olmalıdır.



3.5 ) HAŞIL ALMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER :

Haşıl almayı etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin kaynakları çeşitlidir. Bunların başlıcaları aşağıda belirtilmiştir.
- Haşıllanacak ipliğin doğal, yapay veya sentetik oluşuna göre haşıl alma farklıdır. Elyafın cinsinin ring veya open-end olması boyalı yada ham iplik olması yada bükümü haşıl almayı etkiler.
- Pamuk cinsi, yetiştiği bölgeye göre pamukta bulunan yağ, vaks..vs gibi yabancı maddelerin miktarı farklı haşıl almaya neden olur.
- Kasarlanmış ve boyanmış iplikler, pamuktaki veya lifteki yağlar ve vakslar ön muamele ile giderildiğinden ham ipliğe nazaran fazla haşıl çeker. Bu durum haşıllamadan önce dikkate alınmalıdır.
- Merserize olmuş iplikler ham ipliğe nazaran daha fazla haşıl alırlar.
- Normalinden fazla rutubetli veya ıslak iplikler ham ipliğe nazaran daha az haşıl alırlar.
- İnce iplikler kalın ipliklere nazaran daha fazla haşıl alırlar.
- Fazla bükümlü iplikler az bükümlü ipliklere göre daha az haşıl alırlar.
- Kalın iplikler yüksek viskoziteli, ince iplikler düşük viskoziteli haşıl ile haşıllanır.
- Viskozite ve refraktometre ile haşıl alma arasında lineer bir ilişki vardır. Bu değerler artarsa haşıl almada artar.
- Daha az bükümlü ipliklerin haşıllanmasında, viskozitesi daha yüksek haşıl kullanılır ve gerekirse haşıl sıvısına dolgu maddesi ilave edilir.
- Kısa elyaflı ve fazla bükümlü ipliklerde daha yüksek yapıştırıcı özelliği olan haşıl kullanılır.
- Haşıllama hızı baskı silindirlerinin basıncı ile ters orantılıdır.
- Baskı silindirlerinin basıncının artması haşıl almayı azaltır.
- Çift baskı silindirli haşıl teknelerinde ikinci baskı silindirinin baskısı, birinci baskı silindirinden daha yüksek olmalıdır.
- Yavaş hızda fazla, daha yüksek hızda ise az haşıl ipliğe geçer.
- Pamuk ipliğinden hazırlanmış çözgüler, haşıl sıvısına direkt daldırılarak, diğer cins iplikler ise aktarma tekniğine göre haşıllanırlar.
- Çözgü sıklığı arttıkça haşıl alma azalır.
- Teknedeki iplik gerginliğinin artması haşıl almasını azaltır. Özellikle open-end ipliklerde buna dikkat edilmelidir.
- Sıcaklık artışı haşıl çözeltisinin viskozitesini düşürür. Dolayısıyla haşıl alma ile sıcaklık ters orantılı olup aralarındaki ilişki lineerdir.




Viskozite
180 - 90 ºC’de pişirme

95 ºC’de pişirme
100 -
80 -
60 -
40 -
20 -

5 10 15 20 25 Zaman (dk)
- Karıştırıcı mil devri eski makinelerde 30-40 devir/dk, yenilerde ise 200-250 devir/dk’ya kadar çıkabilmektedir.


180 -

150 - 100 d/dak

120 -

90 -

60 - 200 d/dak

30 -
¬ı
5 10 15 20 25 30

Haşıl alma dokuma randımanı ile çok ilgilidir. % 7.5-12 arası en ideal değerlerdir. %12’nin üzerinde film elastikiyeti azaldığı için kopuşlar başlar. % 7.5’in altında ise haşıllama etkisi yetersizdir. Kopuşlar artacağı gibi pamuklamada meydana gelir.

3.6 ) HAŞIL ALMA DERECESİNİN ÖLÇÜLMESİ :

Haşıllama sırasında haşıllama derecesinin ölçülmesi için üç metot vardır.
- Beta ışınları ile
- Mikro dalga sistemi ile
- İnfrarot ışınları ile
Yapılan denemelerde pratikte ikinci ve üçüncü sistemlerin en geçerli sistemler olduğu görülmüştür. Bu değerlendirme şu sebeplerden ileri gelir.
- Mümkün mertebe hassas gösterge vermesi
- Mümkün mertebe çözgü sevkini rahatsız etmemesi
- Çok uzun metrajlarda bile sıfır noktasının sabitleştirilmesi
Her iki sistemde elektromanyetik dalgalar çalışır. Dalga boyları. Mikro dalga sisteminde 30 mm, infrarot sisteminde ise 1-2 mikrondur. Her iki sistemin çalışma şekli aynı olup prensipleri farklıdır.
Mikro dalga sisteminde, mikro dalgalar nemli ve haşıllı çözgüye yönlendirilir. Nemli kısma gelmeyen mikro dalgalar ışın absorbe edici tarafından bertaraf edilirler.
Nemli çözgü tarafından yansıtılan ışınlar bir alıcıda toplanırlar ve doğru olarak iplik üzerindeki nemi verirler.
Bu sistemden gidilerek infrarot sisteminde de olduğu gibi genelde çözgüde kalan su miktarı tespit edilir.
Su miktarı ile orantılı olarak kısa vadeli değişimler içinde doğru olarak gözlem yapılabilir. Böylece daha önce yapıldığı gibi anında haşıl almanın değiştiği sıkma silindirlerinin basıncının azaltılmasına ve çözgü hızının değiştirilmesine bağlı oalrak gözlenmiştir.
Uzun vadeli değişimler olarak da bir partide haşıl sıvısındaki konsantrasyon seviyesinin gözlenmesidir. Bunun yerine haşıl almanın düzgünlüğünü hesap etmek içinde;
- Su göstergesi, çözgü nemliliği
- Refraktometre göstergesinde efektif katı madde miktarı hesaplanabilir.

3.7 ) HAŞILLANMIŞ İPLİĞİN MARUZ KALDIĞI ETKİLER :

Çözgü dokuma makinesinde iken, birçok mekanik etkilerle karşılaşır. Bunların bir kısmı ipliğin iç kısmını diğer kısmı da dış yüzeyini etkiler.

a. İç etkiler :

- Tezgahta ipliğe verilen gerginlik
- Atkı ipliği, çözgü arasından geçerken çözgü ipliklerinin muntazam aralıklarla gerginleşmesini oluşturan, dokuma makinelerinin hareketi.

b. Yüzey etkiler :

- Çözgü ipliğinin geçtiği gücü telleri
- İplik boyunca ileri-geri hareket ederek iplik yüzeyine sürtünen dokuma tarakları
- Dokuma makinesindeki çözgünün bir kenarından öbür kenarına geçerken, alttaki çözgüye sürtünen atkı taşıyıcı hareketi
- Çözgü ipliklerinin birbirine sürtünmesi

c. Diğer etkiler :

Yukarıda belirtilen ve dokuma sırasında meydana gelen iç ve dış yüzey etkilerinden başka, sürtünme ve makine ayarlarının bozuk olmasının meydana getirdiği gayri muntazam gerginlikler.

Fena etkilerin azaltılması maksadıyla çözgü ipliklerin mukavemet ve elastikiyetlerinin yüksek olmadı, ipliğin pürüzsüz ve kaygan bir yüzeye sahip olması göz önünde tutulmalıdır.

Güzel bir yöntem geliştirilmiş.. böylece her anlamda tasarruf sağlanıyor..

Bilgi için teşekkürler. ettim..