.1 ) HAŞIL NEDİR ?

Genel olarak haşıl; çözgü ipliklerinin dokuma sırasında maruz kalacakları mekanik hareketlere karşı gerekli fiziksel ve kimyasal özelliklerini muhafaza veya daha da arttırmak maksadıyla, çözgü ipliklerindeki elyaf uçlarını birbirine yapıştırmak, ipliğin yüzeyini bir haşıl filmi ile kaplamak ve mukavemetini arttırmak için hazırlanan çeşitli ve uygun kimyasal tertipte yapıştırıcı özelliği bulunan viskoz bir sıvıdır.
Çözgü ipliklerinin yukarıda tarifi verilen haşıl içerisinden geçirilmesi işlemine haşıllama denir. Haşıllama işlemi, iplik kalitesini değiştirmez. Fakat haşıllanan iplikten istenilen kalitede bir dokuma ve dokuma tezgahlarından yüksek bir randıman alınmasına yardımcı olur.


2.2 ) HAŞILLAMA İŞLEMİNİN AMACI VE ÖNEMİ :

1- Dokuma makinelerinde kumaş haline getirilmek üzere çözgü ipliklerinin, zedelenmeden, fiziksel özelliklerini kaybetmeden mukavemetini ve sürtünme kabiliyetini arttıran, dokuma işleminin kesiksiz, hatasız, kumaş kalitesini bozmadan ve istihsal verimini arttıran, çözgü ipliklerindeki elyaf uçlarını birbirine yapıştırıcı ve ipliğin düzgün ve kaygan bir silindir haline getirmek için gerekli özellikleri bulunan ve dokuma işleminden sonra tatbik edilecek boyama ve haşıllama işlemlerini engellemeden kumaştan kolaylıkla giderilebilen ve terbiye işlemlerine menfi tesir yapmayan kimyasal maddelerden hazırlanan viskoz bir sıvıdan geçirmek.

2- Dokuma makinesinde çalışılacak mamul için gereken miktar ve özellikteki çözgü ipliklerini dokuma levendine aktarmak.

a- Çözgü ipliklerini dokuma levendine eşit sıklıkta sarmak,

b- Çözgü ipliklerini dokuma levendine homojen sertlikte sarmak

c- Çözgü ipliklerini dokuma levendine optimum ve eşit gerginlikte sarmak

3- Çözgü ipliklerinin yüksek randımanla dokunabilmesi için gereken özellikleri çözgü ipliğine kazandırmaktır. Bu özellikler ise ;

a- Çözgü ipliğine mukavemet kazandırmak,

b- Çözgü ipliğine elastikiyet kazandırmak,

c- Çözgü ipliğine kayganlık kazandırmak,

d- Çözgü ipliğinin yüzeyindeki lifleri iplik gövdesine yapıştırmak,

e- Çözgü ipliğinde düzgün ve esnek bir film tabakası oluşturmak,

f- Çözgü ipliği cinsine göre gereken nemi ipliğe kazandırmaktır.

4- Dokuma sırasında ipliklerin birbirlerine sürtünerek pamuklaşmasını önlemek,

5- İmal edilecek kumaşın cinsine göre çözgü makinesinde çözgüsü yapılan çözgü leventlerinin birleştirilerek tek bir levent haline getirilmesi,

6- Dokuma makinesinin randımanını ve kumaş kalitesini arttırmak için çözgü ipliğinin özelliklerini iyileştirmek,

Günümüzde hızla gelişen tekstil sektöründe Türkiye’nin önemli bir yeri vardır. Dokumada genellikle hammadde olarak pamuk ipliği kullanılmaktadır. Elde edilen kumaşın kaliteli olması ve dokuma makinelerinin randımanlarının yüksek olması önem arz etmektedir. Günümüzdeki dokuma makinelerinin çalışma hızları da düşünülürse dokuma işleminin sürekliliği açısından haşıllama işlemi önem kazanır.

2.3 ) HAŞILLAMADA KULLANILAN BAZI TERİMLER :

1- Haşıl konsantrasyonu : 100 Kg. haşıl karışımında kullanılan kuru katı miktarı (Kg)
2- Haşıl alma : 100 Kg. kuru, haşılsız iplik üzerindeki Kg. cinsinden haşıl karışımıdır.
3- Haşıl viskozitesi : Haşılın akışkanlık direncidir. Viskozik fazla ise akışkanlığı azalır.

2.4 ) HAŞILLAMA İŞLEMİNDE KULLANILAN MADDELER :

Haşıl flottesini hazırlamak için gerekli olan maddelerdir. Genel olarak üç sınıf altında gruplandırılabilir;

2.4.1 ) SU
2.4.2 ) TEMEL HAŞIL MADDELERİ

a- Doğal haşıl maddeleri
1- Nişasta
2- Modifiye nişasta
3- Selüloz türevleri
4- Protein
b- Sentetik haşıl maddeleri
1- Polyvinilalkol
2- Polyakrilatlar
3- Stiren, Polystiren, Anhidrit kopolimeri
4- Diğerleri ( selüloz eterleri, karboksi metil selüloz ,...vs.)



2.4.3 ) YARDIMCI HAŞIL MADDELERİ

1- Islatıcılar
2- Yumuşatıcılar
3- Yağlayıcılar
4- Antistatik maddeler
5- Nem tutucular
6- Köpük kesiciler
7- Antiseptikler
8- Vakslar

2.4.1 ) SU :
Haşıllama dokuma hazırlık işlemlerinden sulu ortamda yapılan tek işlemdir. Bu nedenle tekstil terbiye konularını da kapsamaktadır. Yaş işlem olması nedeniyle kullanılan suyun sertliği önemlidir.( Bazı bölgelerimizde sanayi sularının sertliği oldukça yüksek olup, 40 Alman setliğine kadar çıkabilmektedir.) Sert bir su kullanmak suretiyle haşıllanan ipliğin el ile kontrolü sırasında gevşek olduğu görülür. Bunun aksine yumuşak su kullanılarak haşıllanan iplikler ise elastiki ve sağlamdır. Bu sebeple haşıl hazırlanırken haşıl makinelerinde bulunan kondensat düzeninden çıkan damıtık su kullanmanın büyük faydalar sağlayacağı açıktır.
Doğal su kimyasal bakımdan temiz sayılmaz. Birçok yabancı maddeyi içermektedir. Doğal tatlı sular içindeki katı maddeler ya çözülmüş bir durumda ya da bulanık bir halde karışmış bulunmaktadır ki suyun bunlardan temizlenmesi ancak filtreden geçirilmesi sureti ile yapılabilir.
Su içindeki çözünmüş maddeler doğal suya çeşitli setlikler vermekle bu suların işletmelerde kullanılmasına engel olur. Suyun setliği içerisindeki kireçli veya magnezyumlu tuzların miktarlarıyla tayin ettirilir.
Kimyasal sureti temizlenerek yumuşatılması istenilen suya analizi suretiyle saptanan kireç ve magnezyum tuzları oranlarına eşdeğer miktarlarda sudkostik yada soda katılır. Bu işlem sonucunda kalsiyum ve magnezyum tuzları karbonat halinde çökerek suyu yumuşatır.


2.4.2 ) TEMEL HAŞIL MADDELERİ :

a.) DOĞAL HAŞIL MADDELERİ :

a.1.) NİŞASTA :

Nişasta kimyasal yapı bakımından bir polysakarit’tir. Bitkinin tohumlarından elde edilir. Brüt kimyasal formülü ( C6-H10-O5 )’dır. Çeşitli bitkilerin tohumlarındaki nişasta oranları farklıdır. Mikroskopla bakıldığında nişastanın zerrelerden oluştuğu görülür. Nişasta birçok bitkide bulunduğu kalite ve cinsleri itibariyle de birbirine benzemez. Her bitkideki zerrelerin kendine özgü bir şekli vardır. Teknik amaçla kullanılacak olan nişastalar çok tahıl ve mahsulü köklerinde bulunan bitkilerden elde edilir. Saf nişasta toz halinde olup yoğunluğu 1.6 g/cm³’tür. Nişasta molekülleri çok küçük taneciklerden oluşur. Bu tanecikler patates nişastasında 10-15 mikron çapındadır. Nişasta yapısında %10- %20 su içerir. Nişasta filmleri %80’den fazla rutubette elastikiyetlerini kaybederler ve yumuşamaya başlarlar. En çok elastik kabiliyetlerini korudukları rutubet aralığı %70- %80 arasıdır. %70 rutubetin altında ise haşıl filmi bünyesindeki rutubeti kaybetmeye başlar. Buda haşıl filminde yine kırılganlığa yol açar. Sıcak nişasta molekülleri pelteleşme derecesine yaklaştıkça haşıllama özellikleri de azalmaya başlar. Böylece o molekülün haşıllama bakımından bir özelliği kalmaz, çünkü pelteleşme başlamıştır.

Başlıca bitkilerdeki nişasta oranları aşağıda belirtilmiştir.

Mısır nişastasında : %78
Pirinç nişastasında : %75
Buğday nişastasında : %68
Patates nişastasında : %20

Nişasta molekülleri birbirlerine oksijen köprüleri ile bağlanmış olup glikoz micellerinden oluşmuş bir polysakarit’tir. Bu da;

1- Amylopektin
2- Amylose’den meydana gelir.

Amylopektin; nişastanın pelteleşen kısmı olup, molekülleri dallıdır. Nişasta cinsine göre %70- %80 bulunur. Suda kolayca çözünür ve haşılın özelliğini verir. Amylose ise; haşılda kıvamlaşmayı temin eden kısımdır. Yani haşıl içerisinde selüloz micelleri meydana getirir. Haşıl kuruduğunda iplik üzerinde jelatinimsi bir film tabakası meydana getirir. Suda çözünmez ve kristal bir yapıya sahiptir. Mısır nişastasında %27 ve patates nişastasında %22 oranlarında bulunur. Amylose’ların PD yaklaşık 1500 iken amylopektinlerde 10000’dir.
Nişasta tanecikleri su ile ıslatıldıkları zaman kabarır, koyu ve yapışkan bir macun şeklini alır; fakat bununla beraber dağılıp parçalanmaz. Eğer ıslatılmasına devam edilirse nişasta zerreleri arasında az mukavemette olanları patlamaya başlar ve bünyesindeki enzimlerden amiloz ( dinstans ) maddesi su içinde dağılır ve bunun sonucunda macun, cıvık bir şekil alır. Eğer ıslatılma sırasında nişastaya muhtelif kimyasal ( nişastayı çözen ) maddelerle etki yapılacak olursa, taneciklerin biçimi daha fazla değişir.
Çözücü maddelerin etkisi altında nişastadan birçok maddeler meydana gelir. İlk önce alacağı şekil, nişastanın dağılmasıdır ki 50 ºC sıcaklıkta ısıtıldığı su içinde çözülmüş olmasına rağmen macun elde edilmez. Dağılmış olan zayıf nişasta çözeltileri oldukça suludur; fakat %10 ve daha fazla oranda koyultulmuş derişik çözeltinin, hissedilir derecede viskozite kesbettiği görülür. İyot ( I = 126.92 ) ile müdahale edildiği zaman açık surette mavi renge boyanır.
Nişasta çözücü maddelerle etki yapılmasına devam edildiği takdirde nişasta sonraki aşamalarda desktrin, maltoz ve nihayet glikoz ( Üzüm şekeri ) haline girer. Etki süresine göre nişasta tamamıyla şeker haline geçebilir. Bu suretle gerekli miktarda viskozite ve yapışkanlık hassaslığını kaybetmiş olan bir madde özelliğini alarak haşılda kullanılmaya elverişli olamaz.
Desktrin örmen bir madde olmayıp desktrinler karışımını oluşturmaktadır. Desktrinler nişastaya uygulanacak çözücü maddelerin etkisi altında önce amilodesktrin’lere ayrılırlar. Sonra eritro-desktrin, ahroodesktrin ve maltodesktrin meydana gelir. Her cins desktrinin haşılda göreceği yol başkadır. İyot ile muayene edildiği zaman muhtelif renge boyanır. Amilodesktrin, iyotla boyanınca mavi renk alır. Bu cins desktrin sıcak su içinde kabarır ve haşıla lüzumlu olan yapışkanlığı temin eder. Eritre ve ahroodesktrin iyotla kahve rengine boyanır. İçinde bu desktrinlerin bulunması halinde haşıl ipliğin derinliklerine nüfuz etmekle beraber iplik yüzeyinde fena bir zar tabakası meydana getirerek dokuma tezgahlarında ipliklerin fazla kopmasına neden olacağından bu cinsten olan desktrinlerde yapışkanlık yeteneğinin eksik olduğunu gösterir.
Maltodesktrinler iyotla boyandıkları zaman renk vermezler, viskozite ve yapışkanlığı olmaması nedeniyle haşılda kullanmaya kesinlikle uygun değildir.
Yukarıdaki açıklamadan anlaşılacağı gibi, çözülmüş nişasta desktrinle karışık bir çözeltiden ibarettir.
Nişastalar %10 - 20 oranında su içerir ve ısıtılmakla suyu kolayca giderilemez. Ancak; 130 ºC’de suyunun çıkarılması mümkündür.
Nişastalar fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre (türlerine göre) ayrılırlar;
1- Mısır nişastası
2- Patetes nişastası
3- Buğday nişastası
4- Pirinç nişastası
5- Topyoka ( Brezilya’da yetişen bir tür bitkiden imal edilir.)
6- Tatlı patates nişastası
7- Sago ( Filipinlerde bulunan bir bitkiden elde edilir.
8- Yucca nişastası

Patates nişastası : Beyaz renkte bir maddedir. Özgül ağırlığı 1.6’dır. Patates nişastasının tanecikleri 45 ºC’de kabarmaya be göstermeye başlar ve 65 ºC’de ise tamimiyle yapışkan bir hale gelir ve 60 - 65 maksimum çapa ulaşır. Nişasta normal olarak %18 - 20 arasında rutubet içermektedir. Nişastanın kuru ambalajlarda ve raflar üzerinde muhafaza edilmesi gerekir. Patates nişastasında % 0.03- %0.06 protein bulunur. Doğal patates nişastasının viskozitesi haşıllama için çok yüksektir. Bu özelliği nedeniyle haşıllı çözgülerin dokumada tozmasına neden olur. Bu nedenle düşük viskoziteli ürünler elde etmek için nişasta modifiye edilir.
Mısır nişastası : Sarımtırak beyazımsı renktedir. Mısır nişastasının tanecikleri patates nişastasının zerreciklerinden daha küçük olup yuvarlak ve oval şekildedirler. Birleşmiş zerreler düzensiz ve çok yönlü şekillerdedir. Bu nişasta normal olarak %11-14 rutubet içermektedir. 75 ºC sıcaklıkta koyulaşır ve 80-82 ºC sıcaklıkta yapışkan bir hale gelir. Mısır nişastası 75 ºC sıcaklıkta maksimum çapa ulaşır.
Patates ve mısır nişastaları aşağıda gösterilen özellikleri kapsar.
1. Nişastaların viskozitesi yani bunların tabaka haline bez veya yapışma ve sonra ayrılma kuvveti ve yeteneği farklıdır. Çünkü aynı koyulukta bulunan patates ve mısır nişastalarından patatesinki daha yapışkandır.
2. İplikleri haşıllamak için en uygunu patates nişastasıdır.
İplikler, fazla yapışkan haşılı daha kolaylıkla çektiklerinden bunun sonucu patates nişastasından yapılan haşıl daha çabuk harcanmaktadır.
Bunun için haşılda aynı yapışkanlığı elde etmek için patates nişastasından yapılacak haşılın mısır nişastasından daha az koyulukta kaynatılması gerekir.

Örneğin: %8 haşıl alma oranı için patates nişastasını % 5.5 koyulukta ve mısır nişastasından yapılacak haşılın %6 koyulukta olarak kaynatılması gerekir.
3. Mısır nişastasına kaynatılma müddeti uzadıkça yapışma özelliğinin arttığı patates nişastasında ise bunun aksine düşmekte olduğu aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir

Kaynatma süresince elde edilen yapışkanlık

Nişasta cinsleri : 2 dakika 5 dakika 10 dakika

Patates nişastası 1.0 0.825 0.800

Buğday nişastası 2.38 3.27 2.38

Mısır nişastası 2.65 3.11 4.02


NOT: Bu çizelgede birim olarak patates nişastası kullanılmıştır.

a.1.1 Çözünebilen Nişasta :

Bu nişastaya çözülebilir nişasta adı verilmesi su içinde tamamen çözülebilmesinden ileri gelmektedir. Mahiyeti itibarıyla nişastanın kimyasal maddelerle işlenmesinde elde edilmekte olup nişastanın dağılması sırasında meydana gelen ilk maddedir.
Örneğin; İmal edilmekte olan çözünebilir nişasta, bünyesinde ufak taneleri içeren beyaz renkte ve toz halindedir. Rutubet oranı % 6’dır. Çözünebilen nişastanın düşük viskozitede ancak cıvık bir haşıl meydana gelir. İyotla muayene edildiği zaman mavi renk gözlenir.
Çözünebilen nişastadan yapılan haşıl ipliklere iyice nüfuz ettiğinden liflerin birbirine yapışmasına yardım etmekle kalmayıp aynı zamanda ipliğin yüzeyinde koruyucu zar tabakasının oluşmasına da yardım eder.

NİŞASTA’NIN PARÇALANMASI ŞARTLARI :

Nişasta kendiliğinden zor parçalandığından veya açılabildiğinden parçalanmayı hızlandırmak amacıyla muhtelif metotlar tatbik edilmekte ve kimyasal maddeler kullanılmaktadır.
Parçalanmayı fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayırabiliriz:
1- Fiziksel ve mekanik parçalanma

- Isı ve basınç altında karıştırma
- İnfra-ruj ışınları ile ışınlama
- Kuru halde yüksek ısı tatbiki

2- Kimyasal parçalanma
- Enzimlerle
- Oksidan maddelerle
- Asitlerle

- Alkalilerle
Nişastanın parçalanmasında, nişasta cinsi ve haşıl pişirme kazanı özellikleri de
göz önünde bulundurulmalıdır.

Paylaşım için teşekkürler. ettim..