Haşek’in Kafa Karıştıran Öyküleri

Bir yazarın ‘gerçekçi edebiyat’ dediğimiz yazarlık teamüllerini kullanarak var olan düzene muhalif, değişik bir şey yapması hiç kolay değildir, ne de olsa içinde yaşadığımız düzen, kendisini tam da bu gerçekçilik söylemiyle kurar.
Anlatılan şey değil, anlatan sestir önemli olan: dünyadaki şeylere belirli bir düzen veren, onları belirli şekillerde bir araya getiren, bazılarını özellikle seçerken başkalarını özellikle dışarıda bırakan gerçekçi edebiyat, sonuç olarak bir tekniktir ve tarihsel olarak da 19. yüzyıl Avrupa kapitalizminin kendi görüntüsünü üzerinde inşa ettiği, baktığında kendisini gördüğü bir ayna, dergi ve gazete üsluplarına hakim olmuş bir söylem biçiminin genel ismidir. Ve bu teknik, Yaroslav Haşek’in olağanüstü hikâyelerinde çok ilginç ve şaşırtıcı bir biçimde karşımıza çıkar.

İngiliz edebiyatının önemli eleştirmeni James Wood, Kafka hakkındaki bir gözleminde, haklı olarak, gerçekçilik söylemini yeniden üretmek yerine modern hayatın daha çok kâbuslara benzeyen yapısını edebileştiren o büyük yazarın, bunu gerçekçiliğin usulleriyle yaptığına işaret etmişti. Wood’un çok önemseyip benimsediği ‘gerçekçilik’, bu anlamda tarihsel bir söylemin adı olmaktan daha fazla bir şeydir: Bir usuller toplamıdır, şeceresine baktığımızda çeşitli yazarların çeşitli keşifler ve yeniliklerle ilerlettikleri, soyut ve olmazsa olmaz, içinde kaçınılmaz olarak şefkat ve anlayışı barındıran bir düşünme biçiminin ismidir. Benzer bir gözlem, Haşek’in yakınlarda Köpek Suratlı Maymun başlığıyla yayımlanan hikâyeler toplamı için de yapılabilir. Burada gerçekçilik söylemi olarak adlandırabileceğimiz özelliklere (toplumsal hayatın güç ve maddi ilişkiler çerçevesinde yeniden yaratılışı, gündelik tören ve ritüellerin gerçeğe sadık şekilde sunumuyla gerçeklik yanılsamasının yaratılması, toplumun karakterin içinde yükseleceği ya da basamaklarını hızla indiği bir hiyerarşik bir örgütlenme biçiminde sunuluşu, vb.) değilse de, gerçekçi edebiyat usullerine (anlatımda bakış açısının tutarlı ve düzenli biçimde uygulanışı, ironi ve parodi yoluyla karakterin komik duruma düşürülüşü gibi) büyük oranda rastlıyoruz. Bu açıdan bakıldığında, Haşek asla kendi iç kuralları, jargonu ve zaman/tarihsellik anlayışıyla yazılan fantastik edebiyatın bir parçası değildir: O, gerçekçi söylemi, yine onun usullerine başvurarak tersine çeviren, yozlaştıran, bozan ve nihayet onu yıkan bir anarşisttir. Ansiklopediler de bu yargımızda bizi haklı çıkarıyor, çünkü bir edebiyatçı olarak olduğu kadar, siyasi faaliyetleri açısından da Yaroslav Haşek bir anarşistti. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun bir parçası olan Prag’da 1883 yılında doğdu ve zorlu bir çocukluktan sonra, 23 yaşında Prag şehrindeki anarşist harekete katıldı. Polis tarafından yakından izleniyor, sık sık gözaltına alınıyordu. 20’li yaşlarının sonlarına dek süren yıkıcı faaliyetlerini bir süre sonra Haşek edebiyata da taşıdı. 1909’da Hayvan Dünyası isimli derginin başına getirilen yazarın, tamamen kafadan uydurduğu hayvanlar hakkında bu dergiye yazılar yazdığı anlaşılınca Haşek’in işine son verildi. Birinci Dünya Savaşı’nda savaştı, Ruslar tarafından tutsak edildi. 1917’deki büyük Rus devriminin akabinde Haşek Bolşevik Partisi’ne üye oldu ve Rusya’da kaldı. Büyük kitabının ilk hali olarak görülebilecek Aslan Asker Şvayk başlıklı hikaye kitabını savaştan önce yayımlamıştı; hayatının son yılları, bir romana dönüşen projesinin yeni bölümlerini, tıpkı yıllar evvel Proust’un Paris’te yaptığı gibi, boş bir odada, yardımcısına dikte ederek geçti. 39 yaşında tüberkülozdan ölen Haşek, bu hastalığı cephede geçirdiği dönemde kapmıştı -yani onu öldüren şey, en sonunda savaşın kendisi oldu.

Haşek’in hikâyelerinde gerçekçilik söyleminin ebedi ve değiştirilemez kıldığı sahte kural ve törenler birer eğlence ve alay öğesine dönüşür: Sırf sarhoşken içki masasında oturan bir adama onu kızıyla evlendireceğine yemin ettiği ve şimdi ettiği yeminin gereğini yerine getirmesi gerektiği için, bir adam, kızını hiç tanımadığı bir adamla evlenmeye zorlar. Ama bu saçma durumun bir çözümü vardır: Gerçekten arzulanan erkeğin, hile yoluyla başta evlilik sözü verilen kişiye dönüştürülmesi. Yemine sadakat gayri insani ve saçma bir durumsa şayet, bunun üstesinden aynı saçma yolları izleyerek gelinebilir ancak. Haşek’in kahramanları, bu kitaptaki hikayelerde kendi tuhaf mantıklarıyla hareket eden, bu mantıktan dışarı çıkmamalarıyla ayırt edebileceğimiz makinelerdir. Yazarın yaptığı da, kendi garip mantığıyla işleyen bu makinelerin karşısına onları bozacak parçaları çıkarmaktır. Karakterlerin bir başka özelliği, içinde bulundukları parasız, sefil, zor durumdur.

Anlamsızlıklara karşı

Hapishanede gerçekleştirilen dini ayin esnasında kendisine verilen görevi yerine getiren ve maaş olarak her seferinde bir börek alan bir mahpus, hapishane yönetiminin kemer sıkma politikası karşısında önce böreğinden olur, sonra da buna karşı koymaya karar verir. Sırf ufak tefek hırsızlıklar yaptığı için bu adamın hapishanede gözlem altında tutulması, varlıklı ve iktidar sahibi kesimlerin asıl soygunu yaptıkları bir toplumda zaten saçma ve anlamsızdır. Bu adamcağızın hapishanede sürekli dini söylevler dinlemesi, kendini yok yere sürekli suçlu ve zayıf hissetmek zorunda bırakılması da saçmadır. Bu söylevleri çeken rahiple onu bir kenarda uykulu gözlerle dinleyen -“bitse de gitsek!”- gardiyanların ciddi suratlarla bu törendeki varlıkları da manasızdır. Tüm bu anlamsızlıklar arasında ama, Haşek bize tutkuyla tüm bunlara karşı çıkmamız gerektiğini gösterir. Hırsız, rahibe ve hapishane yönetimine isyan eder, görevini yapmayacağını, börek kendisine verilmezse artık kılını bile kıpırdatmayacağını söyler. “Ulu Tanrı, benim gibi hükümlülere mi aldıracak, hırsızlarla mı uğraşacak?” diye sorar ve ekler: “Fazladan bir börek vermezlerse kilisede çalışmam.” “Tanrı’ya inanır mısın oğlum?” “İnanırım.” “İsyan ettiğin için, Tanrı’nın seni cezalandıracağını biliyor musun?” “Biliyorum.” “Bu cevap,” diye yazar Haşek, “papazın kafasını karıştırmıştı.”

Ülkü Tamer’in mükemmel çevirisiyle basılan bu kitap, hepimizin kafasını karıştırmak üzere hazırda bekliyor.
Link
WeBCaNaVaRi'na Üye Olmadan Link'leri ve Kod'ları Göremezsiniz.
Link'leri Görebilmek İçin. Üye Ol. veya Giriş Yap.

Benzer Konular
	Konu Başlığı	Başlatan	Yanıtlar	Görüntü	Son Mesaj
	Rusya'dan Ortalığı Karıştıran Açıklama Güncel Haberler	imge34	0	490	Eylül 03, 2013, 04:56:01 ÖS Gönderen : imge34
	Facebook’u Karıştıran Uygulama: ‘fecoder’ Network ve İnternet	-minel-	1	1550	Ocak 04, 2015, 02:34:45 ÖS Gönderen : FLORİS
	Chp'yi Karıştıran Atatürk Krizi Güncel Haberler	derinfener	0	541	Aralık 21, 2015, 12:01:03 ÖÖ Gönderen : derinfener