Gözyuvarı dokularının ve gözün ilişkilerinin çoğunda iyicil ya da kötücül urlar görülebilir. Te­davi son yıllarda büyük gelişmeler göstermiştir. Yalnızca belli başlı urları anlatmakla yetineceğiz.

GÖZKAPAĞI URLARI

İyicil epitel uru (papillom)

Düzenli sınırlı, ağaççileği görünümündedir; ço­ğunlukla alt kapakların kenarında ya da kapak­ların iç açısında belirir. Tedavi ameliyattır-, urun dağlanarak çıkarılmasına dayanır.

Damar urları (anjiyomlar)

Doğuştan urlardır; çoğunlukla daha derindeki (göz çukurunda ya da beyinde) doğuştan bir da­mar oluşum bozukluğuyla birliktedir. Genellikle doğumdan sonra, çok erken ortaya çıkarlar. Yü­zeyleri düzenli ya da engebeli, şarap tortusu, viş­ne çürüğü ya da mor renkli urlardır. Derinlemesi­ne yayılmayı saptamak için 2 yaşından sonra an- jiyografi yapılmalıdır. Damar urları sınırlı olduk­larında ameliyatla çıkarılabilirler. Bunun dışında, iyonlaştırıcı ışınlarla yapılan tedaviler çoğunlukla etkisiz kalır.

Ben

Hafif kalkık, örselenmiş görünümlü, kahveren­gi ya da daha açık renkli kılsız bir yapıdır. Evrimi genel kural olarak iyicildir ve ilerleyici değildir. Bazen, kanserli ben biçiminde kötücülleşebilir.

Kanserli ben

Ya basit bir benin evrimi ya da daha başlan­gıçta kötücül olan bir ur sözkonusudur. Büyüme­si, çevrede iltihap tepkisi, yaralaşmalar, kanama, özellikle de kulak önünde hızla büyüyen bir lenf düğümü görülmesi; dikkati çekmesi gereken nite­liklerdir. Tedavi ışın tedavisidir.

Göz kapaklan epitel uru

Kötücül gözkapağı urlarının en sık Taşlananı­dır. Özellikle yaşlılarda görülür. Gözlüklerin yap­tığı tahriş, yanıklardan kalma yara izleri, iyicil epitel uru (papillom) gibi önceden var olan bozunlar üstünde ortaya çıkabilir. Görünümü aylarca ilerleyen sert, grimsi renkli küçük bir kabarıklık­tan, yaralaşıcı, kemiğe kadar inen, hızlı ilerleyici niteliği son derece belirgin epitel uruna (epitelyo- ma) kadar değişir. İyi ayarlanmış ışın tedavisi yüzde 100′e yakın iyi sonuçlar verir. Cerrahi teda­vi güçtür. Çünkü urun çevresindeki sağlam görü­nümlü dokuları geniş olarak çıkarmak gerekir; bu da, gözyuvarının örtülmesi sorunları doğurur.

SAYDAM TABAKA – SÜMÜKSEL ZAR URLARI

Adenomların, iyicil epitel urlarının, yağ urla­rının (fibrom), v.b. yanısıra, özellikle sümüksel zar epitel urları üstünde durmak gerekir. Daha çok saydam tabaka-gözakı sınırında (limbus) göz­kapağı aralığına bitişiktirler. Görünümleri değiş­kendir. Ama her zaman, parmaksı çıkıntılardan yapılmış tomurcuklanıcı bir nitelik vardır. Bu çı­kıntıların her biri, bir kılcal damar tarafından kan­landırılır. Uygulamada hiç bir zaman, bu urlara lenf düğümü büyümesinin eşlik ettiği görülmez. Teşhisi yalnızca biyopsi sağlar. Tedavi ide, genel­likle urun çevresinde diyatermik akımlarla dağla­madan sonra yapılan bu biyopsiyle, ışın tedavisini birleştirir. Sümüksel zarda çeşitli kistler, iyicil ve kötücül benler ve damar urları da bulunur.

ÎRÎS URLARI

Kötücül melanomlar

İriste, bir renk değişikliği, bir iris-kirpiksi ci­sim iltihabı (iridosiklit), ön odaya kan oturması (hifema) nedeniyle, çoğunlukla da bir muayene sıra­sında ortaya çıkarılır. Genellikle belirgin kenarlı, boyu bir toplu iğne başından 0,5 cm’ye kadar de­ğişebilen yuvarlak bir kütle söz konusudur. Yarık- 1 lambayla muayene, urun damar bakımından zengin olduğunu gösterir. Tedavi, geniş bölümsel iris çıkarma biçiminde ameliyattır. Göz ancak, çok yayılmış, yaygın ya da halkasal bir ur söz konusu olduğunda çıkarılmalıdır.

Ksantogranülom

Bu ur, çoğunlukla bir yaşından küçük çocuklar­da ortaya çıkar ve tekrarlayıcı ön oda kanamalarıyla kendini belli eder. Yarıklı lambayla muayenede.sarı renkli yerleşimi belirli bir iris uru ya da yaygın bir iris bozunu görülür. Tedavi edilmezse ikin­cil glokoma doğru gelişir. Tedavi, az yayılmış ur­lar için iris çıkarımı, daha önemlileri için ışın te­davisidir.

KİRPİKSİ CİSİM URLARI

Kirpiksi cisim melanosarkomu bazen, iris kö­künde siyahımsı bir kütle varlığını fark eden has­ta tarafından ortaya çıkarılır; bazen de, iris ilti­habına ya da göz içi yüksek basıncına bağlı ağrılar­la, tam olmayan billursu cisim çıkığıyla, ağ tabaka ayrılması kökenli görme azalmasıyla belirir. Mua­yenede gözbebeğinin genişletilmesinden sonra ur, gözbebeği alanında görülür. Goldmann’m 3 aynalı temas camıyla muayene, urun niteliklerinin (özel­likle büyüklüğünün), öne, arkaya ve yanlara doğru yayılmasının belirlenmesini sağlar.

DAMAR TABAKA URLARI

Ur kökenli ağ tabaka ayrılmalarında incele­miştik.

AĞ TABAKA URLARI

Ağ tabaka blastomu

Küçük çocukta raslanır; tek ya da çift (daha seyrek) taraflı olabilir.Bazen kalıtımsal bir etmen vardır.

Teşhis

Ortaya çıkarılma koşulları çoktur; ama dikkati en çok çeken belirti, gözbebeğinde beyazlık görülmesidir (lökokori). Önceleri yalnızca bazı açılar altında görülebilen ur, daha sonraları, göz­bebeğinde damarlanmış beyaz bir kütle biçiminde belirginleşir. Bunun dışında içe ya da dışa şaşılık söz konusu olabilir. Bu yüzden, şaşı bir çocuğun muayenesi zorunlu olarak, gözbebeği genişletildik­ten sonra dikkatli bir göz dibi muayenesi içerme­lidir. Bazen nistagmus, urun irise yayılması, bir katarakt, bir göz içi yüksek basıncı, ön odaya kan oturması (hifema) da teşhise götürebilir. Çok kü­çük çocuklarda göz dibi muayenesi, genel anestezi altında, önceden gözbebeği elden geldiğince geniş­letildikten sonra yapılmalıdır. Bu urların genel­likle aynı gözde birçok odakları vardır. Beyaz, ka­barık, silik, düzensiz kenarlı, damarlı bir kütle görünümündedirler; bazen bir ağ tabaka ayrılmasıyla birlikte bulunurlar.

Radyografi çoğunlukla, ur içi kireçlenmeler gösterir.

Ekografi, ağ tabaka ayrılması altındaki bir urun anormal yansımalarının bulunmasını sağlar; ama urun türü konusunda bilgi vermez.

Evrim

Yüzeyde ağ tabaka üstüne, derinlemesine damar tabakaya, görme sinirine ve gözakına, uzakta karaciğer ve kemiklere yayılma eğilimi gösterir.

Tedavi

Urun tek ya da çift taraflı oluşuna göre değişir.

Tek taraflı ur durumunda, seçilecek tedavi is­ter istemez gözün çıkarılmasıdır.

Muayene urun görme sinirine de yayıldığını gösteriyorsa, gözün çıkarılmasından sonra ışın te­davisi yapılır.

Çift taraflı urlarda, hastalığa en fazla tutulmuş gözün çıkarılmasına gidilir. Daha sonra öteki gözde ya dağlama (ışınla, soğukla ya da diyatermik akım-ışık tedavisiyle), ya göze ura değer biçimde yerleştirilen küçük bir radyoaktif disk yardımıyla kobalt tedavisi ya da betatronla ışın tedavisi de­nenebilir. Tekrarlama durumunda, çoğunlukla ikinci göz de çıkarılır.
Ağ tabaka fakomları

Genel hastalıkların ağ tabakaya yerleşmeleri­dir.

Bourneville’nin tüberosklerozu, sinir sisteun belirtileriyle (sara, zeka geriliği) deri belirtildi ve iç organ bozunlarını birlikte gösteren bir H taliktir. Ağ tabaka urları beyaz,yuvarlak, kabarık genellikle görme sihir diski yakınında yerleşme küçük odaklardır.

Recklinghausen hastalığı, Bourneville hastalğındakilere yakın ağ tabaka bozunlarıyla nitelenir Bu urlar ihtilata yol açmaz ve tedavi gerektirmez­ler.

Hippel-Lindau yaygın damar urları

Bu hastalıkta beyincikte, bazen böbrekte, ço­ğunlukla da ağ tabakada damar urları görülür. Bu damarsal urlar, camsı cisim içine kanayabilirler. Işık tedavisi uygulamak gerekir.