 |
|
|
Mustafa Armağan'ın Turkuaz'daki yazısı
Şöyle derin bir nefes almaya dahi bırakmadı beni. "Abdülhamid'in
Kurtlarla Dansı" geçen hafta çıktı ama Sultan hakkında birçok yeni bilgi
hafızamın sahillerine vurmaya devam ediyor. İşte bunlardan biri daha:
Abdülhamid, son günlerde sınırda PKK operasyonuyla yeniden gündeme giren
İran'a karşı bir sınır ötesi operasyona girişmiş ve askerlerimize
Doğu'ya doğru yürüyüş emrini vermişti. Konu hakkında önemli bir makale
yazmış olan Sinan Kuneralp bunu, Almanların meşhur Doğu Yürüyüşü'ne
(Drang Nach Osten) benzetir.
İran sınırında bir hesabımız yarım kalmıştı. 1736'da Nadir Şah'la
imzalamak zorunda kaldığımız antlaşma olsun, 1823 Erzurum Antlaşması
olsun göstermiştir ki, Kasr-ı Şirin antlaşmasından ileri gidilemiyordu.
Bu defa 1837'de bir savaşın eşiğine geldik İran'la. Ancak Rusya ve
İngiltere'nin devreye girmesiyle önlenebilen bu sınır anlaşmazlığının
giderilmesi işi, bir komisyona havale edilmiş ve 1847'de Muhammere'den
Ağrı Dağı'na kadar 1,125 km uzunluğundaki Osmanlı-İran sınırı üzerinde
mutabakat sağlanmıştı. Rusya ve İngiltere de antlaşmaya kefil
olmuşlardı.
Tarihlerle başı hoş olmayanların yüzlerini ekşittiklerini görür gibi
oluyorum. Lakin pat diye Abdülhamid'e geçmek de yemeğin ortasında
sofraya oturmak gibi gelir bana. Bilin ki, bunları, çorbayı kaçırmanıza
gönlüm elvermediğinden anlatıyorum.
Velhasıl, istemeye istemeye razı olmuşuz İran sınırının çizilmesine ama
Osmanlı'nın içinde bir Azerbaycan ateşi yanık kalmıştır. Tebriz'dir
tüten, Urmiye'dir, Selmas'tır, Evsal'dır. Sonraki antlaşmalar da tatmin
etmez devlet ricalini. Derken Derviş Paşa adlı bir subay, sınır
ötesindeki topraklarımızı belirleyen bir harita çizer ki, işte Sultan
Abdülhamid bu harita üzerinde incelikli bir ameliyata girişecektir.
Birincisi stratejik, ikincisi de siyasî gerekçelerle toprak talebimizi
gündeme getirmişiz. (Kemal Tahir'in "Yol Ayrımı" romanındaki sözleri
geliyor aklıma: 'Vermeseler de isteyeceksin' diyor ve Cumhuriyet
devrindeki kolayından toprak tasfiye tavrına ateş püskürüyordu yaşlı
kahraman.) Çünkü ele geçirdiğimiz sınır şeridi, Rusların Doğu Anadolu ve
Irak'a bir saldırı düzenlemesi halinde elverişli bir toplanma yeriydi.
Siyasî açıdan ise İran'da olası bir parçalanma durumunda doğu
sınırlarımızı güvence altına almayı hedefliyorduk. Tabii aynı zamanda
İslam Birliği siyasetinin de gereğiydi.
Nihayet Abdülhamid Han'ın beklediği fırsat 1904 yılında karşısına çıktı.
Doğu Anadolu'da çalışan bir Amerikalı misyoner (adı, B. W. Labaree),
hududu geçerek Türkiye'ye girmiş olan İran Kürtleri tarafından
öldürülmüştü. 1905 yılında Yıldız Sarayı'nda düğmeye basıldığını ve
Osmanlı kuvvetlerinin sınırı kontrol altına almak bahanesiyle 50 km
kadar İran topraklarına girdiklerini görürüz. "Nevâhi-i Şarkiye", yani
Doğu Bucakları ismini verdikleri bu beldeler, Osmanlılar tarafından öz
toprakları kabul ediliyor ve kanıt olarak da Derviş Paşa'nın haritası
gösteriliyordu.
Tabii Abdülhamid, İttihatçılar gibi kafasından iş yapan biri değildi.
Çeşitli kaynaklardan bilgi akıyordu önüne; bölge halkının Nasirüddin
Şah'tan memnun olmadığını görüyor ve fırsatı değerlendirmek için kolları
sıvıyordu. Kendisine, 'Gel de bizi bu Şah'ın elinden kurtar Sultanım'
tarzında mektup yazanlar arasında bazı nüfuzlu mollalar, hatta belki
şaşıracaksınız ama İran'ın Baş müçtehidi bile vardı: Abdülhamid'i İran'a
davet ediyordu açık açık.
İran hükümeti 1906'da sınırları yeniden çizmek için bir komisyon
oluşturulmasını talep etti. Talep ededursunlar, biz boş durmuyor,
içerilere doğru ilerliyorduk. Çünkü İran artık kaynar kazana dönmüş,
Meşrutiyet ilan edilmiş ve askerin sınırları koruyacak mecali
kalmamıştır. Biz 93 Harbi'nde Ruslarla vuruşurken topraklarımızı
tırtıklamaya kalkan İran'dan intikam, böyle alınıyordu.
Abdülhamid'in amacı, iki ülke sınırında bir "güvenlik kordonu"
oluşturmaktı. Operasyon kendimizi iyice garanti altına alıncaya kadar
devam etmeliydi. 1907'de Urmiye şehrinin kuşatılıp düşürüldüğünü
görürüz. Aynı yıl içinde İngiltere ile Rusya anlaşıp İran'ı aralarında
pay ediverince Sultan Abdülhamid'in birkaç yıl önce başlattığı sınır
ötesi operasyonun kıymeti daha iyi anlaşılacaktı. O, olacakları adeta
önceden sezmiş ve tedbirini ona göre almıştı. Böylece İran topraklarının
paylaşımına seyirci kalmamış oluyor, yeni komşularımıza karşı da bir
güvenlik kordonu oluşturmuş oluyorduk.
Şimdi Irak için sık sık söylediğimiz "toprak bütünlüğü" o zaman İran
için kullanmış olmamız size de bir şey hatırlatıyor mu? bilmiyorum. Ama
bu talepte bulunabilmek için olacakları öngörmek ve tedbirini buna göre
kararlı bir şekilde almak gerekiyordu. II. Abdülhamid bunu yapmış, hatta
bir adım daha ileri giderek Azerbaycan'ın Osmanlı Devleti'nin bir
parçası olduğunu savunmuştu. Evet, Abdülhamid'in tezi, Azerbaycan
Osmanlı'nın koruması altına girmelidir, şeklindeydi. Bunun için de
Şemdinlili Şeyh Ubeydullah'ın oğlu Sadık Bey'in Kürt kuvvetlerini dahi
devreye sokmaktan çekinmemişti.
Bu defa Türkiye'de Meşrutiyet ilan edilmek üzereydi ve Sultan, kurtlara
karşı son operasyonlarını planlıyordu. Askerlerimiz, Azerbaycan'daki
İran valisinin çevreyle irtibatını koparmış, etrafını kuşatmışlardı.
Büyük devletler araya girince, kimbilir kaçıncı kere yeni bir sınır
tespit komisyonu kurulmasına karar verildi. Said Nursi'nin uzun yıllar
yanında kaldığı Bitlis Valisi Tahir Paşa da bu komisyonda görev alacak,
Abdülhamid'in operasyonuna o da bir ucundan katılacaktı.
Abdülhamid'in 1904'te düğmesine bastığı İran sınır ötesi operasyonu,
ilginçtir, onun yaptıklarını bozmayı marifet bilen İttihatçılar
tarafından da takip edilmiş, nitekim Enver Paşa, Kâzım (Karabekir) ve
Nuri Paşaları Azerbaycan'ın fethine memur etmiştir.
Son Türk askerinin Tebriz'den ayrıldığı tarih ise 18 Kasım 1918'dir.
Yani Mondros Mütarekesi'nden 19 gün sonra...
Abdülhamid'in sınır ötesi operasyonu burada
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Tarih (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Gizli Tarihimiz [osmanlının Sınır Ötesi İran Operasyonu ]
Yazdır
Gelişmiş Arama
Nisan 04, 2010, 10:35:11 ÖS