ÜNİTE-11 MALİ BOÇLAR:Mali borçlan, işletmelerin ticari borçlarından ve diğer borç türlerinden ayıran özellikleri; bu hesap gurubunda yer alan borçların ya kredi kurumlarından sağlanan borçlar olması yada sermaye piyasası araçları ile sağlanmasıdır.
BANKA KREDİLERİ HS:Bankalar çeşitli kaynaklardan sağladıkları paralan gereksinimi olan kişi veya kuruluşlara belirli bir faiz karşılığında kredi şeklinde verirler. Alınan krediler pasif karakterli 300 Banka Kredileri hesabının alacağına kaydedilir, alınan kredi ödendiğindeyse hesap borçlandırılır. Bankalar açısından verilen kredinin geri dönmeme
1. Hesap vaziyeti (son 3 yıla ilişkin bilanço ve gelir tabloları) riski vardır. Bu riski azaltmanın en etkin yolu kredi
2. Ticaret sicil belgesi talep edenin mali durumu ve ilgili konulara ilişkin
3. Ticaret ve Sanayi Odası veya dernek kaydı belgesi bilgi toplamaktır. İşte bu amaçla bankalar, kredi talep
4. Şirketi temsile yetkililerin imza sirküleri (noter onaylı) eden kişi veya işletmelerden aşağıdaki belgeleri
5. Şirket ana sözleşmesi isterler ve kredi dosyalarına koyarlar.
6. Diğer belgeler Bankalar, kredi talep edenlere 2 tür kredi sağlar.
A. NAKİT KREDİLER:Bankaların müşterilerine ödünç para vermek suretiyle kullandıklan kredilerdir. Bu kredilerin (ticari kredi) başlıcalan
• ıskonto,
• iştiraa,
• avans kredisi
• borçlu cari hesaptır.
Borçlu Cari Hesap : Bankalar kredi talebinde bulunan müşterilerine belirli bir rakamla sınırlı bir cari hesap açarak bu hesaptan kredi sınırlan içinde borç para çekmelerini ve yatirmalanna olanak sağlarlar. Bankanın kredi olanağı sağladığı işletmeler adına açtığı bu hesaplarda işletmelerin çektikleri veya yatırdıktan tutarlar kayda alınır. Bir işletme aldığı borçtan fazlasını bankaya yatırmayacağından, bu hesap açık kaldığı sürece bankaya borçlu olacaktır. Bu nedenle bu tür ilişki üzerine açılmış hesaplara borçlu cari hesaplar denir. Borçlu cari hesap kredlerinde bir yılda 4 faiz tahakkuk dönemi vardır. Bu dönemlerin sonlan 31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül, 31 Aralık\'tır. Borçlu cari hesap kredileri için bankaya ödenen faiz 780 Finansman Giderleri Hs. \'m boçlandınr., banka bu faizi işletmelerin aldıkları kredi borçlanna eklediği için 300 Banka Kredileri Hs\'ı alacaklanacaktır.
Borçlu Cari Hesap Türleri :
1. Açık krediler
2. Kefalet karşılığı krediler
3. Maddi teminat karşılğı krediler
Açık Krediler: Borç alanın imzasından başka bir teminata dayanmayan kredi türüdür. Bu kredilerin limiti, karşılığı olan kredilere göre nisbeten daha düşüktür. Bir kişi yada kuruluşa açık kredi açılabilmesi için:
1. Mali durumunun ve fâaliyet sonuçlarının iyi olması
2. Uzun bir ticari geçmişe sahip olması
3. Ticari ahlakının iyi olması
4. Faaliyet konusunun güvenli olması
5. İşlerinde deneyimli olması
6. O banka şubesinde yeterli ticari mevduatı olması ve komisyonlu işler getirmesi gibi koşullar aranır.
Maddi Teminat Karşılığı Krediler:Açık kredilerin bankalar açısından geri ödenmeme riski büyüktür. Bu nedenle bankalar kendilerine bir güvence sağlamak için kredi talep eden işletmelerden ya sağlam bir kefil ya da maddi teminat isterler.
Maddi teminat olarak kabul edilebilen varlıklar :
• değerli madenler,
• menkul kıymetler,
• ticari mallar,
• akreditif
• kambiyo senetleridir.
Maddi teminat karşılığı açılan borçlu cari hesaplarda banka, teminat olarak aldığı varlığın değerinin tamamı kadar kredi ödemesinde bulunmaz. Marj denilen, yüzde ile ifade edilen bir kısım kadar noksan ödeme yaparak kendisini güvenceye alır.
B. NAKİT OLMAYAN KREDİLER - TEMİNAT MEKTUBU: Bankalar müşterilerine nakit kredilerden başka, müşterisi adına kendi saygınlığını ortaya koyarak, onun taahütünü yerine getireceği konusunda 3. Kişi veya kuruluşlara güvence verir, işte verilen bu güvencelere nakit olmayan krediler denir. Bu kredi grubu içinde yer alan en önemli kalem, teminat mektuplarıdır. Bankaların yurt içinde ve yurt dışında bulunan gerçek ve tüzel kişiler lehine bir malın teslimi; bir işin yapılması yada bir borcun ödenmesi gibi konularda muhatap kuruluşlara hitaben verdikleri ve söz konusu yüklenimin yerine getirilmemesi durumunda mektup bedelinin koşulsuz ödenmesi yükümlülüğünü içeren garanti belgelerine teminat mektubu denir.
Teminat mektupları, lehine teminat mektubu verlen kişi veya işletmenin kredi itibarına göre; açık kredi, kefalet karşılığı kredi yada maddi teminat karşılığı verilebilir. Bu işlemde nakdi kredi söz konusu olmadığından banka faiz alamaz, sadece komisyon alır. Banka tarafından işletmeye teminat mektubunun verilmesi mali nitelikte bir olay değildir. Bu işlem ana hesaplarda bir değişme yaratmadığından kayıt zorunluluğu yoktur. Ancak istenirse, bu ilişkinin bilançonun aktifinde ve pasifinde değişme yaratmayan Nazım Hesaplarda izlenmesi mümkündür. Kaydı mutlaka gerekli olan, bankaya verilen komisyondur. Bu komisyon tutarı 780 Finansman Giderleri hesabının borcunda gösterilir.
ÇIKARILMIŞ TAHVİLER:Anonim şirketlerin iktisati devlet teşekküllerinin ve kamu kurumlarının uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılmak amacıyla çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir. Tahvil çıkararak borçlanma halinde uzun vadeli bir yabancı kaynak hesabı olan 405 Çıkarılmış Tahviller Hesabı, Tahvillerin nominal bedelleri ile alacaklandırılır. Çıkarılmış tahvillerin dönemsonlarında işlemiş faizleri muhasebeleştirilir. Hesaplanan faiz 780 Finansman Giderleri Hesabına borç, 381 Gider Tahakkukları Hesabına alacak kaydedilir.
ÜNİTE-12 BORÇLAR BORÇ :Açık olarak veya zımmen (kapalı olarak) ifade olunan bir anlaşmaya dayanarak, bir başkasına olan kanuni ödeme yükümlülüğüdür.
320. Satıcılar Hs.:İşletmenin faaliyet konusuyla ilgili mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların takip edildiği pasif karakterli bir hesaptır.
Kredili (veresiye) olarak alınan mal yada yararlanılan hizmet nedeniyle hesap alacaklandınlır., herhangi bir şekilde ödenmesi durumundaysa borçlandırılır. Hesabın alacak kalanı işletmenin senetsiz borçlarının toplamını gösterir.
İşletme herbir satıcısına olan borçlanın izleyebilmek için Satıcı Hesap Kartı kullanabilir. Yardımcı defterlere kayıt, yevmiye defterinden değil, yevmiye defterindeki kayda-kaynak olan belgelerden yapılır
321. Borç Senetleri Hs.: Ticari faaliyetlere bağlı olarak verilen bono ve kabul edilen poliçeler sonucu meydana gelen senetli borçların izlendiği hesapatır. İşletmenin aldığı mal ve hizmet karşılığında senet vermesi durumunda hesap nominal değeri (senedin üzerinde yazılı tutar) üzerinden alacaklandınlır, senedin ödenmesi durumdaysa yine nominal değeriyle borçlandınlır.
326. Alınan Depozito ve Teminatlar Hs.:3.Kişilerin belirli bir işi yapmalanm, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin takip edildiği hesaptır. Alınan depozito ve teminatlar hesabın alacağına, geri ödendiğinde yada hesaba sayıldığındaysa bu hesabın borcuna kaydedilir.
331. Ortaklara Borçlar Hs. : Esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri nedeniyle ortaklara borçlar (ferdi işletmelerde şirket sahibine) borçlu bulunduğu hesaptır. Borcun doğması halinde hesap alacaklandınlırken, ödendiğinde hesap borçlandınlır.
335. Personele Borçlar Hs.:Personelin tahakkuk etmiş olup henüz ödenmemiş net ücret, prim ve ikramiye gibi ücret eklentilerinin ve diğer nedenlerden doğan alacaklannın takip edildiği hesaptır. Tahakkuk eden personele borçlar bu hesabın alacağına ödendiğindeyse borcuna kaydedilir.
Ücret : Bir üretim faaliyetine bedensel ve düşünsel çaba harcayarak katkıda bulunan kişiye emeğinin karşılığı olarak verilen bedeldir.
Kök Ücret :İşverenin, çalışanlanna yapmak zorunda olduklan hizmetler karşılığında ödediği bedeldir. İşçilerin çalışmadıkları hafta tatili ve resmi tatil ücretleri de kök ücret içinde yer alır.
Fazla Mesai Ücreti: Günlük çalışma süresinin dışında fazladan yapılan çalışmalar karşılığında ödenen ücrettir.
Prim :İşçinin verimini artırmak ve verimli çalışmaya özendirmek amacıyla normal çalışma karşılığı ücretten ayn olarak yapılan ödemeler yada sağlanan menfaatlerdir.
İkramiye :İşverenler tarafindan, bir buluş karşılığı yada işinde gösterdiği beceri ve basan karşılığında işçiye ödenen bir ücret eklentisidir.
Kasa Tazminatı : (Mali sorumluluk Tazminatı) Kendi kusuru olmaksızın zarara uğrayan yada uğradığı varsayılan kişiye bu zararını karşılamak amacıyla yapılan ödemelerdir.
Yıllık İzin Ücreti :Personele yılın belli bir zamanında dinlenmesi için çalışma karşılığı olmaksızın ödenen ücrettir.
Diğer Ücret Eklentileri :Yemek yardımı, ulaşım yardımı, aile yardımı, yakacak yardımı, konut yardımı, sosyal sigortalar işveren pirimi, kıdem tazminatı gibi ödemelerdir.
İşveren çalıştırdığı personelin brüt ücretlerinden :
• Gelir Vergisi Kanununa göre Gelir Vergisi
• Sosyal Sigortalar Kanununa göre İşçi Sigorta Primi
• Damga Vergisi Kanununa göre Damga Vergisi
• Tasarruf teşvik primi keserek belirli süreler içinde ilgili kurumlara yatırmak zorundadır.
336. Diğer Çeşitli Borçlar Hs.: Ticari olmayıp diğer hesaplar kapsamına girmeyen çeşitli borçlar bu hesapta izlenir. Borcun doğması halinde alacak, ödenmesi halindeyse borç kaydedilir.
340. Alınan Sipariş Avanstan Hs.: İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği tutarlar bu hesapta izlenir. Alıcılardan alınan avanslar bu hesabın alacağına; malın teslim edilmesi veya hizmetin görülmesi halindeyse borcuna kaydedilir.
Avans :İleride bir mal yada yaptırılacak hizmet veya bunlara ilişkin olarak yapılacak giderlere sayılmak üzere
önceden verilen yada alınan para veya benzeri değerdir.
360. Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.:İşletmenin ekonomik faaliyetlerinde bulunmasının sonucu ilgili mali mevzuat uyarınca mükellef veya sorumlu sıfatıyla işletmenin kendisine, personeline, 3. Kişilere ilişkin olarak ödenmesi gereken vergi, resim, harç ve fonların izlendiği hesaptır.
Vergi, resim ve harçların tahakkuk ettirilmesini gerektiren olaylar ve işlemler ortaya çıktıkça hesap alacaklandınlır, ödenmesi halindeyse borçlanır. Yardımcı hesaplan :
• Ödenecek gelir vergisi hs.
• Ödenecek kurumlar vergisi hs.
• Ödenecek damga vergisi hs.
• Ödenecek KDV hs.
• Ödenecek fonlar hs.
Ödenecek KDV'nin Muhasebeleştirilmesi:İşletmenin l ay süresince yaptığı işlemler sonucu ödediği kdv tutan (Hesaplanan Kdv), aldığı kdv tutarından ( İndirilecek Kdv'den) fazlaysa, fark ay sonunda 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.nın ve onun alt hesabı Ödenecek KDV hs.nın alacağına kaydedilir. Ödeme yapıldığındaysa bu hesap borçlandırılarak kapatılır. ( Hesaplanan kdv - İndirilecek kdv = Ödenecek Kdv)
361. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hs.: İşletmenin, personelin tahakkuk etmiş ücretlerinden sosyal güvenlik mevzuatı hükümlerine göre kesintiye tabi tutmakla yükümlü bulunduğu, personele ait emeklilik keseneği ve sigorta primleriyle bunlara ilişkin işveren katılma paylan ve işverence sosyal güvenlik kuruluşlarına ödenecek diğer yükümlülüklerin izlendiği hesaptır.
Kesintiler yapıldıkça bu hesap alacaklandınlır, ödemeler yapıldığındaysa borçlandırılır. Yardımcı Hesaplan :
• Ödenecek Sosyal Sigorta Primleri İşçi payı
• Ödenecek Sosyal Sigorta Primleri İşveren payı
ÜNİTE-13 ÖZKAYNAKLAR
DURAN VARLIKLAR
1. Ödenmiş Sermaye
2. Sermaye Yedekleri
3. Kar Yedekleri
4. Geçmiş yıl Karları
5. Geçmiş Yıl Zararları
6. Dönem Net Karı / Zararı
Özsermaye, işletme sahşp veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye yapmış olduğu ermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermye ile sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıllar karları ve dönemin net karını kapsar. Eğer varsa geçmiş yıllar zararları ve dönemin zararı özsemayeden düşülür.
ÖDENMIS SERMAYE :Ödenmis sermaye ortaklarin sirkete koymayi taahhüt ettikleri esas sermayeden ödemis olduklari tutan ifade eder. Buna göre ödenmis sermaye, esas sermaye ile ödenmemis sermaye arasindaki farktir.
Ödenmis Sermaye = Sermaye - Ödenmemis Sermaye
500 Sermaye Hesabi: Sermaye, isletme sahibi yada ortaklarin isletmenin kurulusunca koymayi taahhüt ettikleri sermaye paylarinin toplamini ifade eder. Bu sermayeye esas sermaye denir.
501 Ödenmemis Sermaye Hesabi:Ödenmemis sermaye ticaret sirketlerinde ortaklarca taahhüt edilen sermayenin henüz ödenmemis kismidir. Taahhüt edilen sermaye tutan 501 Ödenmemis Sermaye Hesabinin borcuna, 500 Sermaye hesabinin alacagina kaydedilirken, sermaye taahhütlerinin yerine getirilmesi halinde 501 Ödenmemis Sermaye Hesabi alacaklandinlir.501 Ödenmemis Sermaye Hesabi, sirket kurulusunda veya sermaye artiraninda sermayenin olusturulmasinda kullanilir. Hesap aktif karakterli olup borç kalani; bilançonun pasifinde esas sermayeden düsülerek ödenmis sermayenin görülmesini saglar.
SERMAYE YEDEKLERI:Sermaye yedekleri kar niteliginde Özsermaye artşları değildir. Bir özsermaye unsuru olan sermaye yedekleri su nedenlerle meydana gelebilir:
• Çikanlmis hisse senetlerinin (anonim sirketlerde) nominal degerinden daha yüksek degerle satilmasi
• İhraç primleri
• Varliklarin yeniden degerlemesi (yemden degerleme artislan)
520 Hisse Senedi Ihraç Primleri Hesabi:Sermaye artinmina giden anonim sirketin nominal bedelin üzerinde bir fiyat üzerinden hisse senedi çikarmasi durumunda, ihraç fiyati ile nominal fiyat arasindaki fark TTK. Geregince yedek akçe olarak kabul edilir ve 520 Hisse Senetleri Ihraç Primleri Hesabinda izlenir. Hisse senedinin nominal bedeli ile satis fiyati arasindaki farki 520 Hisse Senedi Ihraç Primleri Hesabinin alacagina, satis biçimine göre ilgili hesabin borcuna kaydedilir.
Yeniden Degerleme: Paranin satin alma gücünün düsmesi nedeniyle bazi varliklarin(maddi duran varliklann, istiraklerin, bagli ortakliklann) cari para primi veya buna yakin bir degerle degerleme yapilarak bugünkü degerine yakin bir degerle gösterilmesidir.
522 Maddi Duran Varliklar Yeniden Degerleme Artislari Hesabi:Maddi duran varliklann yeniden deserleme sonrasi net aktif degeri (maliyet bedeli-birikmis amortismanlar) ile yeniden degerlemeden önceki net aktif degeri arasindaki fark (net deger artisi) bir Özsermaye hesabi olan 522 M.D.V. Yeniden Degerleme Artislan Hesabinin alacaginda izlenir.
523 Istirakler Yeniden Degerleme Artislari Hesabi:Isletmenin istirakleri ve bagli ortakliklan bünyesinde yapilan yeniden degerleme dolayisiyla olusan deger artislannin sermayeye eklenmesi sonucunda, bu sermayeden isletmeye isabet eden kismi gösterir.
Isletmenin istirakleri ve bagli ortakliklan bünyesinde yapilan yeniden degerleme dolayisiyla olusan deger artislannin sermayeye eklenmesi sonucunda, isletmeye bedelsiz olarak verilen hisse senetleri ve paylan bu hesabin alacagina, 242 Istirakler veya 245 Bagli Ortakliklar hesaplarinin borcuna kaydedilir.
KAR YEDEKLERI:Kar yedekleri net kann; özsermaye yapisini saglam tutmak, isletmenin devamliligini ve gelismesini ve ortaklar ile alacaklilarin haklarinin korunmasini saglamak ve özsermayede faaliyet sonunda dogabilecek zararlari (azalislari) karsilamak amaciyla dagitilmayarak isletmede alikonulan kisimdir.
Özsermayenin bir unsuru olarak yedek akçe olusturulmasi sermaye sirketleri için sözkonusudur. Yasal bir zorunluluk sonucu olup, olmamalarina göre yedekler: Yasal yedekler, Istege bagli (ihtiyari) yedekler olmak üzere iki grupta toplanabilir. Yasal yedekler,TTK göre olusturulur. TTK 466 maddesinde, her yil safi kann yirmide birini buluncaya kadar umumi yedek akçe olarak ayrilmasi mecburidir, diyerek sermaye sirketlerinde ayrilmasi yasal olarak zorunlu yedekleri belirlemistir. Ihtiyari yedeklerde yasal zorunluluk yoktur. Bu yedeklere statü yedekleri denir. Olagan genel kurul toplantisinda yönetim kurulunun teklifi üzerine ayrilan yedeklere olaganüstü yedekler denk. Kâr yedeklerinin ortak özelligi sermaye sirketlerinin önceki dönemde elde ettigi kârdan, izleyen yilda ayrilmis olmalaridir. Dolayisiyla 570 Geçmis Yillar Kârlari Hs borçlandirilir
DÖNEM NET KARI / ZARARI:Faaliyet dönemi kârla kapanırsa özsermayc artan zararla kapanırsa ö/sermaye azalır. Tekdüzen hesap planında işletmenin faaliyet dönemi sonucunda ulaştığı net karı veya zararı göstermek üzere iki hesaplı bir grup oluşturulmuştur:
590 Dönem Net Kan Hesabı: :İşletmenin tüm gelir ve giderleri bir gelir tablosu hesabı olan Dönem Karı ve Zararı Hesabına aktarıldıktan sonra alacak kalanı verirse, bu kalan söz konusu hesabın oorçıanaınıaraK Kapatılması Karşılığında bir bilanço hesabı olan Dönem net karı / zararı hesabına alacak yazılır.
591 Dönem Net Zararı Hesabı (-):İşletmenin tüm gelir ve giderleri Dönem Kar veya Zararı hesabına aktarıldıktan sonra bu hesap borç kalanı verirse faaliyet dönemi zararla sonuçlanmış demektir. Bu durumda meydana gelen zarar tutan kadar hesap alacaklandınlarak kapatılır.
ÜNİTE-14 GİDERLER ve GELİRLERİşletmenin özsermayesinde değişme yaratmayan işlemler bilanço hesaplarında muhasebeleştirilir. Buna karşılık işletmenin özsermayesinde artış yaratan gelirler ile azalış yaratan giderler, Gelir Tablosu Hesaplan adı verilen hesaplara kaydolunur.Gelir tablosu hesaplan içinde yer alan gelir ve gider hesaplan işletmenin ticaret, hizmet veya üretim işletmesi oluşuna ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gelir ve gider yaratan olaylar ana faaliyetlere bağlı olarak doğabileceği gibi (olağan gelir ve karlar), işletmede tekran normal olmayan ve ana faaliyet dışındaki bazı işlemler sonucu (olağandışı gelir ve karlar) doğabilir. Gelir tablosundan yararlanarak işletme hakkında karar verme durumunda olanlara bu bilgilerin ayrı ayn sunulması gerekir.
GELİRLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİGelir; işletmenin ana faaliyet konusuna giren mal veya hizmet satışlanndan veya ana faaliyet konusu dışında kalan varlıklann satışından; faiz, kira, iştirak (temettü) vb.terinden elde edilen değerlerin brüt tutandır.
Gelir hesaplannın tümü dönem içinde alacaklı çalışır. Yani alacak taraflanna kayıt yapılır.
Tekdüzen Hesap Planında gelir gruplan:
1. Brüt Satışlar
2. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar
3. Olağandışı Gelir ve Karlar
Döneme ak gelirler ilgili gelir hesabına kaydedilir. Ancak gelecek döneme ait geiir sözkûnusu ise bu tutarlar dönemsellik ilkesi gereği Gelecek Yıllara ait gelirler hs'na kaydedilir. Dönem sonunda bu hesaptan çıkartılarak Gelecek Aylara Ait Gelirler Hs'na kaydedilir.
GİDERLER VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ:Gider, gelir sağlama amacıyla meydana gelen varlık tükenmeleridir. Giderler işletmelerin özsermayelerinde azalışa yol açar. Giderler, işletmelerin türüne (ticaret işletmesi, hizmet işletmesi yada üretim işletmesi oluşuna) ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gider Hesaplannın tümü dönem içinde borç yanlı çalışır. Yani borç taraflanna kayıt yapılır. Tekdüzen Hesap Planında; faaliyet ve finansman giderlerinin, dönem içinde doğduklarında gelir tablosu hesaplan içinde yer alan 6 sayısıyla başlayan gider hesaplanna kaydedilmeyip; 7. Gruptaki maliyet hesaplanna kaydedilmesi ve dönemsonlanyla ilgili gelir tablosu hesaplanna aktarılması öngörülmüştür.
Faaliyet ve finansman giderlerinin dışındaki giderler doğrudan kodu 6 sayısı ile başlayan gider hesaplanna kaydedilmektedir. Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği, dönem içinde oluşan maliyet giderlerin 7. Grupta 7/A veya 7/B seçeneklerinden biri ile izlenmesi istenmektedir. Ticaret işletmeleri aktif ve satış toplanılan ne olursa olsun 7/A veya 7/B seçeneklerinden istedikleri birini uygulayacaklardır. 7/A seçeneğinde giderler büyük defterde fonksiyon esasına göre bölümlendirilir.
Bu hesaplarda toplanan giderler 6. Sınıftaki gelir tablosu gider hesaplanna aktanlmaktadır. Faaliyet giderleri, üretim ve satış maliyetlerine yüklenmeyen işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili giderleri ifade eder. 7/A seçeneğini benimseyen bir ticaret işletmesinin kullanacağı faaliyet ve finansman giderlerine ilişkin hesaplar şunlar olacaktır;
760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hs.
770 Genel Yönetim Giderleri Hs.
780 Finansman Giderleri Hs.
7/B seçeneğinde maliyet giderleri büyük defterde çeşit esasına göre izlenmektedir. Bu hesaplarda biriken giderler dönemsonlannda düzenlenen gider dağıtım tabloları aracılıyla fonksiyonlarına dönüştürülür ve 6. Sınıftaki gelir tablosu gider hesaplarına aktarılır. Bu seçeneği uygulayacak işletmeler 79. Gruptaki hesaplan kullanırlar:
790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hs.
791 İşçi Ücret ve Giderleri Hs.
792 Memur Ücret ve Giderleri Hs.
793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Hs.
794 Çeşitli Giderler Hs.
795 Vergi Resim ve Harçlar Hs.
796 Amortisman ve Tükenme Paylan Hs.
797 Finansman Giderleri Hs.
798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hs.
GELİR TABLOSU
A. Brüt Satışlar
1. YIS
2. YDS
3. Diğer Gelirler
B. Satış indirimleri (-)
1. Satıştan iadeler
2. Satış ıskontoları
3. Diğer indirimler
C. Net Satışlar
D. Satılan Malın maliyeti (hammadde maliyeti) (-)
1. Satılan mamuller maliyeti
2. Satılan ticari mallar aliyeti
3. Satılan hizmetler maliyeti
4. Diğer satışların maliyeti
BRÜT SATIŞ KÂRI / ZARARI
E. Faaliyet Giderleri (-)
1. Araştırma Geliştirme Giderleri
2. Pazarlama satış ve dağıtım giderleri
3. Genel yöneti giderleri
FAALİYET KÂRİ / ZARARI
F. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar
l .İştiraklerden temettü gelirleri
2.Bağlı ortaklıklardan teettü gelirleri
3.Faiz gelirleri
4.Komisyon gelirleri
5.Konusu kalmayan karşılıklar
6.Menkul kıymetler satış kârları
7.Kambiyo kârları
8.Reeskont faiz gelirleri
9.Diğer olağan gelir ve kârlar
G. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)
l .Komisyon giderleri
2.Karşılık giderleri
3.Menkul kıymet satış zararları
4.Kambiyo zararları
5.Reeskont faiz giderleri
6.Diğer olağan gider ve zararlar
H. Finansman Giderleri (-)
l .Kısa vadeliborçlanma giderleri
2.Uzun vadeli borçlanma giderleri
A. OLAĞAN KÂR / ZARAR
İ. Olağandışı gelir ve kârlar
1. önceki dönem gelir ve karlar
2. Diğer olağandışı gelir ve kârlar
J. Olağandışı gider ve zararlar (-)
1. Çalışmayan kısım gider ve zararları
2. Öneki dönem gider ve zararları
3. Diğer olağandışı gider ve zararlar
B. DÖNEM KÂRI / ZARARI
K. Dönem kân vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları
C. DÖNEM NET KARI / ZARAR

ÜNİTE-15 ENVANTER İŞLEMLERİ:İşletmelerde bir hesap dönemi içinde meydana gelen mali nitelikteki işlemlerin belgelere dayanılarak ilgili hesaplara kaydedilmesinden sonra çıkarılan genel geçici mizan, dönemsonu (envanter) bilgileri olmaksızın bilançonun ve gelir tablosunun düzenlenmesine olanak vermez. Genel geçici mizandan yararlanmak suretiyle dönemsonu bilançosunun ve dönemin gelir tablosunun hazırlanamama nedenlerinin başlıcalan şunlardır:
1- Mal hareketleri, aralıklı envanter bilgilerine göre muhasebeleştirildiğinde eldeki malların değerini ilgili hesap kalanından saptama olanağı yoktur 2- Mal hareketleri, devamlı envanter yöntemine göre kayda alınmış olsa bile hesap dönemi içinde fire, çalınma, kaybolma gibi miktar azalışlarına, neden olan olaylar ile modası geçme, fiyat düşmesi vb. nedenlerle meydana gelen değer azalışları sonucu Ticari Mallar Hesabı mevcut malların değerini göstermeyebilir. 3- Mal dışında kalan diğer varlıklarda çeşitli nedenlerle gerçek durum ile hesaplarda görünenler arasında farklar olabilir. Örneğin, Kasa Hesabında görülen para ile sayım sonucu bulunan tutar arasında çalınma, fazla veya eksik ödeme ve tahsilat gibi nedenlerle denklik bulunmayabilir. 4- Bazı alacakların tahsili şüpheli duruma düşmüş, bazı alacakların tahsil olanağı tamamen ortadan kalkmış yani değersiz duruma düşmüş olabilir. 5- Dönemsonunda portföyde bulunan alacak senetlerinin nominal değerleri ile tasarruf değerleri(bilanço günündeki peşin değeri) aynı değildir. 6- Portföydeki hisse senetlerinde alış bedellerine göre değer düşmeleri meydana gelmiş olabilir. 7- Amortismana tabi duran varlıklarda değer kayıpları (aşınma, yıpranma, teknolojik yeniliğini kaybetme gibi nedenlerle olmuştur. Enflasyona bağlı olarak bu duran varlıkların hesaplardaki değerleri, cari (piyasa) değerlerini göstermekten uzaklaşmış olabilir. 8- Tahakkuk etmiş (doğmuş) fakat henüz tahsil edilmemiş gelirler ile ödenmemiş giderlerin kayıtlan unutulmuş olabilir. 9- Gelir ve gider hesaplarında gelecek yıllarda gelir ve gider olarak gerçekleşecek tutarlar olabilir. Bu nedenle dönem ayarlamalarının yapılması gerekebilir. 10- Bazı mali nitelikteki işlemlerin kayıtlan unutulmuş olabilir. 11- Dönem içinde yanlış hesaplara kayıtlar yapılmış olabilir. Yapılan kayıtlarda tutar hataları bulunabilir.
Hesap dönemi başında işletmenin varlık ve borçlan ile hesaplarda görülen değerler aynı olduğu halde hesap dönemi sonunda çıkarılan genel geçici mizanda yukarda belirtilen nedenler sonucu sözkonusu değerlerde farklılıklar meydana gelebileceğinden dönemsonu işlemlerine diğer bir değişle envanter işlemlerine gerek vardır.
Ancak bu şekilde, işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlan hakkında doğru bilgiler veren bilanço ve gelir tablosu hazırlanabilir.
ENVANTER-DÖNEMSONU İŞLEMLERİ:İş hayatında envanter sözcüğü, bazen işletmenin mevcut, alacak ve borçlannın dökümünü gösteren listeler için kullanıldığı gibi; bazen de stoklann miktar ve değerlerini ifade etmek için kullanılmaktadır.
Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanununda envanter sözcüğü yerine Envanter Çıkarma işleminin tanımlandığını görmekteyiz.
Envanter Çıkarmak ; saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek suretiyle bilanço günündeki mevcutları, alacaklan ve borçlan kesin bir şekilde ve dokumlu olarak tespit etmektir. Envanter çıkarma işlemi sayım ve değerleme olmak üzere iki aşamalı yapılmaktadır.
Envanter- dönemsonu işlemleri; sayım, değerleme ve dönemsonu kayıtlannın yapılmasını kapsayan bir süreçtir.
Envanter İşlemleri
1. Muhasebe içi envanter
2. Muhasebe dışı envanter olmak üzere iki aşamadan oluşur.
MUHASEBE DIŞI ENVANTER :İktisadi varlıkların büyük defter hesaplarında yer alan değeri dikkate alınmaksızın bu varlık ve borçların tek tek sayılması, kontrol edilmesi ve değerlenmesiyle yapılır. Bilançonun hazırlanması muhasebe dışı envantere dayanır. İşletmenin yapısına en uygun bir biçimde ve dokumlu olarak çıkarılan envanter, bilançonun doğru ve güvenilir olmasını sağlayacaktır. Ticaret kanunu ve vergi usul kanununda tanımı yapılan ve yılda en az bir kez yapılması zorunlu olan envanter muhasebe dışı envanterdir.
Envanter Çıkarma Zamanı ve Hesap Dönemi :İşletmelerin kuruluş tarihlerinde ve sonra da her hesap dönemi sonunda envanter çıkarmaları gerekmektedir. Genel olarak hesap dönemi 12 aylık normal takvim yılıdır. Hesap dönemi sonunda çıkarılan envanter, izleyen hesap döneminin dönembaşı envanterini oluşturur. Bazı durumlarda faaliyet süresi bir takvim yılından daha kısa olduğu halde bu süreler, bir hesap dönemi sayılır; envanter çıkarılır, ona bağlı olarak da bilanço düzenlenir. Elde edilen kazançlar bir yılın kazancıymış gibi vergilendirilir. Takvim yılı içinde işe başlayan ve işi bırakan mükellefler, işe başlama ve işi bırakma tarihlerinde envanter çıkarır ve bilanço düzenlerler.
Bir önceki takvim yılı içinde faaliyette olup da takvim yılı içinde işi bırakanlar, işi bırakma tarihinde envanter çıkarır ve bilanço düzenlerler. Takvim yılı içinde işe başlayıp devam edenler, işe başlama tarihinde ve takvim yılı sonunda envanter çıkarır ve bilanço düzenlerler.
Sayım İşlemleri :Envanter çıkarma işlemi iki aşamadan oluşur. Bunlardan birincisi, envantere hazırlık aşaması; ikincisi sayım işlemidir. Envanter hazırlıkları, işletmede bulunan varlıkların türler itibariyle sınıflandırılmasıyla başlar. İşletmelerde tüm varlıkların özellikli malların sınıflandırma işlemi esasen önceden yapılmış olması ve bunun işletmenin faaliyet süresince devam ettirilmiş olması gerekir. Her büyüklükteki işletmede, özellikle endüstri işletmelerinde, bu düzenin önemi büyüktür. Envanter çıkarılırken en önemli noktalardan biri mevcut malların doğru sayımıdır. Mallar, işletmenin faaliyet sonuçlarım etkileyen önemli varlık kalemi olduğundan bunların doğru sayılmaması, mali durumun ve faaliyet sonucunun yanlış belirlenmesine neden olacaktır. Bu bakımdan doğru sonuçlara ulaşabilmek için malların tipleri, modelleri, kaliteleri vb. özellikleri dikkatten uzak tutulmamalıdır.
Envanter Defteri ve Listeleriİşletmelerin bilanço günü itibariyle yaptıkları muhasebe dışı envanterde saptanan tüm varlık ve borçlan dokumlu olarak envanter defterine kaydolunur. Ayrıca, düzenlenen dönemsonu bilançosu da bu deftere geçirilir. Defter az yapraklı bir ticari defter olabileceği gibi ihtiyaç duyulan bilgilerin yazılmasına olanak sağlayan sütunları içerecek şekilde özel olarak da bastırılabilir.
Envanterde Değerleme: Değerleme işlemi, muhasebe dışı envanterin sayımdan sonraki aşamasıdır. Bir işletmenin varlık ve borçlarının bilanço günündeki değerlerinin tespit ve takdiridir şeklinde tanımlanabilir.
Değerlemenin amacı:İşletmenin belirli bir andaki iktisadi ve mali yönden gerçeğe en yakın durumunu ve hesap dönemi sonucunu (kar veya zararını) tespit etmektir. Bu amaçla işletmeye ait tüm varlıklar sayılıp miktarları tespit edildikten sonra tek para birimiyle (TL) çarpılarak değerleri hesaplanır. Değerleme olayı, kullanılan değerleme ölçülerine göre işletmenin iktisadi ve mali durumunun bilançodaki görünümünü ve faaliyet sonucunu (kar veya zaran) etkileyecektir. Değerlemede kullanılacak ölçü ve yöntemler çeşitlidir. Bu ölçü ve yöntemlerin, Ticaret Kanununda, Vergi Usul Kanununda belirlenmiştir.
Türk Ticaret Kanununda Değerleme:Türk Ticaret Kanununda şahıs işletmeleri ve şahıs şirketleri, ticari bilançolarını düzenlerken değerleme ölçülerinin seçiminde genel olarak serbest bırakılmışlardır. İşletme sahibi yada ortaklar tüm mal varlıklarıyla üçüncü kişilere karşı sorumlu olduklarından bir varlığı değerlemede maliyet değeri ile piyasa değerinden birini seçebilir. Sermaye şirketlerinin üçüncü kişilere karşı sorumlulukları nominal (esas) sermayeleri ile sınırlı olduğundan bu kişilerin şirketten alacaklarını güvence altına almak amacıyla yüksek değerle değerlemeyle ticari kan yüksek göstererek, sermayenin kar payı olarak dağıtılmasına engel olunmak istenmiştir. Bu nedenle Ticaret kanunu, sermaye şirketlerinde değerleme için bir tavan, yani üst sınır koymuştur. Başka bir anlatımla Ticaret kanununda sermaye şirketleri için düşük değerle değerleme esastır.
Muhasebe İlkelerine Göre Değerleme:İşletmeyle ilgili kişi ve kuruluşların bilgi ihtiyaçlarını tatmin edecek nitelikte mali tabloların hazırlanmasına olanak sağlamak üzere muhasebede çok sayıda ilkeler uygulanır. Yaygın olarak benimsenmeleriyle "genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri" adım alan bu ilkelerde.
Maliyet fiyatıyla değerleme Maliyet fiyatı ile piyasa fiyatından düşük olan ile değerleme şeklinde değerleme ölçülerini görmekteyiz. Bu ölçüler çeşitli bilanço kalemlerinin değerlemesinde esas alınmaktadır. Muhasebe ilkeleri genellikle ticaret kanununun bu konudaki hükümlerine ters düşmez; çoğu noktalarda açıklık getirerek muhasebe uygulamasının gelişmesine yardımcı olur.
Vergi Usul Kanununda Değerleme ve Değerleme Ölçüleri VUK'nun 258. Maddesi değerlemeyi "vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tesbitidir" şeklinde tanımlamaktadır. Dönemsonu bilançosu, dolayısıyla o dönemin kar veya zaran değerleme sonucu ortaya çıkacaktır. Çünkü, Gelir Vergisi Kanununun 38. Maddesi ticari kazancı (vergi matrahını) teşebbüsün dönemsonu ve dönembaşı özsermayelerinin karşılaştınlması sonucu ortaya çıkan olumlu fark olarak tanımlar.
Özsermaye de varlıklann ve borçların değerlemesiyle belirlenecektir. Değerlemede varlık ve kaynak kalemlerinin herbiri tek tek ele alınır ve değerlenir. Değerlemede kullanılacak değerleme ölçüleri; maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer, itibari değer, vergi değeri, rayiç bedel, emsal bedeli ve emsal ücretidir.
MUHASEBE İÇİ ENVANTER Muhasebede dönemsonu işlemlerinin tamamlanabilmesi için muhasebe dışı envanterde sayım ve değerleme işlemlerinden elde edilen veri ve bilgilerin muhasebe içi envanter işlemleriyle bütünlüğe kavuşturulması gerekir. Muhasebe dışı envanter yapıldıktan; yani işletmeye ait tüm mevcut alacak ve borçlar sayılıp, ölçülüp, TL cinsinden değerleri genel geçici mizandaki rakamlarla karşılaştın!Eğer bu değer rakamları arasında bir denklik varsa yapılacak bir işlem yoktur.Hesaplarda görülen değerler ile muhasebe dışı envanter sonucu bulunan değer arasında fark çıkarsa, gerçek değerler envanter defterine kaydedilenler olduğundan hesaplarda bu değerleri verecek şekilde envanter (dönemsonu) kayıtlan ile hazırlanır ve düzeltilir.Bu aşamada muhasebe defter ve belgelerinde şu işlemler yapılır:
l - Genel geçici mizan hazırlanır. Büyük defterdeki ana hesaplann mizanı
Yardımcı defterdeki yardımcı hesaplann mizanı 2- Muhasebe dışı envanterden edinilen bilgilere göre dönemsonu kayıtlan yapılır. Varlık ve borçlann sayım kontrol ve değerlemesiyle ilgili kayıtlar; gerçekleşen kar veya zararlann kaydı
Dönem içinde yapılmış hatalı kayıtlann düzeltilmesi
Unutulan işlemlerin kaydedilmesi
Gelir ve giderde dönem ayarlaması
Gelir ve gider hesaplannın "690 Dönem Kan ve Zaran Hesabı"na devredilerek kapatılması.
3- Kesin mizan hazırlanır. Büyük defterdeki ana hesaplann mizanı
Yardımcı defterdeki yardımcı hesaplann mizanı
4- Mali tablolar düzenlenir
Bilançonun düzenlenmesi
Gelir tablosunun düzenlenmesi
5- Kapanış kayıtlan yapılır
Yevmiye defterinde
Yardımcı defterlerde
TİCARİ KAR VE MALİ KAR KAVRAMLARI:Ticaret kanunu ile aynı paralelde olan muhasebe ilkelerine göre saptanan kara ticari kar, vergi kanunlanna uyularak saptanan kara da mali kar (vergi kan) denir.
Ticari kar ile mali kann birbirinden farklı oluşu; ticaret kanunu (ve muhasebe ilkeleri) ile vergi kanunlannda işletme kânmn farklı açılardan ele alınmış olmasından ileri gelmektedir.
Kâr, vergi kanunlannda vergilendirme yönünden; ticaret kanununda (ve muhasebe ilkelerinde) ise, üçüncü kişilerin haklannı koruma açısından ele alınmıştır. İşletmeler ticaret kanununda belirtilen üst sının aşmamak koşuluyla varlıklannı diledikleri değerleme ölçüleriyle değerlemekte serbesttirler. Ticari kân saptamak için işletme faaliyetleri sonucunda oluşan giderlerin tümü, hiçbir koşula bağlı olmaksızın dönemin gelirlerinden indirilebilir. İşletme, muhasebe ilkeleri ışığında gerekli amortisman ve şüpheli alacak karşılığı ayırarak dönemin kanndan düşebilir. Ticaret kanununda ve muhasebe ilkelerinde ihtiyatlılık kavramı gereği düşük değerle değerleme yaklaşımına karşılık, Vergi Usul Kanunu kural olarak taban sının belirlemiş olup, bu ölçülerin altına inilemez. Çünkü vergi yasalannın bir amacıda vergi adaletini sağlamaktır. Aynca vergi kanunlanmızda bazı giderlerin kardan (ticari kazançtan) düşürülmesini önleyen hükümler bulunmaktadır. Bu arada bazı gelirler de vergiden istisna tutulmuştur. Bu nedenlerle ticari kâr ve mali kâr tutarlan genellikle birbirinden farklı olmaktadır.
ÜNİTE-16 DÖNEN VARLIKLARIN ENVANTER İŞLEMLERİ
100 KASA HESABIKasa Hesabı bir dönen varlık (aktif) hesabı olup, borç kalanı verir. Bu kalan kasadaki mevcut parayı gösterir. Kasa hesabı kalanı ile kasa mevcudu kalanı arasında fark varsa, bu fark kasa fazlası veya kasa noksanı şeklinde ortaya çıkar.
Kasa Denkliği:Kasa mevcudu ile kasa hesabı kalanının eşit olması; kayıt işlemlerinin, tahsilatlarının ve ödemelerin tam ve doğru yapıldığını gösterir. Böyle bir durumda kasa hesabı ile ilgili bir kayıt yapılmaz.
Kasa Noksanı: Ödenmesi gereken tutardan yanlışlıkla fazla ödeme veya eksik tahsilat ya da bir miktar paranın çalınması gibi nedenlerle kasa mevcudu, kasa hesabının borç kalanından noksan olabilir.
Böyle bir durumda kasa hesabında düzeltme yapılır. Çünkü esas olan, sayımda bulunan kasa mevcududur. Bu balamdan noksanlığın nedeninin bulunması ve ortaya çıkan duruma göre kayıt yapılması gerekir. Kasa noksanının nedeni daha başlangıçta belirlenirse (o gün içinde ), bu durumda; Kasa Hesabı alacaklandınlırken. noksanlığın kaynağı île ilgili hesap borçlandırılır.Kasadaki noksanlık, noksanlığın nedeninin bilinip bilinmemesine göre kayda alınır. Noksanlığın nedeni bilinmiyorsa, önce 100 Kasa Hesabına alacak, 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları ana hesabı ve Kasa Noksanı yardımcı hesabına borç kaydedilir.

Bu kayıttan sonra noksanlığın nedeni araştırılır, nedeni bulunursa bağlı olarak uygun kayıtlar yapılır. Donemsonunda envanter işlemleri sırasında nedeni saptanamayan kasa noksanları, duruma göre ya sorumlu personelden tahsil edilir yada 689 Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabının borcuna devredilerek dönemin karından düşülür.

Kasa Fazlası:Sayım sonucu bulunan fiili kasa mevcudu, kasa hesabının borç kalanından büyük olduğunda kasa fazlasından söz edilir. Kasa fazlası eksik ödeme veya fazla tahsilat nedeniyle oluşur. Kasa mevcudu ile kasa hesabı kalanı arasında bir fark ortaya çıktığında, kasa hesabı fiili duruma göre düzeltilir. Çünkü esas olan sayım sonucu bulunan kasa mevcududur. Kasa fazlasının nedeni aynı gün içinde belirlenirse, kasa hesabı borçlandırılır, buna karşılık fazlalığın kaynağı ile ilgili hesap alacaklandınlır.
Kasadaki fazlalık, fazlalığın nedeninin bilinip bilinmemesine göre muhasebeleştirilir. Kasa fazlasının nedeni bilinmiyorsa 100 Kasa Hesabına borç, 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları ana hesabı ve kasa fazlası yardımcı hesabına alacak kaydedilir. Bu kayıttan sonra kasa fazlasının nedeni araştırılarak bulunduğunda nedene bağlı olarak uygun kayıtlar yapılır.

Donemsonunda envanter işlemleri sırasında nedeni saptanamayan kasa fazlası, 697 Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabının alacağına devredilerek dönemin karına eklenir.

101 ALINAN ÇEKLER HESABIİşletmenin emrine düzenlenmiş veya ciro edilmiş, ancak henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çeklerin kaydedilmesi ve izlenmesi için kullanılan bir hesaptır. Alınan çekler hesabın borcuna, tahsil edilen veya başkasına ciro edilen çekler hesabın alacağına kaydedildiği için eğer henüz tahsil edilmeyen çekler varsa, hesap borç kalanı verir. Dönemsonu envanterinde eldeki çek mevcudu ile hesap kalanının eşitliği aranır. Hesap kalanı ile çek mevcudu arasında fark olursa, farkın nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre muhasebe kaydı yapılır.
102 BANKALAR HESABIİşletmelerin bankaya yatırdıkları ve çektikleri ticari mevduatlarının kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Yatırılan paralar bu hesabın borcuna, çekilen paralar ise alacağına kaydedilir. Buna göre hesabın borç kalanı işletmenin bankalardaki ticari mevduatını, yani parasını gösterir. Belirli dönemlerde ve özellikle dönemsonu envanteri nedeniyle yıl sonunda bankalar hesabı ile yardımcı hesaplan ile bankalarda tutulan işletmeye ait hesapların karşılıklı tutarlılığı araştırılır. Bankalardaki mevduatın muhasebe dışı envanteri, bankalardan gelen hesap özetleri (ekstre) ile, işletmedeki bankalar hesabının ve yardımcı hesapların karşılaştırılması şeklinde yapılır.
Bu karşılaştırmada fark saptanırsa, farkın giderilmesi için gerekli kayıtlar yapılır. Karşılaştırmada fark çıkmazsa, yani tüm işlemler doğru kaydedilmiş olsa bile, eğer ticari mevduata faz veriliyorsa, tahakkuk eden faiz kadar fark bulunacaktır. Bankaların hesap özetleri ile işletmenin her bir banka nezdindeki hesabını karşılaştırmadan önce. bihük defter hesabı olan Bankalar Hesabı ile bu hesabın her bir banka için açılan yardımcı hesaplarının karşılıklı kontrolünün yapılarak varsa, unutulan ve yapılan hataların giderilmesi gerekir. Bu işlemlerden sonra; Hesap özetlerine göre saptanan hatalı ve eksik kayıtların düzeltilmesi ve Faizlerin kayda alınması gerekir.
Banka hesap özetleri ile işletmedeki bankalar hesabının karşılaştırılması sonucu şu üç durum ortaya çıkabilir:
1. Hesap özetlerindeki tutarlar, bankalar hesabındaki tutarlarla uygun olabilir.
2. Yatınlan veya çekilen paralardan bir kısmı işletmenin yada bankaların hesabına kaydedilmemiş olabilir.
3. Yatınlan veya çekilen paralardan bir kısmı işletmenin yada bankaların hesaplarına tutar olarak yanlış kaydedilmiş olabilir.
Birinci durumda düzeltilecek bir durum yok demektir. Dolayısıyla hesaplan düzeltici nitelikte herhangi bir kayda gerek olmayacaktır. ikinci ve üçüncü durumlarda ise, hatayı yapan taraf düzeltir.
110 HİSSE SENETLERİ HESABI:İşletmenin geçici yatırım nmncıyh nldığ: ve;, c. saltığı hisse senetlerinin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Satın alınan hisse senetleri.alış bedeli üzerinden hesabın borcuna, satılan hisse senetleri yine alış bedeli üzerinden hesabın alacağına kaydedildiğinden herhangi bir tarihte bu hesabın borç kalanı, eldeki mevcut hisse senetlerinin alış değerini gösterir.Dönem içinde hisse senetlerinin satışından elde edilen kar 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hesabının alacağına, meydana gelen zarar da 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabının borcuna kaydedilir. Hisse senetlerinin de kasa ve diğer iktisadi varlıklarda olduğu gibi bilanço gününde mevcutlarının saptanması gerekir, işletmenin kasasında bulunan veya kiralanan banka kasasında Korunan hisse seneden tek tek sayılarak ö/elliklerini belirten bir şekilde envanter defterine veya listelerine kaydolunur.
Hisse senetleri ana hesabı ile yardımcı hesaplar arasında mizan yapıldıktan sonra sayım sonucu bulunan hisse senetleri tican defterde kayıtlı olandan miktar olarak eksik veya fazla olursa aynen kasa noksanı veya kasa fazlasında olduğu gibi ayarlama kayıtları yapılır. Muhasebenin ihtiyattık kavramının bir sonucu olarak, piyasa alış değerinin altına inen hisse senetleri, piyasa değeriyle değerlenir ve değer azalışı için karşılık ayrılır. Bu amaçla hisse senetlerindeki değer azalışları 654 Karşılık Giderleri Hesabına borç, aktif düzenleyici pasif karakterli bir hesap olan 119 Menkul Kıjmetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabına alacak kaydedilir

111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI HS:Bilindiği gibi cüzdandaki tahvil, senet ve bonolar, onları çıkaran kesime göre 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabında izlenir. Hisse senetlerinde olduğu gibi tahvil vb.leri dönemsonunda sayılır ve kayıtlarla doğruluğu kontrol edilir. Fark olması halinde, farkın (noksan veya fazlanın) nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre defter kayıtlan ve fiili (gerçek) durum yapılacak ayarlama kaydıyla birbirine denk hale getirilir.Nedeni bulunmayan noksan veya fazlalar 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına veya 397 Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alınır ve uygun bir süre bekletilir.
Ancak farkların nedeninin bulunamayacağı kanısına varılırsa, bu farklar niteliklerine göre; 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabının borcuna veya 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabının alacağına devredilir. Tahvillerin bilanço gününe kadar, yani 31 Aralık tarihine kadar işlemiş faizleri varsa, bu faizlerin o gün tahsil edilme durumuna bakılmaksızın, tahakkuk yoluyla 642 Faiz Gelirleri Hesabında kayda alınır.
120 ALICILAR HESABIönem sonlarında müşterilerden olan senetsiz alacakların envanter işleminin ilk aşamasında alıcılar yardımcı defterinde her müşteri için açılmış yardımcı hesaplar ile 120 Alıcılar Hesabı arasında bir mizan yapılır. Yardımcı müşteri hesaplarının borç ve alacak toplamlarının Alıcılar Hesabının borç ve alacak toplamına eşit olması gerekir. Bu eşitlik yoksa, büjıik olasılıkla yardımcı hesaplarda bir unutma veya yanlış kayıt vardır. Bu durum saptanarak düzeltilir. Bazı işletmeler senetsiz alacaklı oldukları müşterilerine mutabakat sağlamak amacıyla, aynen bankalar gibi hesap özeti gönderirler yada hesap kalanlarını bildirirler. Her iki tarafın hesaplarını kontrolleri sonucunda bazı farklılıklar ortaya çıkmışsa bunların nedeni araştırılıp bulunduktan sonra gerekli düzeltmeler yapılır.
121 ALACAK SENETLERİ HESABI:îşletmeye giren ve işletmeden çıkan alacak senetlerinin nominal değerleriyle borçlanan ve alacaklanan bir varlık hesabıdır. Bu nedenle dönemsonunda envanter işlemleri sırasında cüzdanda mevcut alacak senetlerinin nominal değerleri toplamı ile hesap borç kalanının birbirine eşitliği aranır.
Tabi ki. tahsile veya teminat verilen senetler varsa, bunlarda dikkate alınır. Envanter çıkarılırken, envanter listesine geçirilen alacak senetleri ya mukayyet (kayıtlı) yada tasarruf değeriyle (peşin değerle) değerlenerek bilançoda gösterilir.Envanter listesindeki alacaklı senetlerinin değerlemesinin mukayyet (kayıtlı) değerle yapılması tercih edilmişse ve Alacak Senetleri Hesabında herhangi bir hata yapılmamış ise ve unutulan işlem de yoksa, hesabın borç kalanı bilançonun aktifinde aynen görülecektir. Yani herhangi bir envanter kaydı yapılmayacaktır. Alacak senetleri tasarruf değeri (peşin değer) ile değerlenecek ise, cüzdandaki alacak senetlerinin nominal (itibari) değen ile peşin değeri (tasarruf değeri) arasındaki farkın kayda alınması gerekir. Bu fark her bir alacak senedinin vadesi ile değerleme günü (bilanço günü) arasındaki sürenin faizleri toplamına eşittir.
128 ŞÜPHELİ ALACAKLAR:Senetli veya senetsiz alacakları tahsil edebilme olasılığı bakımından;
• Normal alacaklar
• Şüpheli alacaklar
• Değersiz alacaklar
şeklinde üç gruba ayırabiliriz.
Normnl alacaklar vndeleri geldiğinde veya istenildiğinde tahsil edileceğinden şüphe duyulma} an alacaklardır.
Şüpheli alacakları genel olarak, ihtilaflı olan ve istenilmesine karşın borçluları tarafından ödenmeyen alacaklar olarak tanımlayabiliriz.Henüz tahsil edilme olanağı kesin olarak ortadan kalkmamışta olsa, bu tür alacakları normal alacaklardan ayırmak ve şüpheli olduklarını göstermek için ait olduğu 120 Alıcılar. 121 Alacak Senetleri hesaplarından çıkarılarak, 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına aktarılır. İhtıyatlılık kavramı gereği ayrıca, şüpheli duruma düşen alacağın değeri kadar bir tutar 654 Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir. Söz konusu gider hesabının karşılığında alacaklanan hesap Şüpheli Alacaklar Hesabı olmayıp, aktifi düzenleyen pasif karakterli bir bilanço hesabı olan 129 Şüpheli Ticari Alacak Karşılığı Hesabı olacaktır.
121 A.Senetleri (protesto)
121 A.Senetlen (cüzdan)

654 Karşılık giderleri
129 Şüpheli T.A.Karşıhğı
Değersiz alacaklar tahsil olanağı bulunmayan senetli veya senetsiz alacakları ifade eder. Bu alacağın tahsil edilemeyeceği konusunda mahkeme kararının bulunması veya inandırıcı yazılı belgelerle tahsiline olanak kalmadığının saptanması durumunda o alacak değersiz alacak olarak nitelendirilir. Normal alacak bir anda değersiz duruma düşmez. Daha önce şüpheli duruma düşer.
Şüpheli duruma düştüğünde karşılık ayrılarak gider yazıldığından, değersiz duruma düşme aşamasında söz konusu alacak; 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı borçlandırılarak ve 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı alacalandırılarak kayıtlardan çıkarılır.
129 Şüp.Tıc.Alacaklar Karşılığı
128 Şüpheli Ticari Alacaklar
STOKLARönem sonundaki mal mevcudu dönem karı veya zararını etkilediğinden malların sayım ve değerlemesi büyük önem taşır. İşletme mal ile ilgili işlemleri hangi yönteme göre yürütürse yürütsün, dönem sonunda sahip olduğu malların değerim hesaplamak için önce fiili sayım yapmak ve sonra mevcut miktarları birim maliyet değerleri ile çarpmak zorundadır.Ticaret işletmelerinde dönem sonunda mal sayım işlemi, mal türü ve miktarı artıkça oldukça zaman alan önemli bir iş olarak ortaya çıkar. Nitekim bazı işletmelerin fiili sayımının daha sağlıklı yapılabilmesi için dönemsonlannda birkaç gün kapalı tutuldukları da görülür. Böylece mal sayımını etkileyecek alım satım işlemleri önlenmiş olur. Buna olanak olmadığında, dönem sonuna yakın günlerde genellikle iş saatleri dışında yapılan sayım sonuçlarını gösteren sayım kartları, malların bulunduğu dolap, raf gibi yerlere asılır. Alış ve satışlar oldukça bu kartlar üzerine işlenir.Dönem sonlannda mevcut ticari malların değerini ve dönem karını veya zararını doğru olarak saptayabilmek için
malların sayımında aşağıdaki hususlarında gözönünde tutulması gerekmektedir.
• İşletmede bulunmasına karşın işletmenin mülkiyetinde olmayan; fatura edilip bedeli hesaplara alınmış, ancak henüz gönderilmemiş olan müşterilere ait mallar; iade faturası düzenlenip bedeli hesaplara alınmış, buna karşılık henüz geri gönderilmemiş olan satıcılara ait mallar ve emanet olarak elde bulundurulan mallar aynca saptanmalı, işletmenin mülkiyetinde olmayan bu mallar envanter listesine alınmamalıdır.
• Sayım sırasında işletmede bulunmamasına karşın, işletmenin mülkiyetinde bulunan komisyonculara satılmak üzere emanet yada rehin bırakılmış olan mallar ve satın alınıp fatura tutan Ticari Mallar Hesabına kaydedilen, buna karşılık henüz teslim alınmamış mallar envanter listesine alınmalıdır.
• Alıcıya daha önce gönderilen malların faturalarının kesilmesi ve satış olarak hesaplara kaydı ihmal edilmemelidir.
Muhasebe dışı envanterde dönemsonu mal mevcuduna ilişkin bilgiler elde edildikten sonra muhasebe içi envanter işlemleri ile nesaplann dönem sonu mal mevcudunun değerini gösterir duruma gelmesi sağlanır.
Mallar (stoklar) ile ilgili envanter kayıtlan, mal hareketlerinin kayda alınmasında uygulanan yönteme göre değişir.
Aralıklı Envanter Yönteminde Envanter Kayıtları: Aralıklı envanter yönteminin Tekdüzen Hesap Planına uygun olarak uygulanmasında dönembaşı mal mevcudu, dönem içi alışları, alış Iskontoları ic alış iadeleri 153 Ticari Mallar Hesabında izlenir. Yapılan satışlar ise, 600 Satışlar Hesabının alacağına kaydedilir. Ticari mallar hesabının borç kalanı gerçek mal mevcudunu gösterilmeyeceğinden envanter çıkarılması ve hesabın gerçek mal mevcudunu (maliyet bedelim) gösterir hale getirilmesi gerekir. Bunun için fiili sayım ve değerleme sonucuna göre bulunan dönemsonu mal mevcudu rakamından yararlanarak, satılan mallann maliyeti hesaplanarak, 153 Ticari Mallar Hesabının alacağına. 621 Satılan Tican Mallar Maliyeti Hesabının borcuna kaydedilir. Bu işlemden sonra Ticari mallar hesabının borç kalanı, stokta kalan mal mevcudunun değerini; satışlar hesabının alacak kalanı brüt satışlan; Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabının borç kalanı da dönem içinde satılan mallann maliyetini gösterecektir 600 Satışlar Hesabı. 690 Dönem Karı ve Zararı Hesabının alacağına; 621 Satılan Ticari Mallar MalKcti Hesabıda borcuna devredilerek kapatılır. Eğer dönem içinde açıldı ise. 610 Satıştan İadeler Hesabı ile 611 Satış İskontolan Hesabıda 690 Dönem Kan veya Zaran Hesabının borcuna devredilir.
Devamlı Envanter Yönteminde Envanter Kayıtlarıevamlı envanter yönteminin uygulanabilmesi için satılan her malın maliyetinin bilinmesi şarttır, Bu amaçla her bir mal türü için giren-çıkan-kalan-miktar ve maliyet bilgilerini içeren stok kartlarının tutulması gerekir.
Devamlı envanter yönteminin aralıklı envanter yönteminden farkı, 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabının dönem içinde işlem görmesidir. Bu yöntemde 153 Ticari Mallar Hesabı, 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı ve 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına yapılan kayıtlardan her an mal mevcudu ve o ana kadar oluşan brüt satış kan veya zarannı öğrenmek olanağı vardır.Yıl içinde mal hareketlerine ilişkin kayıtlarda hata yoksa, çalınma, bozulma, fire gibi bir durum söz konusu değilse, sayım ve değerleme sonucu bulunan mal mevcudu ile Ticari Mallar Hesabının borç kalanı birbirine eşit olacaktır.
Hata varsa, düzeltme kaydı yapılır. Fire. bozulma, kaybolma vb. kayıplar söz konusu ise. bunlarda ilgili hesaba aktanlır. Sonuçta, Ticari Mallar Hesabı ile sayım değerleme sonucu saptanan mal mevcudu arasındaki fark ortadan kaldırılarak. Ticari Mallar Hesabının dönem sonu mal mevcudu vermesi sağlanır.
ÜNİTE-17 DURAN VARLIKLARIN ENVANTER İŞLEMLERİDuran varlıklar, bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun bir süre için işletme faaliyetlerinin gerçekleşmesinde kullanılmak amacıyla edinilen maddi veya maddi olmayan işletme varlıklarına denir. Arsa ve arazi bir tarafa bırakılırsa, bütün maddi duran varlıkların ömürleri, işletmelere yararlı olabilecekleri süre sınırlıdır, işletme faaliyetleri sırasında bu varlıklar fiziksel ve teknolojik olarak eskime nedeniyle değer kaybına uğrarlar.
Duran varlıklarda dönemler itibariyle meydana gelen değer kayıplarının dönemler itibariyle hesaplanıp, değerlerinden indirilmesine amortisman işlemleri denir. Faaliyetlerin yürütülmesine katkısı olan duran varlıklardaki bu değer kaybı gelir elde etmek yolunda oluşan bir giderdir. Bu nedenle duran varlıkların aktifleştirilen değeri, hizmet süresi boyunca gidere dönüşerek yani gider yazılarak her dönemin sonuçlarına yansıtılır.
MADDİ DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE YÖNTEMLERİDuran varlıkların maliyetinin, duran varlığın ömrü süresince her muhasebe dönemine gider olarak dağıtılması amortisman işlemleri yoluyla gerçekleştirilir. Duran varlıkların maliyetinin dönem sonuçlarına amortisman payı (gideri) olarak yüklenecek tutarının belirlenmesinde aşağıdaki unsurlar rol oynar :
• Duran varlıkların aktifleştirilen bedeli (maliyeti)
• Duran varlığın hurda değeri
• Duran varlığın ömrü (hizmet süresi)
• Seçilen amortisman yöntemi
Amortisman yöntemleri açıklanırken duran varlığın hurda değerinin olmadığı varsayılacaktır. Yıllık amortisman giderlerinin eşit, azalan, artan veya değişen tutarlarda hesaplanmasına yol açan çeşitli amortisman yöntemleri vardır. Biz bunlardan vergi mevzuatının da kabul etmesi nedeniyle genel olarak kullanılan normal amortisman yöntemi ve azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemi üzerinde duracağız.
Normal Amortisman Yöntemi: Eşit tutarlı amortisman adıyla da anılan bu yöntem çok kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde duran varlığın maliyeti, hizmet süresine bölünmek suretiyle her yıl gider olarak yazılarak amortisman tutarı (payı) hesaplanır. Kist amortisman, bu yöntemde otomobillerin edinildikleri ilk hesap döneminde dönemin bitimine kaç ay kalmış ise, bu hesap dönemi için ay kesri (günleri) tam sayılmak suretiyle amortisman hesaplanır.
Örnek: İşletme 10 Kasım tarihinde 600.000.000 liraya bir otomobil satın almıştır. Dönem sonunda bu otomobile % 20 oranı üzerinden normal amortisman yöntemi uygulayacaktır.
Yıllık amortisman tutarı : 600.000.000 x 0,20 = 120.000.000
İki aylık amortisman tutarı : 120.000.000:12 X 2 = 20.000.000
Ayrılmayan amortisman tutarı: 100.000.000 (son yıla ilave edilir)
Otomobilin 5 yıllık ekonomik ömrü süresince ayrılacak amortisman tutarı:
YILLAR MALİYET AMRT. ORANI AMRT. TUTARI
1995 600,000,000 ........ 20,000,000
1996 600,000,000 % 20 120,000,000
1997 600,000,000 % 20 120,000,000
1998 600,000,000 % 20 120,000,000
1999 600,000,000 ........ 20,000,000
( Ayrılma tutarı ekle )
600,000,000
Azalan Kalanlar Üzerinden Amortisman Yöntemi: Azalan maliyetler usulüyle amortisman olarak da adlandırılan bu yöntem, maddi duran varlığın değerinden ilk yıllarda daha fâzla tutarda amortisman payı ayrılmasına olanak sağlar. Bu yöntemde duran varlığın her yıl birikmiş amortismanları düşüldükten sonra kalan değerine %40'ı geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katı uygulanmak suretiyle hesaplanır.
Örnek: Maliyeti 100.000.000 lira, kullanım süresi 5 yıl olan bir otomobile azalan kalanlar üzerinden amortisman uygulanmaktadır. Amortisman oranı % 20 dir.

95 yılının amortisman tutarı: 100.000.000x 0,40 = 40.000.000
100.000.000 - 40.000.000 = 60.000.000
96 yılının amortisman tutarı:60.000.000 x 0,40= 24.000.000
60.000.000 - 24.000.000 =36.000.000 kalan değer

97 yılının amortisman tutarı: 36.000.000 x 0,40= 14.400.000
36.000.000 - 14.400.000= 21.600.000

98 yılının amortisman tutarı:21.600.000x 0,40= 8.640.000
21.600.000-8.640.000= 12.960.000

99 yılı amortisman oranı: 12.960.000 liradır.
AMORTİSMAN GİDERLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİDuran varlıklara ait yıllık amortisman tutarları hesaplandıktan sonra bu giderlere ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılması gerekir. Yıllık amortisman tutarlarının muhasebeleştirilmesinde şu iki yöntemden biri temel alınarak yapılır:
1. Direkt Yöntem,
2. Endirekt Yöntem
Direkt Yöntem : Bu yöntemde, yıllık amortisman tutan bir taraftan gider yazılarak diğer taraftan ilgili duran varlığın defter değerinden düşülerek muhasebeleştirilir. Bu amaçla ilgili gider hesabı borçlandırılır; buna karşılık ilgili duran varlık hesabı alacaklandırılır. Böyle bir kayıt, duran varlıkların bilançoda net aktif değeri üzerinden görülmesine neden olur. Bu kayıt şeklinde duran varlığın ilk elde edilme maliyeti ve birikmiş amortismanları incelenemediğinden bilançonun bilgi verme değeri azalır.
Endirekt Yöntem :Bu yöntemde, yıllık amortisman tutarları ilgili oldukları fonksiyonlara göre; 760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına ve/veya 770 Genel Yönetim Giderleri Hesabına ve Amortisman Giderleri yardımcı hesabına borç, 257 Birikmiş Amortisman Hesabına alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir.
MADDİ DURAN VARLIKLARDA YENİDEN DEĞERLEME Yeniden değerleme, paranın satın alma gücünün düşmesi nedeniyle, maddi duran varlıkların piyasa değerine yakın bir değerle gösterilmesi ve amortismanların bu değerler üzerinden ayrılması yoluyla yapılan muhasebe işlemidir.Yeniden değerlenecek duran varlıkların aktifte görülen değerinden, bu duran varlık için ayrılmış birikmiş amortismanların düşülmesi sonucu bulunacak kalan yeniden değerleme öncesi net aktif değerdir. Duran varlığın kayıtlı değeri ve birikmiş amortismanı yeniden değerleme oranı ile çarpıldıktan ve gerekli çıkarma işlemi yapıldıktan sonra bulunan değer ise yeniden sonrası net aktif değerdir.
Yeniden değerlemeden sonraki net aktif değer ile değerlemeden önceki net aktif değer arasındaki fark değer artışını verir. Bu rakam bilançonun pasifinde özel bir fonda özsermaye unsuru olarak görülecektir.Paranın değerindeki düşme nedeniyle maddi duran varlıkların kayıtlı değerinde meydana gelen artış, gerçek (reel) kâr olmadığından gelire eklenmeyerek, 522 Maddi Duran Varlıklar Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alınmaktadır.
Yeniden değerleme oranları her yıl için Maliye Bakanlığı tarafından belirlenerek duyurulmaktadır.
MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ:Maddi olmayan duran varlıklar, kullanılmaları sonucu işletmenin hasılatında artış yaratan bir kısım haklarla işletmeye ticari fayda sağlayan imtiyaz ve üstünlüklerdir. Patent, şerefiye, imtiyaz, telif hakkı, kuruluş giderleri ve özel maliyet bedeli, maddi olmayan duran varlıklara verilecek örneklerdir.Bu çeşit hak, imtiyaz ve üstünlükler işletme tarafından ödenmek suretiyle elde edildiklerinde maliyet bedeli üzerinden aktifleştirilirler.Yararlarının devam edeceği süreye bağlı olarak eşit tutarlarda amortismana (itfaya) tabi tutulurlar.
ÜNİTE-18 BORÇLARIN ENVANTER İŞLEMLERİ
300 BANKA KREDİLERİ HS:İşletmelerin bankalardan çeşitli şekillerde (açık kredi, maddi teminat karşılığı kredi vb.) sağladıkları kredilerin izlendiği pasif karakterli bir bilanço hesabıdır.
Bu hesabın alacak tarafına bankalardan alınan krediler; bu bankalardan işletme namına yapılan ödemeler; çekilen kredilere tahakkuk ettirilen faizler; borcuna ise, işletme adına alacaklı bankalara yapılan ödemeler kaydolunur. İşletmelerin bankalara kredi borcu olduğu sürece, bu borç tutan kadar Banka Kredileri Hesabı alacak kalanı verir.
Bu hesap bir büyük defter hesabı olduğundan işletmenin kredi aldığı her bir banka ve şubesi için ayrıca yardımcı hesapların açılması gerekir. Bankalardan sağlanan kredilerin envanter işlemlerinde izlenen yol ve yapılan işlemler ticari mevduatlar için yapılan işlemlerden farklı değildir. Bu işlemler kısaca şunlardır:
1- önceden büyük defter hesabı olan 300 Banka Kredileri Hesabı ile her bir banka için açılmış olan yardımcı hesapların, düzenlenen yardımcı defter mizanı aracılığıyla ön kontrol yapılır.
2- Sonra, alacaklı yani kredi veren bankalar işletmeyle banka arasında gerçekleşmiş işlemlerin dökümünü gösteren hesap özetini gönderdiklerinde işletme, bankalardan gelen hesap özetlerindeki bilgi ve verilerle kendi defter ve hesaplarındaki kayıtları karşılaştırır. Farklılık varsa neden araştırılır ve gerekli düzeltme kayıtları yapılarak banka ile uygunluk sağlanır.
3- Son aşamada ise, alman krediler nedeniyle bankaların işletme aleyhine tahakkuk ettirerek kredi borçlarına ekledikleri faiz ve komisyonlar bir kez de işletme tarafindan hesaplanarak kontrol edilir. Kontrol işleminden sonra sözü edilen faiz giderinin kaydı yapılır. Özetlenen bu işlemden sonra, 300 Banka Kredileri Hesabı ve ilgili yardımcı hesaplar dönemsonu itibariyle bankalara olan kredi borçlarını gösterir.
320 SATICILAR HS:İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların izlendiği hesaptır. Bu hesap, kredi ile alınan mal yada yararlanılan hizmet nedeniyle alacaklamr. Bu borçların her ne şekilde olursa olsun, ödenmeleri sonucu borçlanır.
Hesabın alacak kalanı, satıcılara henüz ödenmemiş senetsiz borçları gösterir. Dönemsonunda , satıcılara olan senetsiz borçların ilk aşamasında her satıcı için açılan yardımcı hesaplarda büyük defter hesabı olan 320 Satıcılar Hesabı arasında uygunluk sağlanır. Hesap dönemi sonunda alacaklı işletmeler (satıcılar), borçlu işletmelere hesap özeti göndererek uygunluk sağlarlar. Eğer, satıcı işletme hesap özeti göndermemişse, borçlu işletmenin kendi hesaplarının bir özetini göndermesi doğru olur. Hesapların karşılaştırılması sonucunda bir uyuşmazlık ortaya çıkarsa, nedeni araştırılıp bulunduktan sonra düzeltme yoluna gidilir.
321 BORÇ SENETLERİ HESABI:İşletme açısından borç senetlerinin; yetkililerce imzalanmış bonolar ve kabul edilmiş poliçeler olduğunu ve işletmenin senetli borçlar bu hesapta izlendiğini belirtmiştik.
Borç senetleri hesabının alacağına senetli borçlar, bu senetlerin üzerinde yazılı olan değerle kaydolunduğundan adı geçen hesabın herhangi bir tarihteki alacak kalanı, işletmenin ödemesi gereken borç senetlerinin nominal değerleri toplamına eşit olur. Dönemsonunda büyük defterden ve Kambiyo senetleri defterinden(kaldırıldı) yararlanarak senetli borçların kontrolü yapılır. İşletmenin senetli borçları dönem sonunda ya mukayyet(kayıtlı) değerle yada tasarruflpeşin) değeriyle değerlenerek bilançoda gösterilir. Borç senetlerinin değerlemesinin mukayyet (kayıtlı) değerle yapılması tercih edilmişse ve Borç Senetleri Hesabında herhangi bir hata yapılmamış ve unutulan bir işlem yoksa, hesabın alacak kalanı bilançonun pasifinde aynen görülecektir.
Yani herhangi bir envanter kaydı yapılmayacaktır. Alacak senetleri tasarruf (peşin) değeriyle değerlendiği takdirde borç senetlerinin de tasarruf (peşin) değeriyle değerlenmesi gerekir. Tasarruf değeriyle değerlemede borç senetlerinin nominal değeriyle tasarruf değeri arasındaki farkın kayda alınması gerekir. Bu fark, her bir borç senedinin vadesi ile değerleme günü (bilanço günü) arasındaki sürenin faizlerinin toplamına eşittir.
ÜNİTE-19 GELİR ve GİDERLERİN ENVANTER İŞLEMLERİ:İşletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarının ifadesi olan özsermayeyi artıran işlemler gelir, özsermayeyi azaltan işlemler giderdir. Gelirlerin ve Giderlerin izlendiği hesaplara da gelir tablosu hesaplan denir. Bilançoda yer almayan ve dönem sonunda Dönem Kan veya Zaran Hesabına devredilen bu gelir tablosu hesaplarının, devir kayıtlarından önce çeşitli bakımlardan kontrol edilmesi ve gerekli ayarlama kayıtlarının yapılması gerekir.
GELİRLERLE İLGİLİ DÖNEMSONU İŞLEMLERİönemsonunda gelirler; dönem bakımından, gerçekleşme bakımından ve vergi kanunlan bakımından kontrol edilerek gerekli ayarlama kayıtlan yapılır.
Gelirlerin Dönem Bakımından Kontrolü: Gelir hesaplannın dönem sonunda kontrolünde, dönem içinde bu hesaplara kaydedilmiş tutarların hepsinin .bilanço dönemine ait gelirler olup, olmadığı araştırılır. Bu kontrolde, gelir hesaplanna kaydedilmiş tutarlar içinde gelecek döneme ait olanlar varsa, bu tutarlar gelir hesaplanndan çıkanlarak, pasif karakterle bir bilanço hesabı olan 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabının alacağına kaydedilir.
Peşin Tahsil Edilmiş Donem Gelirinin Ayarlanması:işletmeler henüz gelir olarak gerçekleşmemiş fakat buna ilişkin olarak yapılan tahsilatların tamamını dönem içinde 480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabına kaydetmiş olabilirler. Bu hesaba kaydedilen tutarlar dönem sonunda kontrol edilerek, içinde bulunan dönemde gelir olarak gerçeklesen kısmı saptanır. Saptanan kısım île ilgili gelir hesabına alacak; gelecek yıllara ait gelirler hesabına borç