Geçmişten Günümüze Ev Tekstil Ürünleri

Ödev/Tez'in Kategorisi : Tekstil
Ödev/Tez'in Dosya Türü : Microsoft Word
Ödev/Tez'in Kaynakçası : YOK
Ödev/Tez'in Sayfa Sayısı : 2
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE EV TEKSTİL ÜRÜNLERİ

Yrd. Doç. Dr. Kemal Türker
GOP Ün. Güz. San. Blm. Bşk.

Geçmişten günümüze ev tekstil ürünleri:
Yüzyıllar boyunca değişik isimlerle anılan yazma, Anadolu’da yıllardan beri başörtüsü olarak bilinir. Fakat yazma, yalnızca başörtüsü değildir. Bu sanat dalının ürünleri yastık, yorgan yüzü, seccade, bohça, sofraaltı, yemeni, peşkir, mendil, kavuk örtüsü, av örtüsü gibi pek çok çeşitleriyle insanımızın günlük yaşantısının vazgeçilmez eşyası olmuştur. Yazma motifleri yıllardır ev tekstil ürünlerinde kullanılagelmiş, bunlar genç kızlarımızın çeyizlerinde hatta saray eşyaları arasında yer almıştır.
Pamuklu kumaş üzerinde komppozisyonlar oluşturarak elle motif çizmek, özel bir fırça ile boyamak veya bu iş için oyulmuş ağaç kalıplarla basmak yoluyla uygulanan zanaata, “Yazmacılık” adı verilir. İstanbul yazmaları desen kaynağının özünü doğadan alarak kendi adına özel tasarım kimliğini ortaya koymuştur. Doğadan aldığı çiçek, ağaç, kuş motifleriyle kendi inanç ve tasarım öğelerini saptamış, doğayı gerçek anlamı dışında yeniden tasvir etmiştir. Osmanlılar döneminde özellikle kandilli yazmaları kalemişi yazmalarıyla ün salmış, yaptığı bohça, yorgan ve yağlıklarda (Peşkir) zengin çiçek ve ağaç sembollerini kullanmıştır.
Evliya Çelebi 17. Yy’da yazdığı seyahatnamesinde yazmacılar için, “Esnaf-ı Nakkaşan-ı Yağlıkcıyan” tabirini kullanır ve, “Bunlar yumayun bezler üzerine siyah kalemkar ederler” der. Şehzade Mehmet’in sünnet düğünü sebebiyle hazırlanan el yazması minyatür kitabında basmacı adını taşıyan bir esnaf takımından söz edilmektedir ki, yapılan resmi geçitte yazmacıların ellerindeki kalıplarla düz kumaşlar üzerine altın ve gümüşle birlikte renkli motifler bastıkları belirtilmektedir.
Anadolu’da ise yazmacılık genellikle tekstil ürünlerinin yapıldığı merkezlerde kurulmuştur. Her yöre kendince ev tekstil ürünlerinin bazı çeşitlerine daha fazla yönelmiş, üretimde o çeşitlere ağırlık vermiştir. Kastamonu tekstil üretimi yanında hayvan figürlü yazmaları ile anılır. Tokat, en büyük yazma merkezidir. Üzüm, elma, kiraz gibi meyve çeşitleri bol motifli yazmaları ve diğer ev tekstil ürünleri ile tanınır. Evliya Çelebi Tokat’ta imal edilen yazmalar için (1656), “Beyaz pembe bezi diyar-ı Lahor’da yapılmaz. Güya altın gibi mücelladır. Kalemkar basma yüzü, münakkaş perdeleri gayet memduh olur” der ve övgü ile söz eder. Gaziantep ipekli yazmaları ile, Hatay keten ve pamuk karışımından kumaşlara yapılan yatak örtüleri ve yaygıları ile, Elazığ, “Çit” denilen baskılarıyla, Malatya ve Adıyaman , “Bervanik” denilen boya sökme tekniğiyle yapılan önlükleriyle bilinir ve tanınır. Ama, yazının girişinde sözü edilen tüm ev tekstil ürünlerinin çeşitleri her yörede isteğe göre günlük kullanım eşyası olarak yapılmış ve üretilmiştir.
Yazma Desenli Yağlık (Peşkir): Günlük kullanım eşyası içinde yeralan yazma desenli peşkirler özellikle genç kızların çeyiz eşyası içinde önemli bir yer tutar.
Yazma Seccade: Dini duygulara hizmet veren yazmacılık namaz kılanın altında seccade, başında ise, “Namaz örtüsü” olmuştur. Yazma seccadelerde tıpkı oyalı yemeniler gibi çeyiz eşyalarıdır. Konuklar için kullanılmak üzere her evde bir yazma seccade mutlaka bulundurulur. Seccadeler, dikdörtgen biçimindedir. Başın secdeye geldiği yerde bir kandil motifi, ayak ucunda ise ayakların basılacağı motifler vardır.
Yorgan Yüzü: Yazma desenleriyle hazırlanan yorganlar da çeyiz eşyaları arasında yer alan önemli ev tekstil ürünlerindendir. Yazma desenli yorgan örneği, Safranbolu, “Karaosmanlar” ailesinden Fatma Kızılay’ın çeyizinden temin edildi. Torunu GOP. Ün. Arş. Gör. Aysun Erginer’e hatıra kalan 1930’lu yıllara ait bu yorgan, zarif motifleri ve ince işçiliği ile dikkat çekmektedir. Yorganın Kastamonu yöresinde yapıldığı tahmin edilmektedir.
Günümüzde El Sanatları Geleneğine Bağlı Olarak Sürdürülen, Yazma Desenli Ev Tekstil Ürünleri
Toplumumuzda eski el sanatlarına sahip çıkılması içtenlikle arzulanmaktadır. Türk halk sanatları arasında yazmacılık diğer türlere oranla hepsinden daha fazla bu ilgiye hak kazanmıştır. Bu nedenle yitirdiği anlamı ve kaybettiği geçerliliği bilimsel çalışma ve araştırmalarla ona tekrar kazandırılmalıdır. Yazma desenleri ile ilginç dekoratif yüzeyler meydana getirilmeli, geçmişin desenlerinden yararlanılarak günümüz tasarım anlayışına uygun dekoratif kumaşlar ve kompozisyonlar oluşturulmalıdır. Yazma desenleri günümüz mefruşat tasarımlarına aktarılmalıdır. Nostalji temaları kullanılarak ev tekstil ürünlerinin desen tasarımında bu kaynaktan bol bol yararlanılmalıdır. Bu konuda öğretim görevlisi Gülşin Oral, Ev Tekstili Dergisi’nin 28. Sayısında, “Değişen dünyada değişiklik tutkuları yeni arayışları da beraberinde getirmektedir. Özellikle tekstil sektörü gibi hareketli ve renkli bir ortamda giysiden mefruşata her alan bundan etkilenmektedir. Özellikle ulaşılamayan, özlem duyulan değerleri güncelleştirmek, son yılların en etkili mesajı olmuştur” demekte, aynen katılıyorum.
Masa-Sandalye Örtüleri, Çantalar, Perdeler, Yastık Örtüleri, Peçete Takımları, Fiskos Masa Örtüleri
Günümüzde ev tekstil ürünlerinde geçmişin motiflerinden yararlanılarak değişik tasarım ve düzenlemeler yapılmaktadır. Masa örtüsü, perde, fiskos masası örtüleri, çantalar, yastık örtüleri değişik düzenleme ve tasarımlarla dikkat çeken ürünler arasındadır. İki değişik desenli yazmadan oluşan yastıklar, düz kumaşlar üzerine değişik formda kesilmiş yazmalarla düzenlenen masa örtüleri , sofra altı örtülerinin küçültülmüş ölçülerdeki desenlerinin çanta ve fiskos masası örtülerine basılarak değerlendirilmesi yeni arayışların ürünleridir. Özellikle ev hanımlarının ağaç kalıplarla masa örtülerine, fiskos örtülerine, yatak örtülerine, bohçalara, perdelere, mendillere, peçete takımlarına, TV örtülerine baskı yaptırarak yazma desenleriyle süslü ev tekstil ürünlerini çeyizlerine koyma geleneğini sürdürmeleri yazma desenlerinden vazgeçilemeyeceğinin bir göstergesidir.
Keklik Av Örtüsü
Diyarbakır Lice’nin, “Keklik Av Örtüsü”, günümüzde el sanatları geleneklerine bağlı sürdürülen yazma örneklerinden biridir. Bir gereksiniminden doğan keklik örtüsü halk tarafından avda kullanılır. Yazma ustalarının kendilerine göre usluplandırdıkları keklik örtüsü, bölgenin doğal yapısına uygun olarak kurdun köşelerde beklemesi, yılanın iki taraftan yaklaşması gibi halk resimlerinin tasvirlerine uygun düşer. Kaba pamuklu köy dokumasından yapılan örtü, karakalem ahşap yazma kalıplarıyla basılmaktadır. Örtünün ortasındaki keçeden kesilmiş kulaklarla örtü hareket ettirilir. İki el açılarak perde gibi tutulan örtünün arkasında duran avcı, keklik sesleri çıkararak keklikleri etrafına çağırır.
Resimaltları 1- Bohça (İstanbul)
2- Yağlık (Peşkir)-Kandilli (İstanbul)
3- Seccade (İstanbul)
4- Fatma Kızılay’a ait yorgan (Kastamonu)
5- Yazmalardan üretilmiş yastıklar (Tasarım:Kemal Türker)
6- Hitit desenli, serigrafi baskı fiskos örtüsü (80x80)
7- Birkaç parçadan hazırlanan Tokat yazma desenli fiskos örtüsü
8- Yazma desenli çanta (Serigrafi baskı)
9- Ağaç baskı masa örtüsü