FİYAT FORMASYONLARI
Fiyat hareketleri bazen tesadüfi olarak birbirinden çok farklı, düzensiz şekillerde ortaya çıksa da çoğu kez, birbirine çok benzeyen karakteristik fiyat formasyonları olarak kendilerini gösterirler. "Trend değişim formasyonları" olarak adlandırılan bu fiyat formasyonları yükseliş trendinden düşüş trendine ya da düşüş trendinden yükseliş trendine geçişin algılanmasında, diğer bir ifadeyle olası bir trend değişiminin belirlenmesinde analizciye yardımcı olurlar
Omuz-Baş-Omuz Formasyonları
Adını, oluşturduğu şeklin insana benzemesinden alan bu formasyon sıkça görülen bir formasyon olup doğruluk oranı oldukça yüksektir. Omuz-Baş-Omuz Formasyonları, yükselen trendin sonunda ortaya çıkabildiği gibi, alçalan trendin bitiminde de görülebilmekte, sağ ve sol omuzlar simetrik olma eğilimine sahip olmaktadır.
Formasyonun oluşumu dört aşamadan geçmektedir.
Yükselen bir trendin ivme kazanması sonucu hisseye ilgi başlar. Ardından, karlarını realize etmeye çalışan yatırımcıların satışları ve talebin azalması sonucu çıkış hızı azalır. Fiyatlar bir süre yatay seyrettikten sonra gerilemeye başlar ki bu durum “Sol omuz”un oluşmaya başlamasını ifade eder. Çıkış esnasında görülen yoğun işlem hacmi artık göreceli olarak azalmıştır.
Fiyatlar bir süre daha geriledikten sonra tekrar bir talep oluşur. Bu talep ralli başlangıcında alış gerçekleştiremeyip, mevcut durumu tekrar alım fırsatı olarak değerlendiren yatırımcıların (önceki tepede satış fırsatını kaçırdığını düşünen yatırımcıların) da desteği ile fiyatları bir önceki tepeden daha yukarılarda bir yerlere taşır. Ancak bu yeni talep geçicidir ve kısa sürer. Sol omuzun oluşumu sırasında satış fırsatını kaçıran yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen satışlarla fiyatların yükselişi engellenir ve düşmeye başlayan fiyatlar “baş” kısmını oluşturur. Bu bölgenin oluşumu sırasında işlem hacmi maksimum fiyat seviyelerinde, sol omuzdakinden daha düşük düzeylerde gerçekleşir. Fiyatların sol omuzun zirve seviyelerinden daha düşük seviyelerde gerçekleşmesi ile baş oluşumu tamamlanır. Sol omuz ile başın sonuçlandığı dipler arasındaki hata “boyun çizgisi” denir ve bu nokta bir sonraki aşamada kritik destek seviyesidir.
Bu aşama genelde bir tepki aşaması niteliğindedir. Bir önceki aşamaya nazaran çok düşük bir işlem hacmi ile gerçekleşen bu çıkış genelde sol omuz seviyelerinde son bulur. Hiçbir zaman baş seviyelerine ulaşamayan fiyatlar gerilemeye başlar ve boyun çizgisi seviyelerine ulaşır. Bu aşama “sağ omuz”un oluşumunu ifade eder.
Boyun çizgisi seviyesine gelen fiyatlar, daha önceki seviyelerde görülen taleple karşılaşılmaması sonucu bu seviyeyi aşağı doğru kırarlar ki bu durum “teyit” veya “kırılma” olarak adlandırılır. Fiyatların boyun çizgisini minimum %5 aşağı kırması ile formasyon onaylanır. Talebin zayıf olması halinde fiyat çok daha aşağılara inebilir; daha sonra yeni bir atakla tekrar boyun çizgisi civarında sona erebilir veya boyun çizgisini biraz yukarı doğru geçebilir.



Anlatılan tüm bu safhaları ve özellikleri aşağıdaki grafikte görmek mümkündür:


Bu dört safhadan herhangi birinin eksik olması halinde, formasyon ve beklenen seyri şüphe ile karşılanmalıdır. Boyun çizgisinin kırılması ile uzun vadeli satış kesinleşmekte, boyun çizgisine doğru yapılacak atak günleri son satış fırsatı olarak değerlendirilmektedir.
Bu formasyonun en önemli ve karakteristik sayılabilecek özelliği; sol omuz ile sağ omuz işlem hacimleri karşılaştırıldığında daimi bir üstünlük kararına varılamaması ve bazen her iki tarafın da birbirine eşit olmasıdır. Ancak sağ omuzdaki işlem hacmi mutlaka sol omuz ve baştaki işlem hacminden daha düşük bir seviyede gerçekleşmekte; yani sağ omuz oluşurken fiyatlar yükselse de işlem hacminde kayda değer yükselişler görülmemekte ve işlem hacmi sol omuz ve kafa hacminin çok altında kalmaktadır.
Boyun çizgisi genelde düz olmakla beraber, yukarı veya aşağı eğilimli de olabilmektedir. Aşağı eğilimli olması aşırı derecede zayıf bir piyasayı işaret ederken; yukarı eğilimli olması ise piyasanın sağlamlığı anlamını taşımaktadır. Bu çizgi destek görevi de gördüğü için kırılması ayrı bir önem taşımaktadır. Sağ omuzdan boyun çizgisine kadar gerileyen fiyatın çizgiden aşağı inmeden oyalanması formasyonun henüz tamamlanmadığı ve buradan tekrar yükselişe geçilebileceği anl..... gelir. Zira bazen formasyon sona ermeden tekrar yükseliş trendinin başlaması söz konusu olabilmektedir. Fiyatların boyun çizgisini aşağı doğru kırması ise formasyonunun tamamlandığını doğrular ve trend değişimine ilişkin sinyal verir (SAT sinyali).

Omuz-Baş-Omuz Formasyonu’nun oluşumu 3-4 hafta ile birkaç yıl arasında değişebilmekte ve süre uzadıkça piyasadaki düşüş de daha büyük olmaktadır. Fiyatlar boyun çizgisini deldikten sonra düşüş ya da yükselişin boyun çizgisiyle kafa arasındaki mesafe kadar olması beklenir.
Omuz-Baş-Omuz Formasyonu tamamlandıktan sonra fiyatın o güne kadar gitmekte olduğu yönü değiştireceği anlaşılmakta ve bu formasyondan hareketle fiyatın en az nereye kadar gerileyebileceği de belirlenebilmektedir. Bu amaçla yukarıdaki grafikte görüldüğü gibi, baş hizasındaki en yüksek kapanış fiyatından aşağı doğru dikey bir çizgi indirilmekte ve bu çizginin boyun çizgisi ile kesiştiği mesafe en az düşüş için ölçüm mesafesi olmaktadır. Fiyatın boyun çizgisini kırdığı noktadan itibaren bu mesafe kadar aşağı ineceği varsayılmakta; dolayısıyla boyun çizgisi ile baş arasındaki mesafenin az olması düşüşün de az olacağı şeklinde yorumlanmaktadır. Ancak bu hedef, düşüş trendinin sonunu değil; bu trend içinde hissenin ulaşabileceği en düşük fiyatı ifade etmektedir.


Ters Omuz-Baş-Omuz Formasyonları
Bu formasyon genelde düşüş trendlerinin sonunda görülmektedir. Formasyon kurallarıOmuz-Baş-Omuz Formasyonu ile aynı olup, görünüşü tepede oluşan Omuz-Baş-Omuz Formasyonu’nun ters çevrilmiş haline benzemektedir.
Ters Omuz-Baş-Omuz Formasyonları alçalan piyasadan yükselen piyasaya geçişin göstergesi olup piyasanın dip noktasında oluşmaktadır. Bu formasyonlar “Kafa Omuz Dip Formasyonu” olarak da adlandırılmaktadır.
Bu formasyonda da işlem hacmi önemli karakteristik farklılıklar göstermektedir. Tipik Ters Omuz-Baş-Omuz Formasyonları’nda sol omuz oluşurken fiyatlar düşerken, tersine işlem hacmi yükselmekte ve genellikle sol omzun dip noktasında bu safhanın en yüksek düzeyine ulaşılmaktadır. Fiyatların toparlanıp boyun seviyesine kadar yükselmesiyle sol omuz tamamlanmış olmaktadır. Fiyatlardaki bu toparlanma ve yükselme sırasında işlem hacmi sol omuzdaki düşüş anındaki ve sol omuz dip noktasındaki işlem hacmine nazaran önemli ölçüde düşüktür. Sağ omuz işlem hacmi ise, boyun çizgisini delmesine yakın had safhaya ulaşmaktadır. İşlem hacmindeki bu yükseliş, formasyonun oluşturulması sırasındaki işlem hacminin en az 1,5-2 katı olmalıdır.







Yukarıdaki grafikte bir Ters Omuz-Baş-Omuz Formasyonu görülmektedir.
Fiyatların boyun çizgisini geçtikten sonra en az boyun çizgisi ile baş noktası arasındaki mesafe kadar yükselmesi beklenir.
Üçgen Formasyonları
Üçgen Formasyonları en kolay tespit edilen formasyonlar arasında yer almaktadır. Genellikle hızlı trendlerde bir dinlenme safhası olarak ortaya çıkmakla beraber; bazı durumlarda da trendin dönüşünü işaret edebilmektedirler. Tabii bu, üçgenlerin oluşum süresi ve şekline de bağlı olan bir olaydır.
Bu formasyonlar hem trend değişimi hem de erteleme formasyonu olarak gerçekleşmekte; ancak genellikle erteleme formasyonları olarak ortaya çıkmaktadırlar. Bunlar ana trend değişim formasyonları değil, orta vadeli trendlerde bu fiyat formasyonları 3-4 hafta sürerken uzun vadeli trendlerde bu süre 3-4 aya kadar devam etmektedir.
Üçgen Formasyonları şekillerine göre üç gruba ayrılmaktadırlar:
Simetrik Üçgen Formasyonları
Yükselen Üçgen Formasyonları
Alçalan Üçgen Formasyonları


a- Simetrik Üçgen Formasyonları
Bu üçgen şeklinde her zirve bir öncekine göre daha alt seviyede her dip de bir öncekine göre daha üst seviyede oluşmaktadır. Dolayısı ile zirvelerden gelen çizgi negatif eğimli iken, dipleri birleştiren çizgi de pozitif eğimli olmaktadır. Bu formasyonda kopma hangi yönde gerçekleşirse gerçekleşsin fiyatlar üçgenin ilk zirvesi ile ilk dibi arasındaki mesafe kadar minimum hedef ile yol almaktadır. Bu mesafeye ulaşmadan fiyatların geri dönmesi formasyonun başarısızlığı anl..... gelmekte ve tutulan pozisyonların ters işlem ile kapatılması gerekmektedir.
Aşağıda bir Simetrik Üçgen Formasyonu grafiği görülmektedir:

Genellikle fiyatların formasyonu kırma yönü, formasyona giriş yönünün tersi olmaktadır. Örneğin fiyatların formasyona aşağıdan girdiği durumlarda formasyon yukarı doğru kırılmaktadır. Bunun sebebi de üçgen formasyonların trend içinde bir dinlenme aşaması olmasıdır. Bununla beraber bazı durumlarda çizginin kırılmış olması da yeni trendi belirlememektedir. Örneğin tabandan geçen çizginin kırılması aslında düşüş ihtimaline işaret ederken, fiyat kısa sürede toparlanarak (ayı tuzağı) üst çizgiye doğru dönebilmekte ve üst çizgiyi aşarak yükseliş trendine başlayabilmektedir. Bu sebeple Simetrik Üçgendeki bu zorluğun dikkate alınarak işlemin biraz gecikmesini sağlamak yatırımcı açısından faydalı olabilmektedir. Bu değerlendirme yapılırken kırılma bölgesinde kapanış fiyatının en az %5 (bu oran yatırımcının risk tercihine göre değişebilmektedir) kadar çizginin dışında kalması gerektiği de göz önünde bulundurulmalıdır.




Simetrik Üçgen Formasyonu başlamadan önce gelişen rallide işlem miktarı çok fazla olup, fiyatın ilk tepeyi yapıp gerilemesi ile bu miktarda azalma görülmektedir. Düşen fiyatlarda satıcılar ellerindeki hisseleri satmaya razı değilken; talebin artması ile birlikte küçük yükselişlerde el değiştiren hisse sayısı da biraz daha artmaktadır. İşlem miktarı formasyon boyunca genelde azalma eğilimine sahip olup, fiyatlar üçgenden aşağı ve yukarı doğru yönelebilmekte ve bu yön belirlenmeden önce sağlıklı bir tahminde bulunmak mümkün olmamaktadır.
Fiyatların bu formasyonun dışına çıkınca ne kadar yükselip ne kadar düşeceğinin hesaplanmasında kullanılan kriterler ise şu şekildedir:
Fiyatlar üst sınırı yukarı doğru kırmışsa, üçgenin sol üst köşesinden alt sınıra paralel çizilen çizgi seviyesine kadar yükselme yaşanacağı kabul edilir.
Fiyatlar alt sınırı aşağı doğru kırmışsa, üst sınır çizgisine paralel çizilen çizgi seviyesine kadar düşme yaşanacağı kabul edilir.
b- Yükselen Üçgen Formasyonları
Bu formasyonun Simetrik Üçgen Formasyonu’ndan farkı, her dibin bir öncekinden daha yüksek seviyede gerçekleşmesine rağmen, zirvelerin aynı seviyede gerçekleşmesidir. Bu üçgende sol üst köşe dik açılı ve üst noktaları sınırlayan çizgi tam olarak yataydır.
Alıcıların sürekli daha üst noktalardan gelmesi ve satıcıların da aynı seviyelerde kalması ile sıkışan fiyatlar bir süre sonra formasyonu kırmakta ve en düşük dip ile zirveler arasındaki mesafe kadar hedefle kırma yönünde ilerlemeye başlamaktadır. İşlem hacmi formasyonun ilk safhalarında yüksek gerçekleşmesine rağmen ilerleyen zamanlarda azalmakta ve formasyon kırılınca da tekrar artarak baştaki hacmi bile aşmaktadır.
Yukarıdan geçen yatay çizgi formasyonun arz çatısı olup, sadece çok ender durumlarda yükselişlerden birinde gerçekleşecek aşırı talep çatıyı aşarak daha yükseğe çıkabilmektedir. Bu değerlendirme esnasında %3 seviyesinin altında kalan yükselişler dikkate alınmamalıdır. Ancak formasyon süresinde arz çizgisi sık sık zedeleniyorsa çizgi daha yukarı kaldırılmalıdır.
Dipleri birleştiren çizgi ise formasyonun talep çizgisi olup; bu çizgiden aşağıda oluşan yeni dipler söz konusu olduğunda, bu durum talep çizgisinin mutlaka düzeltilmesini gerektirmektedir. Uzun bir düşüş döneminden sonra oluşan Yükselen Üçgen Formasyonu, düşüşün sona ermiş olduğunun çok önemli bir işareti olarak kabul edilebilmektedir.
Daha önce de belirtildiği gibi işlem miktarı arada küçük yükselişler gösterse bile formasyonun başlangıcından sonuna doğru azalma eğilimi göstermekte ve formasyonun sonuna doğru aktivite iyice azalmaktadır. Eğer işlem miktarı hissedilir bir biçimde azalmıyorsa veya artış eğilimine sahipse formasyon başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Üstten yatay olarak fiyatları sınırlayan arz çizgisi kırıldığı noktada işlem hacmi belirgin bir şekilde artmaktadır. Kırılma noktasındaki işlem miktarı azlığı zayıflık (başarısızlık) belirtisidir. Çizgi ne kadar erken ve ne kadar çok miktarla kırılırsa trend de o kadar güçlü olmaktadır.

Aşağıda bir Yükselen Üçgen Formasyonu grafiği görülmektedir:










c- Alçalan Üçgen Formasyonları
Bu formasyonda dipler bir önceki diplerle aynı seviyelerde gerçekleşmelerine rağmen takip eden zirveler bir öncekinden daha düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Böylece üstten çizilen çizgi aşağı doğru alçalmakta ve arz çatısının aşağı dönük oluşu fiyatların gelecekte de düşeceğine işaret etmektedir. Fiyatların dipten dönüş noktaları ise hep aynı seviyede olduğundan dolayı bu noktalardan çizilen talep çizgisi yatay olmakta ve Yükselen Üçgendeki görüntünün tersi oluşmaktadır. Bu durum da, satış baskısının yoğunlaşarak fiyatın önceki seviyesine yükselmesini engellediğinden ve fiyatın aşağı inmesini önleyen alıcıların istekli olmamalarından dolayı, satıcıların giderek sabırsızlandığını veya artmakta olduğunu göstermektedir.
Fiyatlar alt sınır çizgisi ile aşağı eğilimli üst sınır çizgisi arasında dalgalanmakta ve formasyon oluşurken gittikçe artan bir arz belirli bir fiyat seviyesinde bir taleple karşılaşmaktadır. Talebin tükendiği noktada ise fiyatlar formasyonu kırarak düşüşe geçmektedir.
Alçalan Üçgen Formasyonlarda işlem hacmi, diğer üçgenlerdeki formasyon boyunca azalma ve kırılma sonrası artış gösterme özelliğinden farklılık gösterebilmekte; formasyon aşağı doğru kırılırken işlem hacminde artma olmayarak daha sonra fiyatın gerilemesi ile birlikte artma başlayabilmektedir.