Kavram karmaşası (Engelli-Sakat-Özürlü)

Her biri farklı anlam ifade etse de, toplumun geneli tarafından aynı anlamda kullanılmaktadırlar. Oysa 'sakat' kelimesi, vücudunda hasta veya eksik bir uzuv/organ olma halini, yani fizyoanatomik bir durumu ve vücudun organını kaybetmesi durumunu ifade ederken, 'engelli' kavramı, günlük yaşama dair temel (eğitim, ulaşım, erişim vb) planlamalar yapılırken (herkesin göz önüne alınmaması sonucu) sakatların mağdur duruma düşürülmesini ifade eder. Bir başka ifadeyle, herkesin kolayca yararlandığı haklardan (toplu ulaşım, eğitim, kamu binalarından/hizmetlerinden vb.) yararlanamama durumunda sakatlığın değil, engellenmişliğin/engelleyenin sorunsallaştırılması için 'engelli' kavramı yaratılmıştır.

Günümüz sosyal bilimlerinde konuyla ilgili iki ana bakış açısı vardır. Bunlardan biri Medikal Model, diğeri ise Sosyal Model'dir. Medikal Model, özürü olan bireye ya da sakat kişinin yaşantısına değil, 'sakatlığa' odaklanır. Yani sakatlığı daha en baştan sorun olarak ele alır ve sakatlığı düzeltmeye çalışır. Sosyal Model'de ise sakatlık hali ikinci plana itilerek, 'çevresel, fiziksel, mekansal koşullar toplumsal tutumlarla birlikte bireyi engelli kılmaktadır' denir. Yani Sosyal Model sakatlığı değil, engellenme halini sorunsallaştırır ve o hali düzeltmeye uğraşır. Bir anlamıyla Sosyal Model, Medikal Model'in antitezi gibidir. Sakatlığı olan kişilerin yaşadığı problemlere dikkat çekmek için "3 Aralık Dünya Engelliler Günü", 10-16 Mayıs'da Türkiye Sakatlar Haftası olarak belirlenmiştir.

Türkiye'de engellilik
Engellilerin engelsiz yaşama taleplerinin artması ve toplumun giderek bilinçlenmesine paralel olarak toplum hayatına katılmalarını kolaylaştıracak kanun, yönetmelik ve kurumlar çoğalıp gelişmektedir. Türkiye Sakatlar Derneği toplumu bilinçlendirmek ve bilgilendirmek üzere çalışan başlıca kuruluştur, sakat haklarına yönelik kanunların yürürlüğe girmesinde önemli rolü olmuştur. Bu kanunlardan bazıları şunlardır:

* İş Kanunu, orta boy işletmelere, engelli işçilere uygun iş verme zorunluluğu getirir;
* İl Özel İdaresi Kanunu, özürlülerin oy kullanmasına yönelik kolaylıkları düzenler;
* 25369 sayılı yönetmelik, işyeri bina ve eklentilerinde alınacak sağlık ve güvenlik önlemlerini belirtir.

İstanbul'da Bakırköy ve Kadıköy yerel yönetimleri engellilere yönelik hizmetler sunmaktadır. Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu ve İşitme Engelliler Spor Federasyonu engellilerin spor faaliyetlerine katılmalarına önayak olan kuruluşlardır. Başkent Görme Engelliler Spor Kulübü ve Bursa Sağırlar Spor Kulübü Derneği de engellilerin spor faaliyetlerine olanak sağlayan kurumlar arasındadır. Türkiye'de engellilere yardım amacıyla kurulmuş pek çok vakıf mevcuttur .

M.E.B. ve özel eğitim kurumları
Milli Eğitim Bakanlığı, tüm öğrencilerin birarada olduğu karma eğitim veren okulların yanı sıra aşağıda temel başlıkları sıralanan kurumlarda özel eğitim ve rehabilitasyon hizmeti vermektedir.

* - Görme Engelliler Okulları
* - İşitme Engelliler İlköğretim Okulları
* - İşitme Engelliler Meslek Liseleri
* - Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları
* - Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri
* - Eğitilebilir Zihin Engelliler Okulları
* - Öğretilebilir Zihin Engelliler Okulları
* - Yetişkin Zihin Engelliler İş Eğitim Merkezleri
* - Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri
* - Kaynaştırmalı eğitim okulları
* - Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM)
* - Hastane İlköğretim Okulları
* - Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM)
* - İlk öğretim okullarında özel sınıflar
* - Sipastik özürlü ilköğretim ve orta öğretim okulları

Engellilere sağlanan kolaylıklar (+) Pozitif ayrımcılık ; pozitif ayrıcalıklar

Türkiye'de engelli hakları
Genel sorunlar

Engelli hakları kavramı engelli kişilerin yaşam seviyesini artırmayı amaçlar. Amerika'da 1970'lerde ortaya çıkıp başka ülkelere yayılan Bağımsız Yaşam (Independent Living) hareketi, engelli kişilerin kendileri hakkındaki imajlarını, örgütlenmelerini ve ülkelerinin toplumsal politikalarını etkilemiştir.

Bu yönde mücadele veren bazı kişiler, sağlıklı pek çok kişinin de hayatlarının bir noktasında kaza, hastalık veya geç gelişen kalıtsal bir durumdan dolayı engelli duruma düşebileceğini hatırlatmak için "geçici olarak gücü kuvveti yerinde" (İngilizce temporarily able-bodied) terimini kullanırlar. Kalkınmış ülkelerde engellilikle ilgili gündemde artık engellilerin bakımının mali boyutu değil, onların toplum hayatının her boyutuna katılıp katkıda bulunabilmesine olanak sağlama konusu vardır.