Emprizm

Empirizm bilgilerimizin duyu ve algılardan geldiğini,deneyden türediğini
ve aklımızda doğuştan gelen hiçbir bilgi,düşünce ve ilke bulunmadığını ileri süren öğretidir.
Başlıca empristler John Locke ve David Hume’dur

John
Locke(1632-1704): Emprizmin kurcusu olan, bilginin kaynağında tecrübenin bulunduğunu
söyleyen İngiliz filozoftur.

O’na göre İnsan zihni dünyaya boş bir levha
(tabula rasa) olarak gelir. Duyular ve deneyler bu levhayı zamanla doldurur. İki tür deneyden ya
da bilginin iki tür kaynağından söz edilebilir. Bunlar; dış deney ve İç deney dir.

Dış
deney; dış dünyadaki varlıklar duyu organları ile denenir.
İç deney;İnsanın kendi
bilincinde ve ruhunda olup bitenlerin bilincine varılır.

İnsana bu iki kaynaktan basit
ideler (algılar, tasavvur ya da tasarımlar) gelir. İnsanlarda yalın ve bileşik tasavvur olmak üzere
iki tür tasavvur (idea) vardır. Yalın tasavvurlar, duyumlar ve ruhsal olaylarla ilgili tasavvurlardır.
İnsan zihninin pasif olduğu bu tasavvurlar bilgilerimizin malzemelerini oluştururlar.
Örneğin;
sıcak, soğuk gibi tasavvurlar yalın tasavvurlardır. Bileşik tasavvurlar ise zihin tarafından
üretilir.Zihin yalın tasavvurları düzenleyerek, birleşik tasavvurlar haline getirir, böylece kompleks
düşüncelere ve bilgiye ulaşır. Bu da zihnin düşünme gücü ile olur. Bu tür tasavvurların
kazanılmasında zihin aktif halde bulunur. Örneğin;soy,insanlık, gibi kavramlar bileşik
tasavvurlardır.

J.Locke’a göre kompleks düşüncelerin dolayısıyla bilginin
meydana gelebilmesi için şu yetilere ihtiyaç vardır.
1-Zihne gerekli tasarımları sağlayan
algı
2-Zihne giren tasarımları saklayan bellek
3-Tasarımları düşünceleri birbirinden
açıkça ayırt etme yetisi
4-Birçok tasarım ve düşünceyi birbirleriyle karşılaştırma yetisi
5-Bir çok basit ideyi ve tasarımı birleştirme yetisi
6-Benzer düşüncelerdeki ortak öğeyi
bulup çıkarmayı sağlayan soyutlama yetisi.

Locke’a göre insan zihni dış
dünyadan gelen malzemeyi bu yetileriyle işleyerek bilgiyi sağlar.Bu bilgiler de üç çeşittir.

a-Sezgisel bilgi;Bu bilgiyle İnsan kendi varlığının bilgisine sahip olur.Sağlam ve kesin bir
bilgidir.
b-Duyusal bilgi;Bu bilgiyle dış dünyadaki nesnelerin bilgisine sahip olunur.Kesin bir
bilgi olamaz.
c-Tanıtlayıcı bilgi;Bu bilgiyle insanın Tanrının var olduğunu kanıtlar.

Locke’a göre nesnelerde birincil nitelik (katılık,sıvılık) ve ikincil nitelik(renk,koku)
olmak üzere iki tür nitelik vardır.
Birincil nitelikler bağımsız olarak nesnede vardır.
İkincil nitelik algılayanın sonradan kazandırdığı niteliklerdir. Algılayan bağlıdır tasavvurlardan
oluşur.

David Hume (1711-1776):Bizim her şeyi algı yoluyla bildiğimizi söyler.
Algı ise dikkati bir şeye yöneltmek suretiyle o şeyin bilincine varma olarak tanımlanabilir. Ona
göre algılar (zihnimizde bulunanlar) iki şekilde ortaya çıkar;
1-İzlenimler: Zihinde
bulunanların temelinde,beş duyu yoluyla algıladıklarımız vardır.Görürken,işitirken,severken ya
da nefret ederken hissetiklerimiz bu gruba girer.
2-İdeler (kavramlar ve
düşünceler):Hume’a göre algının sonucunda oluşmuş olan idelerde ve düşüncelerde
belli özellikler bulunduğu zaman,bunlar birbirleri ile birleştirilirler ve sonuçta daha karmaşık
düşünceler ortaya çıkar.

D.Hume’a göre,düşüncelerimisin birbirleriyle
birleştirilmesine yol açan özellikler üç tanedir;
a-Benzerlik-bir resim bizi resmi yapan konu
hakkında düşünmeye sevk eder.
b-Süreklilik-Bir binadaki daireden söz edilmesi bize
başka daireleri düşündürür.
c-Neden-sonuç bağıntısı-Bir yara üzerinde düşünme bize
yaranın ardındaki acıyı hissettirir.

Bütün bilgilerimiz özellikle de bilimsel bilgiler bir
nedensellik ilkesine dayandıklarından nedensellik bağıntısı önem taşır. Ancak nedensellik
bilinemez ve temellendirilemez sadece düşünülebilir.

Nedensellik ilkesini bilmenin
ancak iki yolu olabilir; *ya deneyden bağımsız olarak a priori (ön bilgi) olarak, *ya da doğadaki
nedenlerle sonuçları gözleyerek bilebiliriz.

O’na göre biz nedensellik ilkesini
bir a priori bilgi (deneyden bağımsız ön bilgi) olarak bilemeyiz. Çünkü her hangi bir nedeni ele
alırsak bu neden içerisinden sonucu çıkarmamız mümkün değildir. Örneğin; sıcaklığın metalleri
genleştirdiğini söylüyoruz. Hume’a göre deneye baş vurmadan yalnızca sıcaklık
kavramından hareket ederek metallerin genleşmesi sonucuna varamayız. Bundan dolayı
nedensellik ilkesi hakkında bir a priori bilgimiz olamaz.

Öyleyse nedensellik
düşüncesi deneye dayanmalıdır, nedensellik düşüncesine karşılık gelen bir algı izlenim
bulunması gerekir. O’na göre biz nedenselliği algılayamıyoruz. Ancak nedensellik
tasavvurumuz aslında bir zihinsel alışkanlık ve çağrışımdır.

Biz A olayından sonra B
olayının geldiğini defalarca göre göre bizde bir zihinsel alışkanlık oluşturur.Böylece her A olayı
bizde B olayını çağrıştırır.