 |
|
|
Dünyanın arzuladığı şehir: İstanbul
İstanbul üzerine yazılan kitaplar, özellikle seyahatnameler ve şehir tarihi hakkında yapılan çalışmalar, yalnızca kişisel merakla izah edilebilir mi? Batılı bir yazar, kendi “medeni” tarihinin ürünü olan Londra, Paris, Roma şehirleri dururken niye, İstanbul’un tarihini yazma gereği duyar?
Philip Mansel’in kitabı okunup bitirildiğinde geriye böylesi sorular kalıyor. Konstantiniyye Dünyanın Arzuladığı Şehir 1453-1924, adıyla dilimize kazandırılan eserin, ilk kez 1996’da yayınlanmış olması okuru yanıltmamalı. Yazar, 2007’nin “Şeker Bayramı”nda yazdığı Sonsöz’le, aradan geçen zamanı telafi ediyor. Mansel’in, uzmanlık alanının saray ve hanedan tarihçiliği olduğunu kısa biyografisinden okumak mümkün.
On beş bölümlük kitap, şecereler, notlar, kaynakça ve dizin eklemelerinden oluşuyor. Şerif Erol’un dilimize kazandırdığı eser, çevirideki ustalığıyla dikkat çekici. Ne var ki, aynı ustalığı, divân şiirinden yapılan alıntılamalarda görmek -birkaç şiir dışında- mümkün değil. İstanbul’un fethiyle başlayan Konstantiniyye, 2007 yılının siyasal gelişmelerine dair yorumla son buluyor.
Philip Mansel, şehirlerin “biçimlenmesinde” hanedanların, coğrafya ve iklim kadar belirleyici olduğuna inanıyor. Yazara göre, uzun ömürlü yegâne hanedanlık ve her düzeyde işleyen etkileşimler bütünü, Osmanlı’yı Viyana ve Paris’i şekillendiren hanedanlıklardan farklı kılan unsurlar. Fatih’in İstanbul’a girişinin anlatılmasıyla başlayan ilk bölüm, okuyucuya sonraki bölümlerin üslubuna dair mükemmel bir örnek sunuyor. Tarihî bilgiler vermede çoğu zaman başarılı olan yazar, kişisel yorumlarında ise taraflı davranıyor! “Osmanlı İmparatorluğu hiçbir zaman, Braudel’in iddia ettiği gibi, ‘bir Avrupa ve Hıristiyanlık aleyhtarı’ olmamıştır...” biçimindeki yorumlar, aldatıcı yorumlar...
İslâm’ın devrimci imâları olan bir din olarak tanımlanmasıyla başlayan ikinci bölüm, Konstantiniyye’nin İslâm şehri kimliğini kazanması sürecini anlatıyor. Mansel, bu bölümde de sık sık kişisel görüşlerini okurlarına aktarıyor: “Şehrin Müslümanlaştırılması Osmanlı dimağının kapanmasına da katkıda bulunmuştur. Günümüz insanının dimağı nasıl tıka basa televizyonla doluysa, o da tıka basa dinle doluydu. Müslüman Konstantiniyye’de, Bağdat ya da Kurtuba’nın entelektüel özgünlüğü ya da araştırmacı ruhu yoktu.” Yazarın araştırmacı yönünü, yine bu bölümde örnekleriyle görmek/okumak mümkün. Panagia Pege Ortodoks kilisesinin balıklarını merakla, 1992 yılında yola revan olan Mansel, “tetkikleri” sonrasında “sazanlanmış” olarak, eli boş döner...
Topkapı Sarayı bağlamında Osmanlı bürokrasisi, giyim-kuşam kültürü, yeniçeri teşkilâtına dâir anlatılanlardan oluşan üçüncü bölüm, “Haremler ve Hamamlar” adlı sonraki bölümün önsözü niteliğinde. Tek bir kitap içinde, Osmanlı hanedanının -hem de payitahtının- anlatılmaya çalışılması, kitabı alıntılar manzumesine dönüştürüyor kaçınılmaz olarak. Bu bölümlerdeki yorumlar, özellikle Harem’le ilgili olanlar, evlere şenlik! Betimlemeler hayvansal ve bitkisel unsurlarla “yoğunlaştırılmış” olarak çıkıyor okurun karşısına. “Osmanlı sarayının parıltılı vahşi ormanı içinde en iyi savunma saldırıydı” biçimindeki ifade, bu betimlemelerin en “ılımlı”sını oluşturuyor.
“Vezirler ve Tercümanlar” bölümünde Köprülü ailesine dâir anlatılanlar, ortalama bir tarih kitabından okunabilecek nitelikte. Saraya bağlı tercümanların anlatılmasının yanında, seyyahlara dâir söylenenler çok daha ilgi çekici. “Konstantiniyye’de seyahatin amacını bilimsel araştırma değil, iktidar ve para oluştururdu.” derken, gezginleri haklı çıkarmak adına, yine Osmanlı’yı eleştirme gereği duyuyor: “Zihinsel merak eksikliği şehrin lanetiydi. Galata’nın kimi sakinleri Haliç’in öte yanına geçmek zahmetine bile katlanmazdı.”
Sultan’a, Topkapı Sarayı’ndan Galata’yı seyrettiren Mansel, Osmanlı’nın çiçek zevkini anlatırken, “Osmanlıların çiçeklere mukaddes emanetlermişçesine davrandıklarını” aktarıyor. Okurunu şaşırtmayı seven yazar, vezirlere padişaha yüksek faizle borç verdirip zenginlere siyah, fakirlere de kırmızı havyar yedirmekte sakınca görmüyor. “Yeniçeri’nin Çatık Kaşları”ndan sonra, Konstantiniyye’nin “öyküsü” daha da bildik bir hâl kazanıyor. II. Mahmut’la birlikte başlayan yeni dönem, Ankara’nın başkent oluşuyla tamamlanıyor.
Kitabının büyük bir bölümünü, kahvehanelerinin bolluğuyla dikkatini çeken Kuzguncuk’ta yazdığını belirten Mansel, oryantalizm meselesine de değiniyor. Böylelikle, fikrî masumiyetini ispatlamış olarak çıkıyor okurunun karşısına. Fransa’nın Osmanlı’da bilimsel ve sanatsal ilerlemesi yolundaki çabalarını anlattıktan sonra, savını Edward Said’i eleştirerek desteklemeye çalışıyor: “Bu durumda, Edward Said’in, ‘oryantalizm esas olarak Batı’nın ‘Şark’ı yönetme’ arzusunun dışavurumudur,’ tezi bizim için özellikle yanıltıcı olur. Zira, realpolitik nedeniyle, Osmanlı İmparatorluğu’nun güçlenmesinden en çok çıkarı olan güç Fransa’ydı.” Günümüz İstanbul’unun, geçmişteki kozmopolit kimliğini kazanmaya başladığını imâ eden Mansel, “... Şarkiyatçılık ya da Garbiyatçılık gibi sorunlarla kafaları karıştırmadan” yana olmadığını belirtirken, aslında bir kez daha -bu kez isim vermeden- Edward Said’e çatıyor.
“Önsöz”ünü Mete Tunçay’ın yazdığı böylesine hacimli ve iddialı bir çalışmayı, “hiç sıkılmadan, haz alarak okumak”, uzman işi olsa gerek. Betûl Mardin, Taha Toros, Münevver Ayaşlı, Safiye Ayla... gibi, kendi alanında “usta” pek çok İstanbullunun adını bu kitapta görmek, okur için asıl mutluluk nedeni
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Tarih (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Dünyanın Arzuladığı şehir: İstanbul
Yazdır
Gelişmiş Arama
Eylül 19, 2013, 04:46:32 ÖS