Dna Ve Kriminolojisi

DNA VE KRİMİNOLOJİ

Biy.Gen. Muh.Barış Yelkenci

Teknolojik gelişmeler, moleküler genetik biliminin gelişimini hızlandırmış; kriminal problemlerin çözümünde de kullanılacak delillere yenilerini eklemiştir. Bilimin ana hedefi gerçeği aramaktır ve yüzyıllardır hukuki problemlerin çözümünde yardımcı olmuştur.
Kriminoloji kelimesinin Türkçe karşılığı “suç bilimi”dir. Suçluların ve suçsuzların ayrımında kullanılan teknikler giderek özelleşmiştir. 20 yy. başında parmak izi analizleri teknikleri kullanılırken son yıllarda DNA analiz teknikleri kullanılmaya başlanmıştır.
DNA molekülü kanıt için güçlü bir araçtır. Çünkü tek yumurta ikizleri dışında tüm insanların DNA’ sı birbirlerinden farklıdır. Bu özellik kriminal tanı koymada temel faktördür. Bir diğer önemli özellik ise bir insanın DNA’sının her hücrede birebir aynı olmasıdır. Örneğin, bir insanın kan hücrelerinden alınan DNA örneği, saç hücresinde, kemik hücresinde yada sperm hücresindeki DNA ile aynıdır.

Suç mahallinden toplanan DNA örnekleri, parmak izinde olduğu gibi kıyaslama yöntemi ile kişiyi şüpheli olmaktan çıkarabilir ya da kanıt oluşturarak bir şüpheli ile bağlantı kurabilir.Aynı zamanda farklı suç mahalleri ile bağlantı kurulmasını sağlayabilir.
DNA moleküllerinin kriminal amaçlı kullanılması, insan dokusundan elde edilen DNA’nın, belirli bölgelerinin incelenerek “barkod”lama işlemi ile gerçekleştirilir. “Barkod” bilgisayar tarafından sayısal bir değere dönüştürülür. Böylelikle her insanın (yumurta ikizi hariç) kendine özgü bir barkodu olacaktır.

Bilimsel koşullara ve konuyla ilgili dernekler ve kurumların oluşturduğu çalışma grupların tavsiyelerine uygun olarak gerçekleştirildiği takdirde, yeryüzünde DNA molekülü aynı olan iki kişinin bulunması olanaksızdır.(İhtimal 1 trilyonda birden azdır.)
Suç mahallinden alınan örnek dokular, laboratuar ortamında DNA’ları ayrıştırılır ve saflaştırılır. Elde edilen DNA molekülleri üzerindeki bazı bölgeler (DNA profilleri) binlerce kez kopyalandıktan sonra UV ışığı altında görüntülenir. UV ışığı altında DNA’da beliren bantlar bilgisayar yardımıyla barkotlanır. Farklı sanıklara ait barkotların karşılaştırılması araştırmacıya gerekli bilgiyi verir.

DNA profilleri kan, sperm, deri hücreleri, dokular, organlar, kas, beyin hücreleri, diş, kemik, saç, tırnak, ter, burun sıvısı, tükürük, idrar, dışkı gibi alınan örneklerden temin edilebilmektedir.

Araştırmacının hayal gücü ile kurulan bağlantılar olayların çözümüne yaklaştırıcı etkendir. Mesela, yanarak ölen bir insanın dişinden alınan DNA profili mevcut gen bankasında bulunan örnekler ile karşılaştırılması kurbanın kimliğini belirleyecektir.;
Aşağıdaki tabloda suça ilişkin kanıtlar ve bu kanıt üzerindeki DNA molekülünün muhtemel yeri ve kaynağı gösterilmiştir.

KANIT
DNA’nın Kanıt Üzerindeki Muhtemel Yeri
DNA’nın Kaynağı
Sopa veya benzeri
Sapı, ucu
Ter, deri, kan, doku
Şapka, bandana veya maske
İçi
Ter, saç, kepek
Gözlükler
Burun veya kulak kısmı, gözlük camı
Ter, deri
Yüze sürülen kağıt mendil, pamuk, temizleme bezi
Sürülen yüzey
Burun sıvısı, kan, ter, sperm, kulak kiri
Kirli çamaşır
Yüzeyi
Kan, ter, sperm
Kürdan
Ucu
Tükürük
İçilmiş sigara
İzmarit
Tükürük
Pul veya zarf
Yalama ile yapıştırılan bölge
Tükürük
Bant
İç, dış yüzey
Deri, ter
Şişe, teneke kutu veya bardak
Kenarlar, ağız kısmı
Deri, ter
Kullanılmış prezervatif
İç/dış yüzey
Sperm, vajinal veya rektal hücreler
Battaniye, yastık, çarşaf
Yüzey
Ter, saç, sperm, idrar, tükürük
Mermi
Dış yüzey
Kan, doku
Isırık izi
Deri, giysi
Tükürük
Tırnak
Sıyrıntılar
Kan, doku, ter

Tabi ki her yöntemde olduğu gibi bu yöntemin de dezavantajları vardır. DNA örneklerin titiz bir çalışma ile toplanmaması, çevresel faktörler, DNA molekülünü olumsuz yönde etkiler. Çok küçük DNA örnekleri kanıt olarak kullanılabileceğinden, DNA kanıtı teşhis ederken, toplarken ve muhafaza ederken bulaştırma riskine çok dikkat edilmelidir. DNA kanıtı başka bir kaynaktan gelen DNA ile karıştırıldığında bozulabilir.
DNA içerebilecek kanıt nakledilirken ve depolanırken kuru bir ortamda kağıt zarf içinde ve oda sıcaklığında muhafaza edilmelidir. Doğrudan güneş ışığı ve daha sıcak koşullar DNA için zararlı olabilir.

Parmak izinde olduğu gibi bu yöntemde de görevlilere şüphelinin ne zaman suç mahallinde olduğu veya ne kadar süre orada kaldığı hakkında bilgi vermez.
ABD ’de DNA verilerini toplamak için CODIS kurulmuştur. Ülkedeki her eyalet, tecavüz, cinayet, çocukların kötüye kullanılması gibi belirli suçlardan mahkûm olmuş kişilerin DNA indeksini tamamlamak için sürekli verileri işlemektedir. Türkiye’de ise henüz DNA bankası yoktur fakat Türkiye’nin birçok laboratuarlarında kriminal amaçlı DNA analizleri yapılmaktadır. Yapılan çalışmalar bilgisayarda tutulmadığı ve bilgi paylaşımı yapılmadığı için pek çok olay bu nedenle aydınlatılamamaktadır.

Ülkemizde kriminal çalışmaların sağlıklı yürütülmesi için DNA bankaları kurulmalı ve dünya bankaları ile entegre olunmalıdır.

Gelecek yıllarda DNA genom projesinin hedeflerinden biri olan genlerin tanımlanması tamamlandığında kişideki mevcut genlere göre suça yatkın olma ihtimalleri de değerlendirilerek farklı boyutlarda çalışmalar yapılacağı kaçınılmazdır.

Kaynaklar :
1. The Evaluation of Forensic DNA Evidence, National Academy Press, Washington D.C. 1996DNA Ve Kriminolojisi