Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi

Kitabın Adı Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi
Kitabın Yazarı Yahya S. TEZEL
Yayınevi ve Adresi Yurt Yayınevi - ANKARA
Basım Yılı 1986

KİTABIN ÖZETİ :

Türkiye'nin Cumhuriyet dönemindeki iktisadî ve sosyal gelişmesini çeşitli yönleriyle ayrıntılı bir şekilde ele alan kitap ve makalelerin sayısı giderek artmaktadır. Ancak, bu yeni çalışmaların önemli bir bölümü sadece son 15 yılı ele almakta ve Cumhuriyet dönemi Türkiyesinin iktisadî ve sosyal gelişmesine değinmemektedir. Zaman içinde geriye gidildikçe, sistematik bilgi yetersizliği, kaynakların zor bulunması ve işlenmemiş oluşu araştırmacıların önüne büyük güçlükler çıkartmaktadır. Ne var ki bu kitap bütün bu güçlüklere rağmen çok nadir olarak değinilen 1923-1950 arası iktisadî hayatı ve daha öncesini eldeki imkânlar dahilinde ayrıntılı olarak incelemiştir. Kitabın genelinde, 1923-1950 dönemi iktisat politikası, bilgi açısından doğru ve yeterli bir zemine oturtulmaya çalışılmıştır.

Kitap, Türkiye'nin Cumhuriyetten önceki iktisadî tarihinin, Anadolu'daki az gelişmişliğin, Osmanlı öncesi ve Osmanlı dönemindeki gelişmesinin incelendiği uzun bir bölümle başlamaktadır. Bu bölümde Bizans'taki üretim biçimi ve toplumsal yapıyla ilgili bazı gözlemlerden başlayarak, Osmanlı devletinin kuruluş, yükselme, duraklama, gerileme ve dağılma dönemlerindeki iktisat politikaları masaya yatırılmış, yararlı ve zararlı yanlarına tek tek değinilmiş ve bu sürecin Osmanlı devletinin çöküşüne olan etkisi değerlendirilmiştir.

İkinci bölümde, 1920'lerin başında Türkiye'de var olan iktisadî ve sosyal kaynakların durumu gözden geçirilmektedir. Bu bölümde göze çarpan en önemli nokta, kuşkusuz yabancı iktisadî girişimlerin Türkiye'nin iktisadî gelişiminde açtığı yaralar ve eksikliklerdir.

Üçüncü bölümde, 1923-1950 döneminde gerçekleşen iktisadî gelişmenin, Türkiye ekonomisinin bu dönemdeki gerçek işleyişinin ana göstergeleri ele alınmaktadır. Devlet bu dönemde, özellikle özel sektör alanında çok geniş bir yelpazeye yayılan kolaylıklar sağlamış ancak sermaye yokluğu sebebiyle bu kolaylıkların bile yatırımı güçlendiremediğini görmüş ve devlet destekli bir politika izlemeye başlamıştır.

Dördüncü bölümde ise, İstiklal Savaşının ve Cumhuriyetle birlikte kurulan siyasal yapının toplumsal yapıyla olan ilişkisi ve kapitalist gelişme stratejisinin oluşturulması konuları üstünde durulmaktadır. Bu stratejinin ana hedefleri ve sınırları ile uygulama plânı ayrıntılı olarak ele alınmış ve bu konuda yapılan çalışmalar okuyucuya aktarılmıştır.

Beşinci bölüm Türkiye'nin 1923-1950 yılları arasında karşılaştığı dış politika sorunlarını ve bu dönemde izlediği dış politikayı ele almaktadır. Bu bölümde Türkiye'nin bu dönemdeki ihracat ve dış ticaret konusunda yaptığı atılımlar anlatılmış ve İkinci Dünya Savaşının dış ticarete olan etkisi ayrıntılı bir biçimde işlenmiştir.

Altıncı bölüm ise bu dönemdeki yabancı sermaye ile ilgili ilişkileri gündeme getirmektedir. 1923-1950 yılları arası dönemi kapsayan yabancı özel sermaye hareketleri, bu dönemde alınan dış borçlar ve bu konularla ilgili iktisat politikası sorunları yine bu bölümde incelenmiştir.

Yedinci bölüm, iktisadî gelişme politikalarındaki temel değişmelerle, yani özel birikime ağırlık veren politikalardan, 1930'larda devletçilik denen uygulamalara geçiş ve İkinci Dünya Savaşından sonra yeniden özel birikimin vurgulanmasına dönüş ile ilgilidir. Türkiye'deki iktisadî gelişmenin siyasal ilişkiyi nasıl etkilediği de bu bölümde tartışılan diğer bir önemli konu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sekizinci bölümde, Türk ekonomisinin iki ana sektöründen biri olan sanayi kesimindeki gelişmenin ana göstergeleri değerlendirilmektedir. Bu dönemde sanayi sektöründe gözlenen yatırımlar ve imalât sanayiinin yapısındaki değişmeler ele alınmış ve ayrıntılı olarak incelenmek suretiyle okuyucuya aktarılmıştır.

Dokuzuncu bölümde ise, hükümetlerin sanayileşme politikaları ele alınmaktadır. Bu bölümde ayrıca bu yıllarda sanayinin daha hızlı gelişmesi için uygulanan beş yıllık kalkınma plânlarından bahsedilmekte ve sanayinin gelişimine mali kaynak sağlamak maksadıyla kurulan bankalara ilişkin bilgi verilmektedir. Bu bölümde önemli bir yer tutan diğer bir alt konu ise, devlet sanayi programlarının hazırlanışı ve uygulanışıdır.

Onuncu bölümde, Türk ekonomisinin diğer bir ana sektörü konumunda olan tarımda gerçekleşen gelişmeler ve kırsal kesimdeki sosyo-ekonomik yapının bu gelişmeleri etkilemiş olan belli başlı özelliklerini içermektedir. Bu yapının tarımda kullanılan kaynak ve buna bağlı olarak üretim üzerindeki etkileri ayrıntılı olarak işlenmiştir.

Onbirinci bölümde ise, tarımsal gelişmeye yönelik iktisat politikalarının çeşitli konuları ve bunların tarımdaki gelişme üzerindeki etkileri ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. Hükümetin tarımsal gelişme politikasında koyduğu sınırlamalar ve tarımda sanayileşme bu bölümde genel olarak değinilmiş önemli konudan birkaçıdır.

Onikinci bölüm, iktisadî gelişmenin iç finansmanıyla ilgili iki önemli konu, tarım ve sanayi arasındaki iç ticaret limitleri ile maliye politikası ve kamu maliyesindeki fiilî gelişmeler hakkındadır. İç ticaret limitleri ve kamu maliyesindeki değişmelerin sanayi, tarım kesimleri üzerindeki etkilerinin tartışılması da bu bölümde yer almaktadır.

Onüçüncü ve son bölümde ise, 1923-1950 döneminde Türkiye'deki iktisadî gelişmenin genel bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. İlk oniki bölümde iktisat tarihi hakkında anlatılanlar, bu bölümde belli bir çözümleyici bakış açısıyla yorumlanmış ve bu tarihin az gelişmişlik ve iktisadî gelişmeyle ilgili daha geniş kapsamlı sorunlar açısından ima ettiği sonuçlar gözden geçirilmiştir. Bu bölümde en çok üstünde durulan konu, Kemalist gelişme tecrübesinin iktisadî ve sosyal alandaki gelişime verdiği dinamik ivmedir. Bu bölümde ele alınan bir başka konu ise bu dönemdeki iktisadî gelişimin her yönüyle, zamanın diğer devletleriyle karşılaştırılmasıdır. Bu dönemde Türk milletinin refahı ve yaşam standartlarındaki eskiye göre oluşan farklar da ayrıntılı olarak incelenmiş ve okuyucuya aktarılmıştır.

Sonuç olarak kitap, 1923-1950 dönemi Türkiyesinin izlediği iktisat politikaları ve bu dönemdeki iktisadî gelişmeler hakkında nadir olarak bilgi veren eserlerden biridir. Okuyucuya bu dönemde gerçekleşen her türlü girişimin sebeplerini ve sonuçlarını aktararak, kafalarda bu konularla ilgili soru işaretleri kalmasını önlemektedir.