- Cuma namazına erken gelmemek
- Cuma namazına gelmeden önce yıkanmamak, güzel kokular sürünmemek, dişleri misvaklam amak
- Cuma hutbesi verilirke n konuşmak ve hatibi dinlememe k
(Cuma günü imam hutbe okurken, cemaate su dağıtmak, teberru toplamak için kutu dolaştırmak, birbiriyl e konuşmak, tespih çekmek, Kuran-ı Kerim okumak, selam almak, aksırana “Yerhamuke llah” demek, uyumak, imama veya kıbleye arkasını dönmek, küçük taşlar, tespih ve sairelerl e oynamak, cami içinde oturmakta olan insanların üzerlerine (omuz ve sırtlarına) basarak ilerlemey e çalışmak ve bu esnada insanlara eziyet etmek, ayakları dikip karna yapıştırmak, sonra da elbiseyle bacakları örtmek veya ellerle ayakları sararak oturmak)

1- Evs bin Evs (r.a), Peygamber in (sallallah u aleyhi ve sellem) şöyle dediğini rivayet etmektedi r:

( مَنْ غَسَّلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ اغْتَسَلَ وَ بَكَّرَ وَ ابْتَكَرَ وَ مَشَى وَ لَمْ يَرْكَبْ وَ دَنَا مِنَ اْلإِمَامِ وَ اسْتَمَعَ وَ لَمْ يَلْغُ كَانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ أَجْرُ سَنَةٍ صِيَامِهَا وَ قِيَامِهَا )
« Her kim Cuma günü güzelce boy abdesti alırsa, erkenden camiye gelirse, camiye giderken bineğe binmeden yaya olarak yürürse, imama yakın oturup konuşmadan sessiz bir şekilde hutbeyi dinlerse, her adım için bir sene oruç tutmuş ve namaz kılmış kadar sevap kazanır »

2- Ebu Hureyre’den (r.a) rivayete göre Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:

( إِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ وَقَفَتِ الْمَلاَئِكَةُ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ يَكْتُبُونَ اْلأَوَّلَ فَاْلأَوَّلَ ، وَ مَثَلُ الْمُهَجِّرِ كَمَثَلِ الَّذِي يُهْدِي بَدَنَةً ، ثُمَّ كَالَّذِي يُهْدِي بَقَرَةً ، ثُمَّ كَبْشًا ثُمَّ دَجَاجَةً ثُمَّ بَيْضَةً ، فَإِذَا خَرَجَ اْلإِمَامُ طَوَوْا صُحُفَهُمْ يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ )
« Cuma günü geldiğinde, melekler caminin kapısında dururlar ve gelenleri öncelik sırasına göre kaydetmey e başlarlar. Camiye ilk gelen kişi, hedy kurbanı olarak deve, ikinci gelen inek, sonraki koç, daha sonraki tavuk kesmiş gibi sevap alır. Bunun da arkasından gelen yumurta sunmuş gibi sevab kazanır. İmam hutbeye çıktığında, melekler defterler ini dürerler ve zikre (hutbeye) kulak verirler »

3- Selman’dan (r.a) rivayete göre Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:

( مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ تَطَهَّرَ بِمَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ ثُمَّ ادَّهَنَ أَوْ مَسَّ مِنْ طِيبٍ ثُمَّ رَاحَ فَلَمْ يُفَرِّقْ بَيْنَ اثْنَيْنِ فَصَلَّى مَا كُتِبَ لَهُ ، ثُمَّ إِذَا خَرَجَ اْلإِمَامُ أَنْصَتَ غُفِرَ لَهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ جُمُعَةِ اْلأُخْرَى )
« Her kim Cuma gününde yıkanır, elinden geldiği kadar temizleni r, yağlanır veya koku sürünür, sonra da camiye gelip iki kişinin arasını ayırmadan kendine takdir olunan namazı eda eder ve imam hutbeye çıktığında da konuşmayıp imamı dinlerse, o anından öbür Cuma’ya kadarki zamanda işleyecek olduğu bütün günahları bağışlanır. »

4- Ebu Hureyre’den (r.a) rivayete göre Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur:

( إِذَا قُلْتَ لِصَاحِبِكَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ: أَنْصِتْ – وَ اْلإِمَامُ يَخْطُبُ- فَقَدْ لَغَوْتَ )
« Eğer arkadaşına Cuma günü imam hutbede iken “Sus!” dersen, sen de lüzumsuz konuşmuş olursun »

Bir başka rivayette ise şöyle demiştir:
( وَ مَنْ لَغَا فَلاَ جُمُعَةَ لَهُ )
« Her kim (hutbe okunurken) konuşursa, o kimsenin Cuması olmaz » Tahric

Bu hadisler de göstermektedir ki, Cuma namazının büyük bir sevabı vardır. Kim bu namazı şartlarına, adabına ve sünnetlerine riayet ederek eda ederse kendisine sırayla şu mükafatlar vardır:

a. Evden camiye kadar, attığı her adım için tamamıyla bir senelik namaz ve oruç sevabı.

b. Mescide erken gelme sırasına göre, hedy kurbanı olarak erkek veya dişi deve, inek, koç, tavuk kesme sevabı ve yumurta sevabı.

c. Bulunduğu andan bir sonraki Cuma namazına kadarki zamanda işleyeceği günahlarının affedilme si. Bazı rivayetle rde ise bu süre, üç gün daha fazla olarak ifade edilmiştir.

d. Kiramen katibin melekleri dışındaki melekleri n, bu kişinin kıldığı namazın sevabını ellerinde ki defterler e yazmaları.

Ne yazık ki pek çok kimse, ya tembellik leri ya da cehaletle ri ve Peygamber inin (sallallah u aleyhi ve sellem) sünnet’inden uzak olmaları sebebiyle, Cuma namazındaki bu muazzam sevabı ve büyük fazileti kaçırmaktadır.

Şimdi yukarıda saydığımız durumları daha detaylı olarak ele alalım:

58/1: Cuma namazına erken gelmemek

Yukarıda sıraladığımız ilk iki hadise göre Cuma namazına erkenden gitmek sünnettir. Aynı mana, üçüncü hadiste yer alan

(فَصَلَّى مَا كُتِبَ لَهُ ، ثُمَّ إِذَا خَرَجَ اْلإِمَامُ أَنْصَتَ... )
( Ona takdir edildiği kadarını kılar sonrada imam (hutbe için) çıktığında susar ), ifadesind en de anlaşılmaktadır.

İlk hadis, camiye erken gelmenin tam bir Cuma sevabı için şart olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sevap, Cuma namazına niyet eden kişinin her adımına karşılık bir yıllık oruç ve namaz sevabı verilmesi ile gerçekleşir. Bundan dolayı Nesei, Beyhaki ve diğerleri, kitaplarına “Cuma namazına yürüyerek gitmenin fazileti” adıyla bir bap koymuşlardır.

Cuma namazına erkenden gitme, selef-i salihinin adetlerin dendir. Bu konuda Ebu Şâme şöyle demiştir: “Birinci asırda, fecir doğduktan sonra yolların insanlarl a dolu olduğu, camiye kandiller le giden insanların tıpkı bayramdak i gibi yollarda kalabalıklar oluşturdukları görülüyordu. Ancak daha sonra bu gelenek ortadan kalktı. Bu yüzden şöyle bir söz söylenmiştir: ‘İslam’da ilk ihdas edilen bidat, camiye erken gitmenin terkedilişidir’.”

58/2: - Cuma namazına gelmeden önce yıkanmamak, süslenmemek, güzel kokular sürünmemek, dişleri misvaklam amak.

İbn Hacer, Ebu Hureyre kanalıyla gelen;

( مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ غُسْلَ الْجَنَابَةِ ثُمَّ رَاحَ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَدَنَةً ...)

« Her kim Cuma günü gusül abdesti alıp yıkanırsa, arkasından da (camiye) giderse, deve kesmiş gibi sevap alır » hadisine dayanarak şu faydaları sıralamıştır:

‘Cuma günü yıkanmayı teşvik etmek ve yıkanmanın fazileti, Cuma namazına erken gitmenin fazileti. Burada fazilet, gusül abdesti almayı ve Cumaya erken gitmeyi birleştiren kimse içindir. Diğer rivayetle rde yer alan fazilet, Cumaya erken gitmekle kayıtlanmış olup, gusül almayı içine almamıştır. Dolayısıyla her ikisini birleştirene hamledilm esi gerekir.’

Bazı muhakkik ulemaya göre ise, Cuma günü guslü terk etmek sadece sevaptan mahrum kalmayı değil, günaha ve harama girmeyi de icap ettirir.

Bunun için ulemadan bir grup, Cuma namazı için guslün vacib (gerekli) olduğu görüşündedir. Pek çok hadis de bunu desteklem ektedir.

58/3: Cuma hutbesi verilirke n konuşmak ve hatibi dinlememe k.

Evs hadisinde şöyle denmiştir:

( مَنْ غَسَّلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ اغْتَسَلَ وَ بَكَّرَ وَ ابْتَكَرَ وَ مَشَى وَ لَمْ يَرْكَبْ وَ دَنَا مِنَ اْلإِمَامِ وَ اسْتَمَعَ وَ لَمْ يَلْغُ كَانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ أَجْرُ سَنَةٍ صِيَامِهَا وَ قِيَامِهَا )

«Her kim Cuma günü kusursuz şekilde yıkanıp banyo yaparsa, erkenden camiye gelirse, camiye giderken bineğe binmeden yaya olarak yürürse, imama yakın oturup konuşmadan sessiz bir şekilde hutbeyi dinlerse, her adım için bir sene oruç tutmuş ve namaz kılmış kadar sevap kazanır. »

Bazen Cuma namazını kılan kişi, yıkanmış, yürüyerek camiye gelmiş olup da, imama yakın bir yere oturmak yerine, hatipten uzak bir mekana dinlenmek üzere oturmuş olabilir. Bu durum da, Cumanın sevabını azaltan hususlard andır.

Cuma namazına erkenden gelip imama yakın oturan bazı kimseler ise, mescitte, güzel sandıkları bazı davranışları cehaletle içerisinde sergileme k suretiyle namazın sevabını azaltmakt adırlar.

58/4: Bunlardan bazıları, imam hutbe verirken cemaate su dağıtır.

İmam Malik şöyle demiştir: “İmam Cuma hutbesi verirken hiç kimsenin su içmesini tasvip etmediğim gibi, yine Cuma saatinde cami içerisinde su dağıtılmasını da hoş görmüyorum.”

58/5: Seneler önce köy mescitler inden birinde, Cuma günü imam minberde hutbe irad ederken, insanların, bağış toplamak maksadıyla cami içinde kutu dolaştıklarına şahit olmuştum.

58/6: Bazen iki insan camiye gider ve imam hutbe okuduğu sırada konuşarak camiye girer. Bu davranışlarıyla söz konusu iki kişi, Ebu Hureyre’den rivayet edilen:

( إِذَا قُلْتَ لِصَاحِبِكَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ: أَنْصِتْ – وَ اْلإِمَامُ يَخْطُبُ- فَقَدْ لَغَوْتَ )

« Eğer arkadaşına Cuma günü imam hutbede iken “Sus!” dersen, sen de lüzumsuz konuşmuş olursun » hadisinde belirtile n yasağı çiğnemiş olurlar.

İmam Cuma namazı için hutbe irat ederken konuşmak, Cumanın sevabını ortadan kaldırır, ecrini de düşürür.
Eksik terceme
Buradan, Cuma namazı esnasında konuştuğu için –Cuma namazına bedel olarak- öğle namazını iade etmesi gerektiğini söyleyen müftünün yanıldığını anlamak da mümkündür. Daha önce bir çok nasla da açıkladığım gibi, müftünün bu husustaki kanaati yanlıştır.

58/7: Rivayetle rdeَاْلإِنْصَاتُ ile kastedile n, susmak ve kesinlikl e insanlarl a konuşmamaktır.

Leknevi şöyle demiştir: İbn Huzeyme, “َاْلإِنْصَاتُ ile kastedile n, -zikir hariç- susmak ve kesinlikl e insanlarl a konuşmamaktır” demiş ve akabinde de “hutbe esnasında, zikir ve Kuran tilaveti caizdir” diye eklemiştir. Ancak hadisin zahirinde n anlaşıldığına göreَاْلإِنْصَاتُ ile kastedile n, mutlak olarak susmaktır.

58/8: İmam hutbedeyk en kişinin uyuyarak hata etmesi.

İbn Avn, ibn Sirin’in şöyle dediğini rivayet etmiştir: “İnsanlar imam hutbe verirken uyumayı hoş görmüyorlardı ve böyle davrananl arı sert şekilde azarlıyorlardı.”

Caminin bir yerinde uykusu gelen kimsenin bulunduğu yerden bir başka yere gitmesi, yani yerini değiştirmesi menduptur . Ömer’den rivayet edildiğine göre Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem) şöyle demiştir:

( إِذَا نَعَسَ أَحَدُكُمْ فِي الْمَسْجِدِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَلْيَتَحَوَّلْ مِنْ مَجْلِسِهِ ذَلِكَ إِلَى غَيْرِهِ )

« Sizden birisi Cuma günü camide uyuklayac ak olursa, bulunduğu yeri değiştirip bir başka yere geçsin »

58/9: İmam hutbedeyk en, İmama veya kıbleye arkasını dönmek suretiyle işlenen hata.

İbnu’l-Kayyım, Peygamber in (sallallah u aleyhi ve sellem) ve sahabenin Cuma hutbesi esnasındaki davranış şekli hakkında şöyle demiştir: “ Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem), Cuma günü hutbe okumak üzere ayağa kalktığında, sahabe, yüzlerini kendisine doğru çevirir, Peygamber in (sallallah u aleyhi ve sellem) yüzü de bu esnada sahabeye doğru dönük olurdu.”

Cuma namazına gelen bazı kimseleri n, hutbe okunurken sırtlarını kıbleye ve imama çevirmek suretiyle duvara veya cami içindeki bir direğe yaslandıkları görülmektedir. Halbuki şeriat, sözlerinin Cuma cemaati üzerinde daha etkili olması, emir ve yasakları doğrudan kendileri ne aktarması için sadece imama, sırtını kıbleye, yüzünü ise cemaate çevirme izni vermiştir. Bununla birlikte sırtlarını kıbleye ve imama çeviren kimseler, imamın bu davranışındaki hikmeti görmemişler, çoğu, imama uzak oturduğu için hatibi can kulağıyla dinlemek imkanından mahrum kalmışlardır.

58/10: İmam hutbe irad ederken küçük taşlarla, tespih ve sairelerl e oynamak suretiyle işlenen hata.

Bir sahih hadiste şöyle buyurulmuştur:
( مَنْ مَسَّ الْحَصَى فَقَدْ لَغَا )
« Her kim (Cuma namazı esnasında) taşlarla oynarsa, hatalı bir davranış sergilemiş olur »

İmam hutbedeyk en misvak kullanmak da böyledir. Çünkü bu gibi davranışlar, kişiyi namaz esnasında korunması gereken huşu ve kalp huzurunda n alıkoyar.

58/11: Cuma günü cami içinde oturmakta olan insanların omuzları üzerinden geçmek ve onları rahatsız etmek.

Selman’ı Farisi’den yukarıda nakledile n hadiste, iki Cuma arasındaki günahların bağışlanma şartı, aynı anda bir çok güzel davranışı ortaya koyma şartına bağlanmıştır. Bu şartlardan biri de, “Camiye girdiğinde, safları sert bir şekilde yarmaya çalışarak ilerlemey e çalışmamasıdır.”

Abdullah bin Busr’den rivayete göre, bir adam, Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem) Cuma gününde hutbe verirken insanların omuz ve boyunları üzerinden geçmek suretiyle Peygamber in yanına kadar gelmiş, bunun üzerine Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem) kendisine şöyle demiştir:
( اِجْلِسْ فَقَدْ آذَيْتَ وَ آنَيْتَ )

« Otur! Çünkü insanlara hem eziyet ettin, hem de geç kaldın »

Bu hadis, Cuma günü insanların omuz ve boyunları üzerinden geçerek ilerlemey e çalışmalarının haram olduğunu göstermektedir. Her nekadar hadisin zahirinde n, bu davranışın Cuma günüyle kayıtlandığı anlaşılıyorsa da, insanların sayıca kalabalık olduğu diğer namazlar için de bu haramlığın geçerli olabileceğini ve bu davranışın tecviz edilemiye ceğini söylemek mümkün görünmektedir. Burada, haram oluşun illeti, açıkça görülmektedir ki ‘eziyet’tir ve bu illet, ilim meclisler i gibi aynı özelliklere sahip diğer ortamlar için de geçerlidir.

58/12: Ayaklarını dikip elbisesiy le bacaklarını örtmek veya elleriyle ayaklarını sararak oturmak

Ahmed bin Hanbel, Ebu Davud, Tirmizi ve Hakim, Muaz’dan rivayetle şöyle demiştir:
“ Peygamber (sallallah u aleyhi ve sellem), imam, Cuma günü hutbe verirken, habve yapmayı (ayakları dikip karna yapıştırmayı, sonra da elbiseyle bacakları örtmeyi veya elleriyle ayakları sararak oturmayı)” yasaklamıştır.

Bu rivayette n, Cuma günü imam hutbe okurken yukarıda anlatılan şekliyle oturan kimseleri n hatalı oldukları anlaşılmaktadır. Çünkü bu oturuş şekli, tembellik ve uykuyu davet ettiği gibi, aynı zamanda kişiyi, yellenme ve avret mahallini n açılması gibi tehlikele re karşı da maruz bırakmaktadır. Cuma namazı kılan kardeşim! Peygamber in (sallallah u aleyhi ve sellem) nehyettiği şeyden uzak durmak için bütün varlığını ortaya koy. Eğer bunu yaparsan, Allah’ın izniyle bol bol sevap ve ecir kazanırsın.