Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için, ortamdan besin ve oksijen alırlar. Alınan bu maddeler hücrelere taşınmak zorundadır. Bir hücrelilerde taşıma sistemi yoktur. Zar yüzeyi ile alınan maddeler sitoplazmik hareketlerle veya endoplazmik re-tikulumla hücre içine yayılırlar. Çok hücrelilerde ise taşıma veya dolaşım sistemi bulunur.
Bitkilerde Taşıma
Bitkilerde taşıma sistemine ilk olarak eğrelti otlarında rastla- -nır. Bitkilerde taşıma sistemi odun (ksilem) ve soymuk (floem) borularından oluşur. Odun demetleri; odun boruları, canlı parankima hücreleri ve destek hücrelerinden oluşur. Soymuk demetleri ise, soymuk boruları, arkadaş hücreleri ve destek hücrelerinden oluşur. Odun ve soymuk borularının birlikte oluşturduğu demete iletim demeti denir. Tek çeneklilerde ve tek yıllık çift çeneklilerde odun ve soymuk boruları arasında kambiyum bulunmadığından, bu demetlere kapalı demet denir. Çok yıllık çift çeneklilerde ise kambiyum bulunduğundan bu demetlere de açık demet denir, iletim demetleri kök, gövde ve yaprakta bulunur.
Bitkilerde iki taşıma sistemi bulunur.
1. Su ve Mineral Taşınması ;
Emici tüylerle alınan su ve mineraller, odun boruları ile ilgili bölgelere iletilirler. Odun boru (ksilem) hücreleri;
- Ölüdür ve ince boru oluşturur.
- İletim aşağıdan yukarı ve hızlıdır.
- Su ve mineral taşır."
Su ve minerallerin bitkinin üst kısımlarına taşınmasında üç faktör etkilidir. ....-,..
a) Kök Basıncı
- Köklerle suyun alınmasını sağlar.
- Kökler topraktan daha yoğundur.
- Yoğunluk farkı ile köklere suyun girmesidir.
b) Kılcallık fadezyon^
- Gövdede suyun ilerlemesini sağlar.
- Kılcal odun borularında su moleküllerinin çekilerek yükselmesidir.
c) Terleme - Kohezyon
- Yaprakların odun borularından su çekmesini sağlar.
- Su molekülleri birbirini çeker.
- Kökten yaprağa su yolu oluşur. Terlemeyle su atılınca yoğunluk artar ve alt bölgelerden su çekilir, (yoğunluk kade-melenmesi) :
2. Organik Maddelerin Taşınması
Yapraklarda oluşturulan organik besinler ve köklerde oluşan amino asitler soymuk boruları ile taşınırlar. Soymuk boru (floem) hücreleri;
- Canlıdır ve maddeler sitoplazmadan geçer.
- Taşıma çift yönlüdür, fakat taşıma hızı yavaştır.
- Glikoz, amino asit, vitamin Vs. taşır.
Organik maddelerin taşınması sıvı basınçlarının farklı olması ve difüzyon kurallarına göre olur.
Yaprak ve Stoma
Yapraklar gaz alış verişi, terleme, fotosentez ve oksijenli solunumun yapıldığı organdır. Yapraktaki stomalar gaz alışverişi ve terlemeyi sağlayan gözeneklerdir. Stomalar;
- İki hücreden oluşur ve epidermis hücrelerinden farklılaşır.
- Hücrelerin birbirlerine bakan yüzlerinin çeperleri kalın dışa bakan çeperleri incedir.
- Kloroplastı olduğu için fotosentez yapar, nişasta depolar.
- Gaz alış verişi ve terlemeyi sağlar.
- Kurak bölge bitkilerinde yaprakların ait yüzeyine, sulak bölge bitkilerinde yaprakların üst yüzeyinde ve ılıman bölgelerde ise yaprağın her iki yüzünde bulunur.
- Stoma epidermisle aynı sırada (ılıman), içeri girmiş (kurak) veya dışarı çıkmış (sulak) olabilir.
- Kökte, su bitkilerinde ve odunsu gövdelerde stoma yoktur.
- Açılıp kapanabilir.
Stomanın Açılması
- Stoma hücrelerinin yoğunluğu arttırılır.
- Fotosentezle glikoz üretilir.
- Nişastadan glikoz oluşturulur.
- Kofuldaki mineraller sitoplazmaya boşaltılır.
- Osmotik basınç artar.
- Komşu hücrelerden su gelir.
- Turgor basıncı artar.su
- Stoma açılır.[/SIZE]


Önce Kapalı
Stomanın Kapanması
- Stoma hücrelerinin yoğunluğu azaltılır.
- Oksijenli solunumla glikoz parçalanır.
- Glikozlar nişastaya çevrilir.
- Mineraller kofulda depolanır.
- Osmotik basınç azalır.
- Komşu hücrelere su gider.
- Turgor basıncı düşer.
Hayvanlarda Dolaşım Sistemi

Bir hücreli ve hidra gibi çok hücreli canlılarda oksijen ve besinin alınması, karbondioksit ve artıkların atılması vücut yüzeyi ile olur. Bu canlılarda maddeler hücreden hücreye geçtiğinden dolaşım sistemleri yoktur. Diğer çok hücreli hayvanlarda ise iki çeşit dolaşım sistemi bulunur.
1. Açık Dolaşım
- Kan kalpten sonra vücut boşluklarında (sinüs) dolaşır.
- Atar ve toplardamarlar birbirinin devamı değildir.
- Kılcaldamar bulunmaz.
- Kan akış hızı yavaştır.
- Bazı omurgasızlarda görülür.
- Karasal eklembacaklılarda trake solunumu olduğu için, kan solunum gazları (O2 ve CO2) taşımaz. Dolayısı ile solunum pigmenti yoktur.
- Açık dolaşım görülen ve solungaç solunumu yapan canlılarda kılcaldamar sadece solunum organlarında bulunur.

2. Kapalı Dolaşım
- Kan, vücut boşluğuna dökülmez, damarlarda dolaşır.
- Atar, toplar ve kılcaldamarlar birbirinin devamıdır.
- Kan akışı hızlıdır.
- Omurgasızlardan halkalı solucan, bazı yumuşakçalar (Ahtapot, mürekkep balığı) derisi dikenlilerde ve tüm omurgalılarda görülür.
- Solunum sistemi ile dolaşım sistemi bağlantılıdır.
- Kan, solunum gazlarını taşır, solunum pigmenti bulunur. a) Omurgasızlarda Dolaşım
- Bazılarında (sünger, hidra vs) dolaşım sistemi yoktur.
- Bazılarında (böcekler) açık dolaşım sistemi vardır.
- Bazılarında (toprak solucanı) kapalı dolaşım sistemi vardır.
- Örneğin toprak solucanlarında;
- Kapalı dolaşım vardır.
- Kanın hareketini sağlayan yapılar bulunur.
- Derideki kılcallar gazları alır.
- Sindirim kanalındaki kılcallar besinleri alır.

b) Omurgalılarda Dolaşım
- Kapalı dolaşım bulunur.
- Taşıma pigmentleri alyuvarlardadır.
- Balık, kurbağa ve sürüngenler soğuk kanlıdır.
- Kuş ve memeliler sıcak kanlıdır. 1. Balıklarda Dolaşım*
- Kalp iki odalıdır.
- Temiz ve kirli kan karışmaz. Kalpte her zaman kirli kan bulunur.
- Solungaçlarda temizlenen kan kalbe dönmez, vücuda dağıtılır.
2. Kurbağalarda Dolaşım
- Kalp üç odalıdır.
- Temiz ve kirli kan kalpte karışır. Vücuda karışık kan gider.
- Kan larvada solungaçta, erginde ise akciğerde temizlenir.
3. Sürüngenlerde Dolaşım
- Kalp üç odalıdır ve yarım perdelidir. (Timsahta dört odalı ve tam perdelidir)
- Temiz ve kirli kan kalpte karışır.(Timsahta damarda karışır) Vücuda karışık kan gider.
- Kan akciğerlerde temizlenir.
4. Kuş ve Memelilerde Dolaşım
- Kalp dört odalıdır. Temiz ve kirli kan ayrı ayrı dolaşır.
- Kan akciğerlerde temizlenir.


İnsanlarda Dolaşım Sistemi
Kapalı dolaşım görülür. Kalp, damar ve kandan oluşur.
1-Kalc
- Kalp dört odalıdır. Üstteki odalara kulakçık, alttaki odalara karıncık denir.
- Kalbin sağında kirli, solunda temiz kan bulunur.
- Kalbe akciğer toplardamarı temiz, alt ve üst ana toplardamarlar kirli kan getirir.
- Kalpten aort atardamarı temiz, akciğer atardamarı kirli kan götürür.
- Kalp İçten dışa doğru üç tabakadan oluşur.
a) Endokard Kalbin en iç kısmını döşeyen, tek sıralı yassı epitel hücrelerinden oluşur. Kayganlık sağlar.
b) Mivokard Ortada bulunur. Kalp kasıdır. Kasılarak kanı pompalar. Kalbin sol kısmı sağa göre daha kalındır.
c) Perikard En dıştadır. Çift zarlıdır. Bağ dokusundan oluşur. Kalbi korur.
- Kalp hücrelerini besleyen damarlara koroner damar denir.
- Kalpte kanın tek yönlü akışını sağlayan kapakçıklar bulunur.
- Bunlar;
- Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında üçlü kapak,
- Sol kulakçık ile sol karıncık arasında ikili kapak,
- Sol karıncık ile aort atardamarı arasında ve sağ karıncık ile akciğer atardamarı arasında yarımay kapağı bulunur.

- Kalp isteğimiz dışında çalışır. Kalbin çalışması omurilik soğanı kontrolünde otonom sinir sistemi ile olur.
- Kalp kasının kasılmasına sistol, gevşemesine diastol denir. Kalp atışı 0,85 saniye sürer. Bunun 0,15 saniyesinde kulakçıklar, 0,30 saniyesinde karıncıklar kasılır. 0,40 saniyesinde kalp dinlenir.
- Kalbin çalışmasını kontrol eden iki sinir düğümü bulunur.
- Sinoatrial düğüm, sağ kulakçığın çeperinde bulunur, önce sağ kulakçık sonra sol kulakçığı kastırır. Bu arada atrioventri-küler düğümü de uyarır.
- Atrio ventriküler düğüm, sağ kulakçık ile sağ karıncık arasındaki çeperde bulunur. Önce sağ karıncığı sonra sol karıncığı kastırır.
Kalp çalışması şöyle gerçekleşir:
- Üst ve alt ana toplardamarlarla kirli kan sağ kulakçığa gelir.
- Giriş bölgesinde bulunan sino atrial düğüm uyarılır. Sino at-riol düğümün uyarılması ile önce sağ, sonra sol kulakçıklar kasılır.
- Kan karıncıklara giderken atrio ventriküler düğüm uyarılır, atrio ventriküler düğüm, his demejti ile önce sağ, sonra sol karıncıkların kasılmasını sağlar.
Kalbin Atış Sayısını Etkileyen Faktörler
a) Sinirler: Otonom sistemin kontrolünde çalışır. Sempatik sinirler artırır, parasempatik sinirler azaltır.
b) Hormonlar: Asetil kolin yavaşlatır, adrenalin ve tiroksin hızlandırır.
c) Sıcaklık: Sıcakta hızlı, soğukta yavaştır.
d) Karbondioksit Miktarı: Kandaki karbondioksit miktarı artarsa hızlanır.

e) Kimyasal Maddeler: Alkol, ilaç, uyuşturucu vs.
Küçük Dolaşım
Sağ karıncıktan kirli kanı alır, akciğerde temizlettikten sonra sol kulakçığa getirir.

Büyük Dolaşım
Sol karıncıktan temiz kanı alır, bütün vücudu dolaştırdıktan sonra kirli kan olarak sağ kulakçığa getirir.

2. Damarlar
Üç çeşittir.
a. Atardamar
- Kanı kalpten kılcaldamartara ve organlara ileten damarlardır.
- Akciğer atardamarı hariç, temiz kan taşırlar.
- Üç tabakadan oluşur. Bunlar;
- Dışta bağ dokusu bulunur ve damarı korur.
- Ortada kas doku bulunur ve kasılır.
- İçte epitel doku bulunur ve kayganlık sağlar.
- Kanın akış hızı ve basıncı yüksektir.
- Atardamardaki kanın damar çeperine yaptığı basınca tansiyon; atardamarların hissedilen kasılıp gevşemelerine nabız denir.
b. Toplardamar
- Kanı kalbe getiren damarlardır.
- Akciğer toplardamarı hariç, kirli kan taşırlar.
- Üç tabakadan oluşur. Bunlar;
- Dışta bağ dokusu bulunur ve damarı korur.
- Ortada kas doku bulunur.
- İçte epitel doku bulunur ve kayganlık sağlar.
- Toplardamardaki basınç azdır.
- Toplardamarın iç çapı, atardamarın iç çapından daha geniştir.
- Kalbe doğru açılan tek yönlü kapakçıklar vardır.
- Kanın toplardamarda ilerlemesinde;
- Kulakçıklarda oluşan emme basıncı,
- İskelet kaslarının kasılması,
- Soluk alma sırasında göğüs boşluğunda basıncın düşmesi,
- Yapılarındaki düz kasların kasılması,
- Tek yönlü kapakçıkların olması,
- Üst kısımdaki damarlar için yerçekimi etkilidir.
c. Kılcaldamar
- Atardamar ile toplardamar arasında bulunur.
- Kan ile doku sıvısı arasında madde geçişlerini sağlar.
- Tek Sırplı uaccı ar’tial K.
Madde Geçişleri
’ Kılcal damarlarda iki kuvvetin etkisiyle olur.
1. Kan Basıncı
Kalbin kanı pompalası ile kanın damarlara içten yaptığı basınçtır. Kalp atış sayısı, damar tipfve kalpten uzaklık kan basıncını etkiler.

2. Kanın Osmotik Basıncı
Kanın yoğunluğundan dolayı damar dışındaki maddelerin dışardan damara yaptığı basınçtır. Sabittir.

Kan basıncı > Kanın osmotik basıncı ise maddeler damar dışına çıkar. Kılcal damarın ilk yarısında olur.
Kan basıncı = Kanın osmotik basıncı ise maddeler geçmez.
Kan basıncı < Kanın osmotik basıncı ise maddeler damar içine girer. Kılcal damarın son yarısında olur.

Kanın akış hızı ve toplam damar çapı aşağıdaki gibi olur.


3. Kan
Taşıyıcı ve düzenleyici bir sıvıdır. İki kısımdan oluşur.
a) Kan Sıvısı
İnorganik (su, tuz, mineral vs.) ve organik (glikoz, amino asit, vitamin, protein, hormon vs.) maddelerden oluşur. (% 55)
b) Kan Hücreleri
Üç çeşittir. (% 45)
1. Alyuvarlar (Eritrosit)
- Kırmızı kemik iliğinde yapılır.
- Üretildiğinde çekirdekli ve organellidir.
- Erginlerinde çekirdek ve organel yoktur.
- İçerisinde hemoglobin bulunur.
- 1 mm3 kanda 3,5 ile 5 milyon tane bulunur.
- Yaşlı alyuvarlar karaciğerde parçalanır.
- Görevi oksijen ve karbondioksit taşımaktır.
2. Akyuvarlar (Lökosit)
- Lenf düğümü ve sarı kemik iliğinde yapılır.
- Çekirdekli ve organellidir.
- Damar dışına çıkabilir.
-1 mm3 kanda 5 ile 6 bin tane bulunur.
- Görevi vücudu mikroplara karşı korumaktır. Bunu, fagositozla mikropları içine alarak veya antikor oluşturarak sağlar.Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için, ortamdan besin ve oksijen alırlar

 

Paylaşım İçin Teşekkürler

Teşekkürler..

Paylaşım İçin Teşekkürler