Çad Hakkında Bilgi

Çad (Fransızca: Tchad; Arapça: تشاد‎) Orta Afrika'da denize kıyısı olmayan bir kara ülkesidir. Kuzeyinde Libya batısında Nijer Nijerya ve Kamerun güneyinde Orta Afrika Cumhuriyeti doğusunda ise Sudan yer alır. Ülkenin büyük kısmı Sahra Çölü ile kaplıdır. Ülke adını bir zamanlar Afrika'nın ikinci büyük gölü iken şimdi normal büyüklüğünün %10'una kadar küçülmüş olan Çad Gölü'nden almakta olup belki de bu yüzden bazı yazarlarca "Afrika'nın ölü kalbi" olarak da nitelendirilmiştir. En yüksek tepesi Emi Koussi dağı olup en büyük kenti ise aynı zamanda başkent olan N'Djamena'dır. Ülkenin en büyük etnik topluluğu Müslüman Toubou halkı olmakla birlikte yakın zamanda İslam veya Hristiyanlığa geçmiş çok sayıda etnik topluluğun yanısıra özellikel kırsal alanda animizm ve çeşitli yerel inançları sürdüren halkları da barındırmaktadır.


Tarih

Borkou-Ennedi-Tibesti bölgelerinde bulunan arkeolojik kalıntılardan MÖ 2000 yıllarında bölgede insan yerleşimine ait kanıtlar bulunmuşsa da bilim adamları Çad'ın kuzeyinde mükemmel iklim ve çevre koşulları göz önüne alarak yerleşimi MÖ 7.000 yılına dek indirmektedir.[2] Medeniyetlerin kesişme noktası olan Çad'da arkeolojik kalıntı ve sözlü tarih derlemelerinden anlaşıldığı kadarıyla bilinen en eski uygarlık Sao Dönemi olup ardından Kanem İmparatorluğu kurulmuştur. [3] MS 1.000'li yıllara dek Sahra ticaret yollarını elinde tutan imparatorluk Müslüman Araplar tarafından yıkılmıştır. 20 yüzyıla Fransız sömürgesi olan ülkede keten üretimi teşvik edilmiştir. 11 Ağustos 1960 tarihinde bağımsızlığını kazanan ülkenin ilk devlet başkanı Çad İlerici Partisi'nin başkanı PPT'nin lideri François Tombalbaye olmuştur. [4][5] Tek parti rejiminden rahatsız olan Müslümanlar iki yıl sonra ayaklanmışlar ve ülkede iç savaş çıkmıştır. Diktatör Tombalbaye 1975 yılında tahttan indirilip öldürülmüştür. [6] 1979'da isyancılar başkenti ele geçirince ülkede istikrar yeniden bozulmuştur. Bu dönemde Fransızların ülkedeki varlığı da tehlikeye düşmüşek olarak bir de Libya ordusu Çad'ı işgal girişiminde bulunmuş Libya - Çad savaşı başlamıştır [7] Fransız destekli Hissène Habré'nin seçilmesi Libya ordusunun ülkeden çıkarılması sağlanmışsa da Habre'nin diktatörlüğünde en az 40.000 kişi katledilmiştir. [8][9] Habre'nin generali İdris Debi'nin 1990 yılında diktatörü devirmesiyle bugüne gelinmiştir. [10] 2001 2005 ve 2006 yıllarında düzenlenen başkanlık seçimlerini kazanan Debi ülkenin tekrar İç savaşa sürüklenmesine engel olamamıştır.Birleşmiş Milletler etnik şiddetin gittikçe arttığı ülkede Darfur'da gerçekleşen soykırıma benzer olayların yaşanabileceğine dikkat çekmiştir. [11] Sudan destekli Birleşik Değişim Cephesi gerilları 1 Şubat 2008 günü Massaguet bölgesinde İdris Debi'ye bağlı kuvvetlere üstünlük sağlayarak 2 Şubat 2008 günü başkent N'Djamena'ya girmiş ABD ve Fransa gibi Batı ülkeleri büyükelçiliklerinin tahliye hazırlıklarına başlamışlardır.


Coğrafya

Konum: Orta Afrika Libya'nın güneyi.

Coğrafi konumu: 15 00 Kuzey enlemi 19 00 Doğu boylamı

Haritadaki konumu: Afrika

Yüzölçümü: toplam: 1.284 milyon km²

kara: 1259200 km²

su: 24800 km²

Sınırları: toplam: 5968 km

sınır komşuları: Kamerun 1094 km Orta Afrika Cumhuriyeti 1197 km Libya 1055 km Nijer 1175 km Nijerya 87 km Sudan 1360 km

Sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)

Denizleri: yok (kara ile çevrili)

İklim: Güneyde tropikal kuzeyde çöl iklimi hakimdir.

Arazi yapısı: Merkezde geniş kuru ovalar kuzeyde çöller kuzeybatıda dağlar güneyde düzlükler yer almaktadır.

Deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: Djourab Çukuru 160 m; en yüksek noktası: Emi Koussi 3415 m

Doğal kaynakları: petrol uranyum natron kaolin balık (Çad Gölü)

Sulanan arazi: 300 km² (2003 verileri)

Doğal afetler: Kuzeyde sıcak kuru tozlu rüzgarlar ortaya çıkmaktadır; periyodik kuraklıklar; çekirge istilaları diğer felaketlerdendir.

Coğrafi not: kara ile çevrili


Nüfus: 9944201 (Temmuz 2006 verileri)

Nüfus artış oranı: %2.93 (2006 verileri)

Mülteci oranı: -0.11 mülteci/1000 nüfus (2006 tahmini)

Bebek ölüm oranı: 91.45 ölüm/1000 doğan bebek (2006 tahmini)

Ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 47.52 yıl

erkek: 45.88 yıl

kadın: 49.21 yıl (2006 verileri)



Ekonomi:


Ortalama çocuk sayısı: 6.25 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %4.8 (2003 verileri)

HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 200000 (2003 verileri)

HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 18000 (2003 verileri)

Ulus: Cadlı

Nüfusun etnik dağılımı: Müslümanlar (Arap Toubou Hadjerai Fulbe Kotoko Kanembou Baguirmi Boulala Zaghawa ve Maba); Müslüman olmayanlar (Sara Ngambaye Mbaye Goulaye Moundang Moussei Massa); yerli olmayanlar 150000 (1000 Fransız) Din: Müslüman %55 Hıristiyan %35 animizm %7 diğer inançlar %3

Diller: Fransızca (resmi) Arapça (resmi) Sara ve Sango (kuzeyde) 100 den fazla dil ve lehçe kullanılmaktadır.

Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler

toplam nüfusta: %47.5

erkek: %56

kadın: %39.3 (2003 verileri)


Ekonomiye genel bakış: Coğrafi uzaklığı kuraklıklar altyapı sisteminin yokluğu ve politik kargaşalar kara ile çevrili olan Cad'ın ekonomik kalkınmasında olumsuz etkenlerdendir. Ahalinin yaklaşık %85'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır.

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 15.26 milyar $ (2006 verileri)

GSYİH - reel büyüme: %7 (2006 verileri)

GSYİH - sektörlere göre: tarım: %32.5

endüstri: %26.6

hizmet: %40.8 (2006)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %4 (2006 verileri)

Sektörlere göre iş gücü dağılımı: tarım %32.5

endüstri: %26.6

hizmet: %40.8 (2006)

Bütçe: gelirler: 617.3 milyon $; giderler: 877.6 milyon $ (2006 verileri)

Endüstri: Pamuk tekstili et ürünleri bira üretimi natron (sodyum karbonat) sabun sigara yapı malzemeleri

Endüstrinin büyüme oranı: %5 (1995)

Elektrik üretimi: 94 milyon kWh (2004)

Elektrik tüketimi: 87.42 milyon kWh (2004)

Elektrik ihracatı: 0 kWh (2004)

Elektrik ithalatı: 0 kWh (2004)

Tarım ürünleri: Pamuk darı pirinç patates manyok yer fıstığı büyükbaş hayvan koyun keçi deve

İhracat: 4.342 milyon $ (2006 verileri)

İhracat ürünleri: Pamuk tekstil büyükbaş hayvan

İhracat ortakları: ABD %78.1 Çin %9.9 Tayvan %4.1 (2005)

İthalat: 823.1 milyon $ (2006 verileri)

İthalat ürünleri: Makine ve ulaşım araçları endüstri malları petrol ürünleri gıda maddeleri tekstil ürünleri

İthalat ortakları: Fransa %21.2 Kamerun %15.5 ABD %12.1 Belçika %6.8 Portekiz %4.6 Suudi Arabistan %4.3 Hollanda %4.1 (2005)

Dış borç tutarı: 1.5 milyar $ (2003 verileri)

Para birimi: Afrika Frankı (XAF)

Para birimi kodu: XAF

Mali yıl: Takvim yılı