1-İhlasiye Medresesi

Medrese, Selçuklular tarafından 1216 tarihinde yaptırılmıştır. Kitabesine göre 1589 tarihinde Bitlis hanlarından 5. Şerefhan tarafından onarılmıştır. Mimari görünüş açısından klasik Selçuklu estetiğinin tüm özelliklerini taşıyan şaheser, dikdörtgen planlı, düz damlı ve kubbesizdir. Ortada heybetli bir tamburu, dört köşesinde silindirik destek kuleleri vardır. Ön cephesindeki süslü portali yapının en güzide bölümüdür. Zamanının değerli bilim ve sanat adamlarını bünyesinde yetiştiren bu şaheser, giriş dışında üç ana bölümden oluşmaktadır.

Medrese son zamanlarda Arkeoloji Müzesi olarak kullanılmak üzere restore edilmiştir. Bahçesindeki ziyaretgah olarak kullanılan Şerefhanoğullarına ait Veli Şemsettin, I. Ziyaeddin Han, II.Şerefhan ve Üç Bacılar Türbeleri ile birlikte bir bütünlük arz etmektedir.

2-Hatibiye Medresesi

Şehrin güney girişinde, Alemdar Camii yakınındadır. Ana yolun kuzeyinde bulunan bu yapı, güney yamaçtaki ‘Şehitlik’ denilen türbe ve ‘ Memi Dede Mescidi’ ile üslup benzerliği gösterdiğinden bu mütenazır konumun tesadüfi olmayıp, üç yapının da küçük bir külliye halinde bir arada tasarlandığı düşünülebilir.

Kitabesi yoktur. Zamanı hakkında ‘ Memi Dede’ ile üslup benzerliği ve işaret ettiğimiz karşılıklı konuları göz önüne alınarak 16. yüzyılın ikinci yarısı düşünülebilir. Dış görünümü ile basit binalara benzemeyip, anıtsal değerde tezyinata sahip Bitlis’in az sayıdaki yapılarından biridir. Oldukça harap bulunan eser bugünkü haliyle ‘L’ şemasıyla bir kütleye sahiptir. ‘L’ nin güneye doğru uzanan kolu, Bitlis ölçülerine göre muntazam sayılabilecek bir cephe kompozisyonunun en iyi muhafaza edilmiş kalıntısı durumundadır. Güneye uzanan kolu, cephesi, Bitlis’teki en kaliteli mimari tezyinat örneklerinden birini vermektedir. Batı ve kuzey duvarları harap olmuş, damı da kısmen çökmüştür.

3-Şerefiye Medresesi :

Camiler bölümünde belirttiğimiz Şerefiye Külliyesinin birimlerinden olup, kareye yakın, dikdörtgen planlı ortası açık avlulu bir bina olup, camiyle arasındaki dar sokağa açılan kuzey duvarı ortasında az derin bir eyvan görünümünde portali vardır. Ne portalde, ne de medresenin başka bir yerinde kitabe görülmemektedir. Cadde tarafındaki doğu cephesi iki katlıdır. Bu tarafta arazi eğimi uygun düştüğünden medrese katının altında bir dükkanlar dizisi meydana getirilmiş ve bu cephenin geçirdiği tahribattan sonra yenilendiği ve tabii bu suretle asli karakterinin de değiştiği anlaşılmaktadır.

4-Nuhiye Medresesi

Hersan Mahallesinin Kurubulak Semtinde yer almıştır. Kitabesine göre, H.1122 (M.1700) yılında yapılmış olup, yanı başındaki Nuhiye türbe ve camisiyle bir külliye teşkil etmektedir. Pencere kenarları tarihi tezyinatla süslenmiştir. İlimiz kültürüne büyük katkıları olmuş bu yapı halen Hersan Karakol binası olarak kullanılmaktadır.

5- Hacı Begiye Medresesi

Camiler bölümünde bahsedildiği üzere eskiden mescit ve medreseden meydana gelmiş küçük bir külliye olup, H. 884 (M.1444) yılında Emir Hacı İbrahim oğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılmıştır. Bu gün elde kalan bir mescitten ibarettir.

6-Yusufiye Medresesi

Şehrin güney-doğusundaki Girik Düzü Mevkiinde ve cennet çukuru denen kümbet ve mezarlığın bulunduğu semttedir. 18.-19. yüzyıllara ait olduğu sanılan yapı, bir ara kapalı cezaevi olarak kullanılmış olup halen restorasyon çalışmaları yapılmaktadır.

7-Ahlakiye Medresesi

Gökmeydan Semtinde, aynı adla anılan camiinin birinci katını kaplamaktadır. Camii minare ve zaviyesi ile bir külliye teşkil etmektedir. Onarımla ilgili olan kitabesi 1801 tarihini vermektedir.

8- Şükriye Medresesi

Çok eski bir medrese olup, ünlü kişiler yetiştirdiği halde yeri tespit edilememiştir.

9- Hatuniye Medresesi

Şehrin güneyinde ve aynı adla anılan camii yanındadır. Evhadullah Sultan’ın kızı Huma Hatun tarafından yaptırılmış olup, kitabesi yoktur.

10- Bersenki (İdrisiye) Medresesi

Zeydan Mahallesinin Kat Semtinde yer almıştır. Kitabesine göre 1664-65 yıllarında Abdal Han tarafından yaptırılmıştır.

11- Haliliye Medresesi

Vakıflar Genel Müdürlüğünce yıktırılarak yerine şu anki Vakıflar Bölge Müdürlüğü hizmet binası yaptırılmıştır.

12- Gazi Bey Medresesi

Camiler bölümünde belirttiğimiz Gazibey Camisi ile küçük bir külliye teşkil eden medrese, 1836 senesinde yaptırılmıştır.

AHLAT İLÇESİ

Şehrin harabelerinde bir çok medresenin bulunduğu, Seyhan Evliya Çelebi Seyahatnamesinden anlaşılmaktadır. Ancak günümüzde bunlara ilişkin herhangi bir yapı bulunmamaktadır.

HİZAN İLÇESİ

1- Tağki İslam Medresesi

Müküs Beylerinden Eyüp Han’ın kızı, Hatun Mirante Hanım tarafından yaptırılmıştır. H.1247 yılında kendisini ilme adayan Şeyh Abdurrahman Tahki de bu medresede yetişmiştir.

2- Sırmaçek Medresesi

Sırmaçek Köyünde olup, tarihi ile ilgili herhangi bir kaynak mevcut değildir.