Soru
“Her kim, geçen Ramazan’dan borcu varken yeni Ramazan’a ulaşırsa, ondan (bu yeni) Oruç kabul olunmaz.” Anlamındaki hadise göre oruç borcu olanlar Razaman orucunu tutamazlar mı?

Cevap

Evet, işaret ettiğiniz gibi İbn Hanbel’de bu hadis vardır. Hadisin tamamı şöyledir:

"Her kim, geçen Ramazandan borcu varken, yeni Ramazana ulaşırsa, ondan (bu yeni) Oruç kabul olunmaz. Kim de, üzerinde Ramazan borcu olduğu halde -onu kaza etmediği sürece- tuttuğu nafile oruçları da kabul olmaz."(Ahmed b. Hanbel, Müsned 2/352)

Heysemî, bu hadisin hasen olduğunu söylemiştir(Mecmau’z-Zevaid, 3/179).

Heysemî, “Taberanî el-Evsat’ta bu hadisi kısaca nakletmiştir” (a.g.y) demesine rağmen, biz Taberanî’de bu anlamda bir hadise rastlayamadık. Orada bulunan buna en yakın hadis; “Kim Ramazan ayına ulaşır da oruç tutmazsa şekavete/mutsuzluğa/sıkıntıya düşmüş olur” mealindeki hadis rivayetidir ki, konumuzla bir ilgisi yoktur.

Hanefilerin dışındaki âlimlerin cumhuruna göre, geçen Ramazandan borcu olduğu halde, yeni Ramazana ulaşan kimse, mevcut ramazan orucunu tuttuktan sonra, eskiden kalma orucunu kaza eder ve -ikinci ramazana kadar geciktirdiği için- kefaret/fidye de verir. Hanefilere göre, bu geciktirme mazeretsiz olsun olmasın, kefaret/fidye vermez. (el-Bedai’-şamile-, 4/281; V. Zuhaylî, 2/680)

Şafiilere göre kişinin tutmadığı kaza borcu üzerinden kaç ramazan geçerse –kaza ile birlikte-geçen yılların sayısı kadar fidye vermesi gerekir. (Nevevî, el-Mecmu, 6/364; el-Minhac/es-Siracu’l-Vahhac, 144-145; Zuhalî, a.g.y)

Şafiilere göre, farz oruç borcu olan kimsenin nafile/sünnet oruç tutması mekruhtur. (a.g.y) Hanefilere göre ise, mekruh değildir. (el-Bedai’-şamile-, 4/281)
Hanefî ve Şafiilerin bu görüşü namaz konusundaki görüşleriyle örtüşmektedir.

Bu açıklamalar gösteriyor ki, İslam alimleri bu gibi hadisleri farklı değerlendirmişlerdir. Hatta, ilgili fıkıh kaynaklarında bu hadisin delil olarak kullanıldığına da rastlayamadık.

İlgili Hadisi, oruç borcunu mazeretsiz olduğu halde tutmayanları kınamak ve kaza oruçları varsa bunları en kısa zamanda tutmaya teşvik olarak değerlendirmek uygun olur. Ayrıca böyle kimseler, yeni tutacakları oruçlarının sorumluğundan kurtulsalar ve sevaplarını alsalar bile, -üzerlerinde farz oruç borçları olduğu için- hiç oruç borcu olmayanlara göre daha az sevap alacağı şeklinde yorumlamak mümkündür.