 |
|
|
Bilimde ve Mekanda Gerileme
Dönemi
Her ne kadar, Kanuni Sultan Süleyman Han’ın dönemini Osmanlı
Devleti’nin zirveye ulaştığı dönem olarak kabul edilse de, çoğu tarihçiler tarafından bu
dönemin gerilemeye doğru yüz tuttuğu bir dönem olarak kabul edilir. Çünkü bu dönem artık
Osmanlı Yüce Devleti’nin sınırları oldukça zorlanmış ve doğal coğrafi sınır hayli aşılmıştır.
Gerek Arap yarımadası ve gerekse Kuzey Afrika, Osmanlı Coğrafyası ile hiçbir zaman bir
bütünlük sağlayamamıştır. Öte yandan Balkanlar’da Tuna nehri, doğal bir coğrafi sınırı
oluşturmaktadır. Osmanlı’nın Balkanlar’da doğal sınır olan Tuna’yı
zorlaması ve nehrin öbür yakasına geçmek için göstermiş olduğu gayretler, Osmanlı
Devleti’ne çok pahalıya mal olmuştur.
Viyana kuşatmasındaki başarısızlık,
coğrafyanın ortaya çıkardığı bir sonuçtur. Kanuni Sultan Süleyman, 1529 yılında
Viyana’yı kuşatmak üzere sefere çıkar. Ancak hava şartları göz önünde tutulmaz. Oysa
mevsim, Balkanlarda yağmur mevsimidir. Buda ile viyana arasında bardak boşanırcasına yağan
yağmur, yolları geçilemez hale getirir. Tam anlamıyla bataklığa dönüşen bölgede özellikle toplar
taşınamaz. Buna rağmen Eylül sonlarında kuşatma başlatılır. Hava şartları iyice kötüleşmiş ve
durmadan yağmur yağar. Yağışlar ile birlikte umulmadık derecede sert soğuklar yaşanır. Yağmur
ve soğuk, Osmanlı ordusunu perişan eder. Bir taraftan yağmur ve soğuk, öte yandan açlık ve
hastalıklar, ordunun moralini iyice bozar. Üç hafta süren kuşatma boyunca, gün geçtikçe
şartlar kötüleşir. Padişah, tüm askeri birliklerini geri çekip, kuşatmayı yarıda keser ve böylece
Viyana kuşatması başarısız sonuçlanır. Viyana, Osmanlı için bir hayal olarak kalır. Hatta bu
başarısız kuşatma harekatı, Osmanlı Ordusu’nun moralini bozmuş ve fetih ruhunu
zedelemiştir. Bir bakıma Osmanlı Devleti’nin, duraklama dönemine geçişi coğrafya tayin
eder.
Bu dönemi, Katip Çelebi (1609-1657), çok güzel tahlil eder. Katip Çelebi
“Cihannüma” adlı eserinde coğrafya ilmi hakkında şu bilgileri verir;
“Coğrafya fenninde yalnız ülkelerin ahvali yazılmayıp belki oralarda oturanların usul ve
adetleri, devlet işlerinin nasıl yürütüldüğü ve divan ahvali birlikte beyan olunmak, bu fennin
vazifesi olduğu cihetinden, tarihe üstünlüğü vardır ve tercih olunur.” Yine Kâtip Çelebi,
“Tuhfetü’l-Kibâr fi esfaril Bihar”adlı eserinde de, Osmanlı
Devleti’nin gerileme sebebini coğrafyaya bağlar ve coğrafya ilminin önemini ve gereğini
şu şekilde vurgular;“Hafi olmaya ki, devlet işlerini üzerlerine almış olanlara bilinmesi
lazım olan işlerden biri coğrafya fennidir. Bütün yeryüzü ahvalini bilmek kolay olmazsa, bari
Osmanlı ülkesinin şekli ve etrafta sınırdaş olan memleketlerin tasviri bilinmek gerektir ki, bir yere
sefer etmek ve asker göndermek lazım geldikte, ona göre tedarik oluna. Düşman vilayetine
girmek ve sınır boylarını korumak tedbirlerini almak anında kolay olur. Bu babta fenden habersiz
kimseler ile meşveret yetmez, yerli dahi olursa. Zira çok yerli vardır ki, kendi diyarını iyice bilip
anlatmaktan acizdir. Ve bu ilmin lüzumuna şu delil yeter: Yerebatası küffar, ol ilimlere ehemmiyet
ve değer vererek, Yeni Dünya’yı bulup Sind ve Hind limanlarına yayıldı. Venedik taifesi
gibi bir hor hakir kavim ki, küffar hükümdarları arasında rütbesi duka payesinden ibarettir ve
aralarında balıkçı unvanı ile meşhurdur, Osmanlı Devleti’ninboğazına gelip ve garba
hükmeyleyen şanlı devlete karşı kodu...” Gerçekten de öyledir. Gerileme döneminde
yapılan tüm savaşlarda coğrafya hep göz ardı edilmiştir.
Gerileme ve
Yıkılış’ta Coğrafya’nın Etkileri
Osmanlı Devleti’nin Gerileme
döneminde, coğrafi bilgi eksikliği, koskoca bir devletin yıkılışında önemli etkisi olmuştur.
Gerileme döneminde yapılan tüm savaşlar incelendiğinde, bu etki açıkça görülmektedir.
Sözgelimi Gerileme döneminde yapılan Kırım Savaşı’nın sonucunu da coğrafya tayin
etmiştir. 14 Kasım 1854 tarihinde ansızın ortaya çıkan beklenmedik kasırga, İngiliz donanmasını
darmadağın eder ve İngiliz donanmasının planı gerçekleşemez. Böylece Sivastopol’un
kuşatılması gecikir. Ve savaşın gidişatı değişir.
Çanakkale Savaşları, coğrafi bir
yaklaşımla ele alındığında, coğrafyanın önemi açıkça görülür. Gerçekten bugün bile Gelibolu
yarımadasını ve Çanakkale Boğazı’nı gezip gören bir insan, bölge topografyasının
cazibesine kapılır. Savaşların geçtiği yarımadadaki önemli tepelerin hepsi, tatlı su kaynaklarının
hemen tamamı, Türk askerlerinin kontrolü altında kalmıştır. Öte yandan boğazın topografik
özelliği, düşman gemilerinin ilerlemesine engel olmuştur. Bölgeye hakim tepeler ve tatlı su
kaynaklarının mevcudiyeti, Türk Ordusunu, düşman kuvvetlere karşı üstünlük sağlamıştır. Tüm
bu coğrafi avantajlara ek olarak, iklim şartları da Türk tarafına avantaj sağlamıştır. Gelibolu
yarımadasına yapılan çıkartma gecesi aniden çıkan fırtına, İngiliz kuvvetlerinin farklı bölgeden
karaya çıkmasına yol açmış ve bu gelişme savaşın seyrini değiştirmiştir.
Gerileme
dönemindeki, coğrafi bilgi eksikliğine örnekler oldukça fazladır. Bunların içinde Sarıkamış
Harekatı ve Yemen Savaşları en bariz olanlarıdır. Sarıkamış Harekatı’nda,
Erzurum’da bulunan ordu komutanı tarafından Enver Paşa’ya, harekat
mevsiminin bölge iklim şartlarına uygun olmadığı hatırlatılmış, ancak zafere bir an önce ulaşmayı
düşleyen, sabırsız ve coğrafi bilgiden yoksun Enver Paşa, komutayı eline almış ve Aralık ayının
son günlerinde harekatı başlatmıştır. Oysa Aralık ve Ocak aylarının, bölgede çok sert ve soğuk
geçtiği bilinen bir gerçektir. Enver Paşa’nın bu gerçeği göz ardı etmesi, 90 bin Türk
askerinin donarak şehit olmasına ve harekatın başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açmıştır. Bu
yanılgı, gerçekten Osmanlı tarihinde yapılmış en büyük yanılgılardan birisidir ve Yüce Devletin
tamamen yok olmasına yol açmıştır.
Yemen Savaşları, Osmanlı tarihinde önemli bir
yer tutar. Yemen Savaşları’nda Osmanlı Ordusu, İngiliz ve Arap kuvvetlerine değil,
bölgenin ağır coğrafi şartlarına yenilmiştir. “Burası Huştur, Yolu Yokuştur. Giden
gelmiyor, acep ne iştir.” türküsü, coğrafi şartların olumsuzluğunu açıkça ortaya koyar.
Huş kasabasının (Muş değil, türkünün aslı ve Yemen coğrafyası incelendiğinde, Huş olduğu
görülür), dik ve sarp yokuşu, bölgenin aşırı şekilde sıcak ve kurak oluşu, Osmanlı askerlerini
çok zora sokmuştur. Olumsuz iklim ve topografik özellikler, Yemen’de 500 bine yakın
Türk askerin şehit olmasına yol açmıştır. Peki, bu savaşlarda coğrafya, neden göz önünde
tutulmamıştır? Bunun cevabı gerçekten açık ve nettir. Osmanlı Devleti’nin gerileme
döneminde, “Yüce Devlet Olma Gururu” hep ön planda olmuştur. Öte yandan
savaşların bir kısmı Osmanlı Devleti’nin isteği dışında başlatılmış, bir kısmında da
acelecilik ve bilgisizlik yüzünden coğrafya saf dışı bırakılmıştır. Böylece Anadolu
Coğrafyası’nın ortaya çıkardığı Yüce Osmanlı Devleti, coğrafi bilgisizlik ve olumsuzluklar
yüzünden gerilemeye ve yıkılmaya mahkum edilmiştir. Ancak bu coğrafya, gelecek yüzyıllarda,
büyük devlet çıkarma özelliğini korumaktadır.
Not: Bu makalede yararlanılan
kaynakların sayısı çok fazla olduğundan, burada verilmemiştir. Ancak bu konu ile ilgili ayrıntılı bir
çalışma tarafımızdan yürütülmektedir. Çalışma kitap olarak yayınlandığında, yararlanılan
kaynakların tümü verilecektir.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Genel Konular > İlköğretim (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Bilimde Ve Mekanda Gerileme Dönemi
Yazdır
Gelişmiş Arama
Şubat 03, 2013, 06:13:14 ÖS