Türkiye'nin idarî merkezi Ankara'dır. Fakat Ankara'nın her yeri aynı derecede önem arz etmez. Ankara'nın da merkezi başbakanlıktır. Benzer şekilde birçok sistemde bir merkez, bir de merkezin merkezi vardır. Vücudumuzun işleyişinde en önemli merkez, bütün sinir sisteminin yoğun bir şekilde yerleştirildiği beyindir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi beynimizin de taban kısmına yerleştirilmiş olan hipotalamus, bir mânâda beynimizin beynidir.

Hipotalamus, beynin öteki bölgeleriyle ve bütün iç organlarla sinir bağları kuracak ve bütün bu bölgelerle sinir lifleri vasıtasıyla iletişimde olacak şekilde çok mühim bir konuma yerleştirilmiştir. Bu stratejik konumuyla hem beynimizin hem de vücudumuzun tıpkı bir orkestra gibi idare edilmesinde rol alan sebepler perdesinin başında gelir. Buradan salgılanan bazı hormonlar vasıtasıyla vücuttaki hemen hemen bütün iç salgı bezlerinin çalışmaları denetlenir. Bu hususiyeti ile hipotalamus, insan organizmasındaki haberleşme ve denetim sistemlerinin en mühim merkezidir.

Hipotalamus, iki taraflı çalışan bir sinyal dönüştürücü şeklinde yaratılmıştır. Kendisine gelen elektrik uyarılarını, kimyevî uyarılara çevirebileceği gibi, kimyevî sinyalleri de elektrik sinyallerine dönüştürebilen nadir beyin yapılarından biridir. Başka bir deyişle hipotalamusa, insan organizmasının sinir sistemiyle hormon sistemini birbirine bağlayan bir köprü vazifesi verilmiştir. Böylece yalnızca hormonal sistemin değil, sinir sisteminin de aynı ustalıkla idaresinde söz sahibi kılınmıştır. Tesadüfî mutasyonların ve akılsız atomların hücre seviyesinde bu kadar mükemmel bir organı kendi kendine geliştirmesi asla mümkün değildir.

Vücuda içten dıştan ulaştırılan her türlü sinyalin çok önemli bir kısmı değerlendirilmek üzere hipotalamusa gelir. Kendisine ulaşan bilgileri yorumlama, alınması gereken tedbirleri alma ve vücutta yapılması gereken değişiklikleri hesaplama, karar verme ve bu kararları ilgili vücut hücrelerine uygulattırma gibi çok kompleks süreçlere ait bilgileri bu küçük doku parçasının kendi ilmine ve kudretine verebilir miyiz? Bütün bu hikmetli ve aklımızın idrak etmekte zorlandığı vazifeleri hipotalamus saniyeler içerisinde aksatmadan yerine getirir.

Dört gram ağırlığında olan hipotalamus, 1.400 gramlık beynin binde üçünü, 70 kilogramlık vücut ağırlığının ise, sadece yüz binde altısını teşkil eder. Ancak minicik cirmine rağmen, göz sinirinin üzerine uzanan ön parçasıyla da kan basıncını, vücut sıcaklığını ve pek çok hormonun salgılanma hızını kontrol etmekle vazifelidir.

Hipotalamusa, beyindeki hipofiz bezini uyaran hormonların üretilmesi rolü verilmiştir; bunlar da ön hipofizde çeşitli hormonların yapımını ve kana salgılanmasını düzenlemede vazifelidir. Hipofizden salgılanan büyüme, cinsiyet, süt üretimi, metabolizma hızı vs. gibi her türlü hormonun sentezi, salınması veya durdurulması faaliyetlerinin sinyalleri hipotalamustan üretilir. Bütün bu faaliyetler, onun kısmen beyinden bağımsız bir organ olduğunu düşündürse de, aslında onlar karşılıklı bir diyalog ve münasebet içinde birbirlerine tesir ederler. Vazifelerinden bazıları şunlardır: