AYLARIN İSİMLERİ NEREDEN GELİR?

Ayların oluşumu Antik Roma dönemine dayanır. O zamanlar bir yılın 365 gün 6 saat sürdüğü bilinmekteydi. Bir yıl Venüs, Mars, Terminus (gençlik) ve Luventus (yaşlılık) diye dört aya bölünmüştü. Ancak Julius Sezar döneminde bir yıl içerisindeki bu ayrım yetersiz görülmüş ve Sezar, takvimde yeniden düzenlemeye gidilmesini istemiştir. Bunun için Deo, dönemin ünlü Mısırlı astronomi bilgini Sosigenes’e emir vermiştir. Sosigenes uzun çalışmalar sonucu şöyle bir çözüm üretmiştir:
•    1 yıl 365 gün sürecek.
•    Her yıldan 6 saat artacak ve 4 yılda bir artan bu saatler takvime 1 gün olarak eklenecek, böylece o yıl 365 + 1 = 366 gün olacak.
•    366 gün ise 12 aya bölünecek. Fakat 366 tam olarak 12’ye bölünmediğinden ötürü 6 ay 30 gün, 6 ay da 31 gün olacak.

Böylece dörde tam bölünemeyen yıllar 365 gün olmuş, bu yıllardan artan çeyrek günlerse üç yılın ardından gelen artık yıla eklenerek artık yılı 366 güne çıkarmıştır. Ayrıca 1 yılın 12 ay kalabilmesi için artık yıllarda aylar 6 ay 30, 6 ay 31 gün çekecek şekilde düzenlenmiştir. Artık olmayan yıllarda ise yılın son ayından 1 gün çıkarılmıştır. Bu da o dönemde yılbaşı mart olduğundan dolayı şubat ayının artık yıllarda 30, diğer yıllarda ise 29 güne çekilmesine neden olmuştur. Sezar ayrıca takvim düzenlemesini yaptığı için temmuz ayının ismini değiştirerek kendi adından gelen July ismini vermiştir.
Fakat Sezar’ın öldürülmesinden sonra takvimde yapılan bu ıslahat düzgün uygulanamadı. Takvim düzenlemelerini yapan Pontifeksler, 3 yılda 1 artık yıl uygulaması yaparak takvimde tekrar bozulmalara neden olmuştur. Bu uygulamanın yapıldığı yaklaşık 40 yıl boyunca 3 gün kayma meydana gelmiş ve MÖ 8. yılda Augustus 12 yıl boyunca artık yıl uygulamasını durdurarak bu kaymayı düzeltmiştir. Augustus tıpkı Jül Sezar gibi takvimde değişiklik yaptığı için ağustos ayının adını değiştirip kendi ismi olan Augustus’u vermiştir. Fakat ismi Sezar’dan gelen temmuz ayının 31, ağustos ayının ise 30 çekmesinden dolayı şubat ayından 1 gün alınıp ağustos ayına eklenmiştir. Böylece şubat ayı artık yıllarda 29, diğer yıllarda 28 güne düşmüştür.
Uzun dönem kullanılan Jülyen takvimi yerini 4 Ekim 1582’de Miladi (Gregoryen) takvime bırakmıştır. Papa XIII. Gregory tarafından yaptırılan takvim, Milad’ı tarih başlangıcı ve Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş süresi olan 365 gün 6 saatlik zamanı “1 yıl” olarak kabul eder. Miladi takvim, günümüze kadar kullanılan takvimler içinde en az hatalı olanıdır.
Miladi takvim oluşturulurken Jülyen takvimine 10 gün ilave edilmiştir; 5 Ekim Cuma günü, 15 Ekim Cuma olarak kabul edilmiştir. Bu takvim uygulamasına 1752’de geçen ülkeler ise 11 gün ilave etmek durumunda kalmışlardır. Cumhuriyetin ilanından sonra 1 Ocak 1926 yılında Türkiye’de bu takvimi kullanmaya başlamıştır.
Peki, günümüzde kullandığımız ayların isimleri nereden geliyor? Bu soruya net bir yanıt vermek zordur. Nedenine gelince; bugün Hicri takvimi kullanmasak da bazı ayların kökleri Arapça ve Süryanice’dir. Öte yandan aynı ayların Yahudi takvimlerinde de kullanıldığı görülür. Bu durum, aylar hakkında bir genelleme yapmaya engel olmaktadır.
Ocak (January): Eski ismi Kanunnisa’dır. Kanun, Süryanice bir kelime olup ocak, fırın anlamına gelir. Havalar iyice soğuyup ocaklar yakıldığı için bu ad verilmiştir. Eski Roma’daki ismi Januaris’dir. Janus, Roma mitolojisinde iki yüzü olan bir tanrıdır.
Şubat (February): Süryanice’dir (şabat-şobat-şebat). Eski Roma’daki adı Februarius’tur. Februum, arınma anlamına gelir. Februa ise Romalıların günahlarına kefaret olarak kurban kestikleri arınma festivaline verilen isimdir. Februarius, Roma’da yılın son ayı olduğu için yeniden doğuş, zamanın başlangıcı gibi anlamlar taşır.
Mart (March): Roma’da yılın ilk ayı olup adı Martius’tur. Savaş tanrısı Mars’tan ismini alır. Kış bastırınca ara verilen savaşlara bu ayda kaldığı yerden devam edilirdi. Savaş tanrısının adı bu yüzden bu ayın adı olmuştur.
Nisan (April): Süryanice’den, nisannus kelimesinden gelir. Yılın dördüncü ayı manasındadır. Roma’da Aprilius denir, aşk-güzellik tanrıçası Afrodit’in ayı olarak kabul edilirdi.
Mayıs (May): Roma mitolojisinde bahar-bereket tanrıçası olan Miai’den gelir. Bu ayda Miai için şenlikler düzenlenir ve Miai’nin bayramı kutlanırmış.
Haziran (June): Süryanice’de hazuran kökünden gelir ve sıcak anlamını taşır. Bu ay için sıcakların başladığı zaman anlamında kullanılmıştır. Roma’daki adı Junius olup ayın adı yine bir tanrıça olan Juno’dan gelmiştir. Juno, yaratıcı gücü ve hayatı, gençliği sembolize eder ve doğumla ilişkilidir.
Temmuz (July): Eski Babil’de üreme ve bereket tanrıçası Tamuza’nın ayı olarak kabul edilir. Bu ayda tanrıça Tamuza için dam (Süryanice’de kadın demektir) kökünden gelen Dumuzi adında festivaller düzenlenirdi. Roma’da Sezar, daha önceden de belirttiğimiz gibi, takvim oluşturulurken bu aya kendi ismini verdi.
Ağustos (August): İmparator Octivivus’un unvanı olan Augustus’tan gelir. Octivivus en görkemli başarılarından biri olan İskenderiye’nin fethini bu ayda gerçekleştirince Sezar döneminde Sextilis (altıncı ay) olan bu ay Augustus’a çevrilmiştir.
Eylül (September): Süryanice’de aylul (üzüm), yani “üzüm ayı» anlamına gelir. Roma’daki adı September olup yedinci ay manasına gelir (septi-yedi). O zamanlar Mart, yılın ilk ayı olduğu için böyle denilmiştir.
Ekim (October): Eskiden Süryanice olan Teşrin-i evvel (ilk teşrin) adı verilirdi. Bu aya ekim yapılıp tarlalar sürüldüğü için Ekim adı verilmiştir. Roma’da October (sekizinci ay).
Kasım (November): Eskiden Süryanice olan Teşrin-i sani (son teşrin) denirmiş. Bu aya Arapça kökenli, ayıran-bölen anlamına gelen “kasım” adını vermişiz. Nedeni ise eskiler, Kasım ayından itibaren 180 günlük süreler hâlinde Ruz-i Kasım ve Ruz-i Hızır diye yılı ikiye ayırırlarmış. Roma’da November’dır (dokuzuncu ay).
Aralık (December): Türkçe bir kelimedir. Eski yıl ile yeni arasında kaldığı için bu aya “Aralık” adı verilmiştir. Roma’da December (onuncu ay).