Avul İyesi - Türk, Altay ve Moğol mitolojilerinde köyün koruyucu ruhudur. Değişik Türk dillerinde Avıl (Ağıl) İyesi şeklinde de söylenir. Moğollar Ayıl Ezen derler.

Özellikleri

Her köy için ayrı bir koruyucu ruh vardır. Köy kavramı yerleşik kültür ile ortaya çıkmış fakat bu yerleşiklik yinede Yörük yaşam biçimine bağlı olarak kışın bir yerde yazın farklı bir yerde konaklama biçiminde yarı göçebe bir uygulamaya dönüşmüştür. Yazın yüksek ve serin, hayvanların daha iyi yayılabiceği yerlere (Yazla/Yayla), kışın ise kuytu ve korunaklı bölgelere (Kışla) dönüşümlü olarak göçülmüştür. Bazen “Bucak İyesi” tabiri de kullanılır. Anadoluda Bucak sözcüğü küçük bir anlam kayması ile ilçeden küçük, köyden büyük birim (Nahiye) için kullanılmaya başlamıştır. Fakat yaklaşık bir anlamla köyün koruyucu ruhu olduğu anlaşılmaktadır. Hatta az kullanılmakla beraber Güzlek (Sonbaharda kalınan yer) ve Köklek (İlkbaharda kalınan yer) sözcükleri de mevcuttur. Kırgızlar hem kışlık ve hem de yazlık daimi mesken için catak sözünü kullanırlar. Cataka kalmak sözü ise yaylaya göçmeksizin kışlakta oturmak manasına gelir.

Bucak (Buçak): (Buc/Buç) kökünden türemiştir. Nahiye demektir.
Catak (Çatak): (Cat/Yat) kökünden türemiştir. Yaz-kış sürekli kalınan köy. Yatılan yer demektir.
Kıştak (Kışlak): (Kış) kökünden türemiştir. Kışlamak kökünden gelir. Kışın kalınan Köy demektir.
Yazdak (Yaylak): (Yaz) kökünden türemiştir. Yaylamak kökünden gelir. Yazın kalınan Köy demektir.

Yayla İyesi

Yaylanın koruyucu ruhudur. Avul İyesi ile bağlantılı varlıktır. Yazla (Yaylav, Yeylev, Cayla, Caylav, Ceylev, Yazlak, Yazdak) İyesi olarak da söylenir. Göçebe toplumlarda ve yerleşik hayata geçildikten sonra ise dönemsel yerleşiklik anlayışında yazın konaklanan köy veya obalara Yazla (Yayla) veya Yazdak (Yaylak) adı verilir. Sözcük anlamı, yazın geçirildiği, hayvanların yayıldığı yer demektir. Ortasında akarsu bulunan yüksek ve düzlük alandır. Yaylamak fiili de yazın yaylada oturmak, yazı yaylada geçirmek demektir. Yazı sözcüğü otlak anlamına gelir. Yayla İyesinin bu bölgeleri koruduğuna inanılır.

Etimoloji

(Ağ/Av) kökünden türemiştir. Köy demektir. Ağıl sözüyle bağlantılıdır. Civar, çevre anlamlar içerir. Moğolcayıl kelimesi akrabalık bildiren ayl ile de bağlantılıdır.