ATLAR NASIL UYUR?
Köpeklerden sonra en sadık dostlarımız olan atlar, ilk çağlardan itibaren insanlara hizmet etmiştir. İnsanlara hizmet eden hayvanların en yeteneklilerindendir. İnsanların, savaş meydanlarında, yük taşımada, yarış, cirit, çit atlama ve av sporlarında yardımcısıdır. Cesur ve atılgan olduğu gibi sahibine son derece itaatkârdır. Sahibi dilerse doludizgin dörtnala koşar, isterse aheste yürür, isterse durur. Her durumda sahibini memnun etmeye gayret eder. Yorgunluğa bakmaksızın kendini çatlatmak pahasına da olsa olanca caba ve kuvvetini itaat uğruna sarf eder.
Atlar olağandışı hayvanlardır. Ağırlıkları neredeyse 1 tonun üzerindedir. İki metreden yüksek ve 6 m.den geniş bir engeli atlayabilirler. Saatte 64 km. hız yapabilirler. Olağandışıdır çünkü tüm bunları ağırlıklarının % 20’sini aşan ağırlıkta bir insanı sırtında taşırken yapabilirler.
Yaradılışı gereği koşmak ve bunun için de ayakta durmak üzerine programlanmış olan atların nasıl uyuduğu ise yüzyıllar boyunca birçok insanın merak ettiği konular arasında yer almıştır. Atların uyuma alışkanlıkları üzerine uzun yıllardır birçok çalışma yapılmış ve insanoğlunun en büyük yardımcılarından biri olan bu canlıların nasıl uyuduğuna dair cevaplar aranmıştır.
Evcil atlar, Arap atları, İngiliz atları, Çin atları, Midilliler ya da Tarpanlar olsun, tüm at türleri ayakta uyuyabilme özelliğine sahiptir. Atların ayakta uyuması, akla düşme tehlikesiyle karşı karşıya oldukları gibi bir fikir getirse de atlar asla düşmezler. Çünkü tüm atların bacak kemikleri kilitlenebilme özelliğine sahiptir ve bu nedenle atlar uyudukları zaman bu kemikler kitlenerek atın yere düşmesini engeller. Bu şekilde ayakta da uyuyarak dinlenebilen atlar, insanlar için taklit edilmesi imkânsız bir davranış sergilemiş olur. Çünkü bir insanın herhangi bir yerden destek almadan ayakta uyuması düşünülemez.
Bazı bilim insanları atların ayaktayken daha rahat olduklarını ve daha az enerji sarf ettiklerini savunurlar. Çünkü atın vücudu bir hayli büyüktür ve yatarken nefes almasında iç organları kimi güçlüklere yol açar.
Ancak atların ayakta uyumalarının tamamen içgüdüsel olduğunu açıklayan görüşler de bulunmaktadır. Yani atlar içgüdülerine göre hareket ederler ve kendilerini güvende hissetmedikleri ortamlarda ayakta uyurlar. Böylece herhangi bir tehlikeye karşı uykusunda bile hazır bulunurlar. Dolayısıyla bu durum, atların anatomik olarak rahat ettiklerinden kaynaklanmaz. Nitekim yere uzanarak uyuduklarında daha sağlıklı bir dinlenme gerçekleşir.
Bu ayakta uyuma durumu daha çok evcilleştirilmiş atlarda görülür. Çünkü evcilleştirilmemiş atlar sürüler hâlinde yaşar ve uyku esnasında sürüdeki diğer atlara güvenirler. Yani çevre alışkanlığının, güvene etkisinden dolayı böyle bir şey gerçekleşir. Ancak bu söylemden evcil atların hep ayakta uyuduğu çıkarımı da yapılmamalıdır. Çünkü atlar zamanla bulunduğu ortama alışır ve kendilerini güvende hissederler.
Görüldüğü gibi günümüzde bilim bu konuda tam bir açıklama getirememektedir. Çünkü nesnel bir yaklaşıma sahip olmak zorunda olduğu için içgüdüselliği göz ardı edebilecek kanıtlara ulaşamamaktadır. Nitekim atların gen dizilimlerinde, ayakta uyumayla bağdaştırılabilecek bir farklılık bulunmamaktadır. Bu yüzden de içgüdüsellik temelli açıklamaların tersi yorumlar pek de sağlıklı olmamaktadır.