azınlıklardan sehak efendi 1859 yılında hediye olarak litografya ile basılmış kitabı ilö-i tedbir-i menzili devrin padisahı abdulmecide vermiştir. kitap fransız j.b.say (1767-1832) görüşlerini incelemekteydi.

1879 ahmet mithat iktisadi konularda yazdıgı yazılarını ekonomi politik başlıgı altında toplayım kitap haline getirmiştir.kitabın içerigi azınlıkların denetiminde osmanlı ekonomisinin nasılda yagma edildigini müslümanların nasıl ekonomi dışına itildiginden bahsetmiştir.

osmanlı devletinde ilk iktisat kitabı 1881 de ohannes efendi tarafından gerceklerştirilmiştir.hocalık yaptıgı mektebi mülkiyede okutmuştur. kitabın içerigi adam smith in görüşlerini tekrarlıyan ve savunan görüşleri içermektedir.

sakızlı ohannes efndi ve portakal mikail paşa mektebi mülkiyede osamnlı devletinin sanayileşmesini kaynak israfı sayıyorlardı.

yüzyılın sonuna gelindiginde ise m.cavit bey iktisat ilkelerine ters düşen bir sanayileşme ülkeyi yoksullaştırcaktır. diyordu.

5,eldem in degerlendirmelerine göre 20. yuzyılın başlarında b.avrupada kişi başına düşen glir 170 dolar osmanlıda yaklaşık 44 dolar idi. istanbulda bu oran 66 dolar yükselirken ırakta 35 dolara düşmekteydi.

Devlet arşivlerinin tansifinin bitmemiş olması cumhuriyet doneminin öncesine ait sosya ekonomik yapısı hakkında bilgi yoktur.

1919 yılında milli mısak ın sınırları içerisinde kalan osmanlı devletinin nüfüsü için güvenilir kaynak 14 nisan 1919 yayımlanmış bir belgedir.

osamanlının 1914 yılı sonuna göre başlıca büyük kentller isatnbul 1,122,000 izmir 198,000 bursa 76,00 adana 64,00 konya 49,00 ankara 27,00

imparatorlugun en büyük kenti istanbuldur.

istanbul, devletin ve dış ticaretin merkezi özelligine sahipti. ikinci olarak izmir küçük çapta ithalat ihracat yaparak liman kent özelligini taşımaktaydı.

avrupada kentleşmeyi belirleyen olgu sanayi yatırımlarının başlamasıyla ile ortaya cıkan iş gucu talebidir. osmanlıda ise cagdaş sanai süreci dısında kaldıgından izmir ve istanbul da görülen ketleşme iç ve dış ticaret yanında kamu hizmetlerinin yogunlaşması ile olmuştur.
TARIM
aşar vergisi tarımda modernleşmeyi engellemiştir.

osmanlıda istiklal herbi öncesi dogu ve güney anadoluda Toprak- İnsan ilişkisi FEODAL düzen içersindeydi.

miras yoluyla devredilen toprakların paylaşılmasıyla ekilebilir topraklar küçülmekte ulaşım ve haberleşme yetersizligi çiftcinin içe dönük üretime yetindirmiştir. bitlis ve diyarbakırda 51 veya daha büyük dönümü işleyenler egemen iken batı anadoluda işletmeler küçülmüştür.

en cok tahıl ekilmekteydi. yakıt olarak dogal gübre kullanılmaktaydı. ekim alanları sınırlı oldugundan gübreleme yeterli düzeyde olup verim fazla idi.

ticaretle en cok azınlıklar ugraşmaktaydı. büyük kentlerde insanlar asker memur veya ticaret le ugraşmaktayken kırsal yerlerde tarımla ugraşıdıgı görülmüştür.

kentlerle kırsal kesimler arasında iktisadi soyal ve kültürel iletişim ve etileşim yoktu.

1983 ticaret antlaşmsıyla sonradan başta olmak üzere ingiliz tarımsal ürünler kentlerde yerli ürünlerin yerini almıştır.

nüfusun %80 tarımla ugraşmaktaydı.

1. dünya savası yılalarından tarımla ugraşan insanlar askere alınmış ve b.baş hayvanlarıda askeri birliklere verilince tarımda o yıllarda azalma meydana gelinde devlet tarımda çalışma ekme yükümlülügü getirmiştir.

bu dönemde incir fındık üzüm tütün afyon tiftik pamuk gibi geneleksel ürünler ihraç edilmekteydi.

pamuk ekim ve üretiminde miktar ve kalitenin arttırılmasında önce ingilizler sonra almanlar etkili olmuşlardır. yabancılar sömürge tipi çiftlikler kurmaya yönelmemiş ticaret ve uşalım gibi sektörleri ellerinde tutmak istemişlerdir.

müslüman osmanlılar, toprak alımın serbest olması ve türklerin yoksullaşmasından yararlanarak rum ve ermeni cemaitinin geniş topraklar almasıyla azınlıkların işçisi durumuna gelmiştir.

kurtuluş savası öncesine kadar köylü devletin vergi ver asker ver istemiyle muhattap olmuş bu sebeple köykü devlet yerine ayan veya aganın himayesine sıgınmıştır.

SANAYİ

1810 beykoz tesisi. askeri kundura, çizme, palaska, fişeklik.
1835 istanbulda feshane tesisi.çuha, fes, battaniye
1845 hereke fabrikası. kadife ipekli kumaş saten, tafta
1850 istanbul bakırköy bez fabrikası.pamuklu dokuma ürünleri
son olarak 1892 yıldız çini fabrikası kuruldu bu fabrikalar devlet sermayesi,yle kurulmuştur.cumhuriyetten sonrada üretime devam etmişlerdir.

ülke içinde gümrük birliginin oluşması ve ulusal duzeyde pazar genişlemesi 1873 ancak mümkün olmuştur.

isnabul yalıları zamanın asker ve sivil bürokratları tarafından yapılmıştır bu dönemde en varlıklı olanlaronlar idi. müslüman türk aydınlar devlet veya asker olmak istemişlerdir.çagdaş egitimin gerisinde kalan egitim sistemi üretime yönelik iş gucunun oluşturulmasına olanak vermemiştir.

kentlerdeki sanai faliyetler genelde yabancılar yada ülkede yaşıyan azınlıkların elindeydi. müslüman türkler gercek anlamda ekonomik faiyetlerine 2, meşrutiyetten sonra 1908 den sonra ilgilenmeye başlamıştır. hiristiyanlar askere alınmaz bedel öderlerdi. müslümanlar ise senelerce süren savaşlara katılmş ve bu sebeple iş ve egitim sahibi olamamışlardır bu sebeple fırsatı olanlar bakkallıkla işe başlarlardı.

tüm sanai faliyetlerinin istanbulda toplanmasının nedeni sarayın , yüksek memurların ve kamu ihtiyaçlarının karşılanması temel hedef aldıgını unutmamak gerekir.

osmanlıda yıkıcı rekabete dayanarak ayakta kalan küçük işletmeler halıcılık bakırcılık silah imalatı saraçcılık ve dokumacılık kalmıştır.

küçük sanaiyi teşvik ve yerli malını koruma amaçlı olarak 1913te Gecici sanai kanunu çıkarıldı. en az 5 beygirlik güç kullanan 1000 osmalı liralık üretime sahip olan ve bır yıl boyunca 750 iş günü yevmiyeli işci çalıştıran iş yerleri Vergi muhafiyeti, bedava arazi, gecici gümrük muhafiyeti, kamunun öncelikle bu tesıslerden ürün alma zorunlulugu getirlmiştir. bu yasadan azınlıklar ve yabancılar cogunlukla yararlanmışlardır.

Yabancı sermaye agır sanayi yerine kolay ve kısa vadede gelir getiren alanlara girmişlerdir.gümrük duvarının son derece düşük olması yabancı ürünlerin iç piyasaya kolaylıkla girmesine olanak vermiştir.

1913-1915 sayımına göre tüm iş yerlerin %50 den fazlası istanbulda toplanmıştı kurtuluş savası sırasında istanbul ve izmir gibi sehirler sanai üretiminde yoksun idi.kurtuluş savası sırasında ankarada kurulan el tezgahlarında imal ve tamir işleri askeri sanayi okulunda yetişmiş birkaç usata yürüttmüştür.

il elektirik enerjisi istasyınu adanada 1902de kuruldu. 10913 yılında benzer bir istasyon i,stanbulda faliyete geçti.

cumhuriyet döneminde ilk elektirik santrali 1948 etibank tarafından kuruldu.

ülkenin heryerinde madem arama ve işletme imziyazı yabancılara bagımsızlık savası başlarken verilmiştir.

kömür işletmlerinin %50den fazlası fransıaz ve italyanların elinde idi. ergani bakır madenide yabancıların elinde did ve imalatın tamamı ihraç ediliyordu. osmanlının ihtiyacı olan bakır, levha halinde ingiltereden ithal ediliyordu.

1921 yılında 1298 maden işletmesinin 259 u devlete aitti

ULAŞTIRMA

Milli mücadelenin başladıgı dönemlerde anadoluda demir yolu kara yolu eniz yolu vardır her ücüde cok ilkel ve ihtiyacı karşılamaz durumda idi. ülke cagdaş anlamda deniz yolu ve kara yolu tasıtlarına sahip deildi.

bagımsızlık savası sırasında kullanıla bilir tek ulaşım yolu demir yoluydu. bunların yapımı yabancıların elinde ve kendi çıkarları dogrultusunda olmuştur. merkezi yönetimin ülkenin tümüne ulaşması ve güşlenmesini istememiş ege ve akdeniz kıyılarını ulaşımını tercih edilip istanbula demir yolu baglanmamıştır.

ilk demir yolu imtiyazı 1856da ingilizlere izmir aydın hattı için verildi.

osamanlı doneminde mevcut demir yoları. anadolu demir yolu(istanbul izmit eskisehir ankara), bagdat hattı (eskişehir afyon konya adana halep), mersintarsusu adana hattı , izmir bandırma hattı, izmir aydın afyon hatlarıdır hatların işletmesinin tamamı yabancıların ellerindeydi.   

almanlara ilk demir yolu imtiyazı 1888 de verildi.

avusturyaya ait şirket, şark demir yolu hattının yapımına 1871 yılında başladı.

2,abdülhamit konya bagdat ve basra körfezi arasına demir yolu yapımını imtiyazını 27 kasım 1999da Desutsche banka verdi. bu imtiyazı kısa bir sure sonra 1902 anadolu demir yolları osmanlı sirketi devr almıştır bu şirket o tarihte haydar paşa eskişehir ankara ve eskişehir konya hatlarını işletmekteydi.

demir yolu agının kontrolu milli mücadele dönemimde ankara hükümeti tarafından saglanmıstır. bu kapsamda 19,07,1920 ankara hükümetince umum müdürlügü kurulmuştur.daha sonra cumhuriyet idaresi bir yasayla demir yolu işletmelerini devlet tekeline almıştır.

yol yapımında mükellefiyet olması merkezi bir örgutun bulunmaması yol yapımını kaba ve gelişi güzel inşaatlar seklinde yapılmasına yol açmıştır.

1919da türkiyede toplam 1000 civarında otomobil vardı bunların 800 ü istanbuldaydı.

osmanlıda ilk kez buharlı gemi 1826da ingilizlerden alınmıştır .bu gemi padışah bogazda gezmesi için alınmıştır.

bogaz içerisinde ingiliz ve rusların vapurlar bulunmaktadır. ilk kez osmanlılar fevadi-i osmaniye adı verilen deniz işletmesini kurup iki gemiyle bogazda 1844de sefere başlamışlardır. işletmenin yönetimi mustafa fazıl paşa ila bogos bey e verilmişti.

üsküdara 1851 yılında günde dört sefer yapan vesile-i ticaret ve girit vapurları sefere başladı.

1849 yılına kadar istanbul sehir ahattı vaurlarına kadın yolcu alınmazdı. 1849 dan sonrada türk bayraklı gemilerede alınmaya başlandı.

şirketi hayriye kurulduktan sonra 6 gemi siparişi verildi ingilizlere. 1854 den itibaren seferlere başlandı.

1920 lerde ithal malları genellikle deniz yoluyla yabancı gemilerle istanbul mersin trabzon limanlarına gelirdi.

bogaz için de yabancı gemiler türklerin gemi yapmaya başlamasıyla sona erdi.

galata köprüsü demir köprü olarak 2, abdülhamit döneminde 1878 de yapıldı.bugunki hali 1912 de bir alman şirketi tarafından yapıldı.

hala isnabul halkına hizmet veren karaköy tünel arasında işleyen yer alrı treni 1874 yılında hizmete girmiştir.

türkiyede ik düzenli posta teşkilatı ekim 1940 da kuruldu.devlet tarafından yönetiliyordu. 1855te telgraf 1908de teleon hizmetleri başlatıldı.

DIŞ TİCARET
osmanlı kapitülasyonlar nedeniyle serbest dış ticaret rejimini benimsemek zorunda kalmıştır bu sebeple ekonomik ve siyasi landa osmanlı güçlü devletlerin denetimine girmesinegirmiştir.

osmanlı 1838 anlaşmalrırından başlayarak ithal mallar için gümrük vergilerini %3 den yukarı tutma hakkına sahip deilken ihraç malları ise bu oranın 3 katı olması yetersiz sanayiyi gümrük gümrük vergileriyle koruyamamaktaydı.

ülke 1830-1913 yılları arasında sürekli toprak kaybettiginden dış ticaret bölgeleri tanımlanamamıştır.

osmanlı dış ticaret istatikleri 1878 yılından itibaren yayınlamaya başlamıştır.

1900-1913 yılları arasında osmanlı dış ticareti içinde ingiltere fıransanın payları düşerken, avusturya macaristan almanya ve italyanın payları yükselmiştir.

2,abdülhamit almanyayı bir denge unsuru olark dış ilişkilerinde almanyayı önemli bir noktya getirmiştir çünkü bu sıralarda ingiltere ve fıransa rusyayıda iltilaflarına dahil etmiştir.

deniz ticareti ingiliz ve fransızların elindeydi. anadolu dış ticareti istanbul dısında izmri mersin iskendurun samsun trabzon limanlarındanda gercekleşiyordu.

osmanlı almanya ticari ilşkilerinde dönüm noktası sayılacak olay.1898 sonbaharında 2, wilhelm in 2, abdulhamiti istanbula ziyareti etmesidir.bu görüşmeden sonra alman şirketlerine verilen yatırım ve işletme imtiyazları özlelikle demir yolları büyük boyutlara oluşmıştır.

ankara hükümeti emekli amiral colby m. chester in başında bulundugu bir amerikan şirketine nisan 1923 te beş bin km lik demir yolu ve maden imtiyazı vermiştir. cumhuruiyet dönemine hazırlanan ankara hükümeti abd ile askeri ve siysi yönden yakınlaşmak istemiştir.

OSMANLILARDA PARA VE BANKA
osmanlılarda ilk para orhan bey tarafından 1327 de kestirilen gümüş akcedir.bu para fatih dönemine 1479 a kadar kullanılmıştır.

fatih sultan mehmet döneminin iştihamını yansıtan kararlardan biri olarak ilk osmanlı altın lirası olan sultanileri basmıştır.o tarihten itibaren piyasada çift para sistemibe geçilmiştir.

9 ocak 1981 tarihi yasayla osmanlı lirası para birimi olmuş ve böylece altın esası yasallaşmıştır.

para arzını arttırmak için piyasaya yeni bir araç olan 'para' çıkarılmıştır. osmanlı rus savasında kullanılmak üzere beşlik ve altılık diye adlandırılan yeni para cesitleri piyasaya sürülmüştür.

osmanlılarda ilk kagıt para uygulaması kaime 1840 yılında gercekleşti. geri ödemeli ve %8 faizliydi. bir çeşit borçlanma aracı durumundaydı.

osmanlı büyük mali sıkıntı içine girmesi nedeniyle kötü para iyi parayı kovar kuralına uygun olarak akceler pıyasadan cekildi yerine kaimeler egemen oldu. ülke 1,dünya savasına girdiginde tedavulde egemen para kaimelerdi.

istanbuldan uzak illerde hicazda riyal, trabzonda ruble, dogu illerinde iran parası tedavul ediyordu.

1,dünya savası öncesinde osmanlı 3 farklı para cesidi kullanıyordu bunlar altın ve gümüş sikkeler ile konvertbıl bankolatlardı.