Din'in terim manası bu olmakla birlikte Kur'ân ve Sünnet'te kelimenin kullanılmasını tetkik ettiğimiz takdirde sözlük anlamlarının birçoğunu da kapsayacak şekilde ele alındığını kolayca tespit edebiliriz.

"Borç" anlamına gelen ve "din" kelimesi ile aynı harflerden oluşan "deyn" kelimesini ve onun türevlerini bir kenara bırakacak olursak; "din" ve türevleri Kur'ân-ı Kerîm'de: doksanbeş defa tekrarlanmaktadır.

"Din" kelimesinin çeşitli şekillerde yer aldığı âyet-i kerimeleri manalarına göre bir sınıflandırmaya tabi tutarsak:

1) Mutlak Olarak Din: İtaat Boyun Eğme İbadet: 2/193; 3/5 24 73 85; 7/29; 8/39; 9/29 33 16/52; 29/65; 30/30; 39/2 3 11; 40/14 65; 42/13; 48/28; 61/9; 98/5.

2) Kıyamet ve Ceza (Karşılık) Günü: 1/4; 15/35; 24/25; 26/82; 37/20; 38/53 78; 51/612; 56/56 86; 70/26; 74/46; 82/9151718; 83/11; 95/7.

3) Allâh'ın Dini İslâm Tevhîd: 2/132 193 217 259; 3/5 19 83; 4/46 146; 5/3 54 57; 6/161; 7/29; 8/39 49 72; 9/1112;19/29 33 36 122; 10/22 104 105; 12/40; 16/52; 22/78;24/55; 29/65; 30/30 43; 31/32; 33/5; 39/2 3 11 14; 40/14 65; 42/13 21; 48/28; 60/8 9; 61/9; 98/5; 107/1 ; 110/2; 109/6.

4) Kanun Hüküm Şerîat: 2/217; 3/73; 12/76; 22/78; 24/2; 40/26; 42/13 21; 49/16; 98/5;107/1;109/6.

Kur'ân-ı Kerîm'de bu kelimenin hangi manalarda kullanıldığını örnekleriyle açıklamaya çalışalım:

el-İsfâhânî din'i: "İtaat ceza (karşılık) demek olup şerîat hakkında istiâre yoluyla kullanılmıştır. Din mana itibariyle millet'e benzemekle birlikte şerîata bağlılık ve itaat demektir". diye tarif ettikten sonra çeşitli manalarına örnek olmak üzere birtakım âyetleri kaydetmektedir.

Ona göre Ali İmrân 19 ve en-Nisâ 125. âyetlerindeki "din" kelimesi "itaat" anlamınadır. "Ey kitab ehli! Dinlerinizde aşırılığa gitmeyin." (en-Nisâ: 4/125) buyruğu ise dinlerin en mükemmeli ve en üstünü olan İslâm Dini'ne uymak için bir teşviktir. el-Bakara sûresinin "Din'de zorlama olmayacağını" hükme bağlayan âyet-i kerimesinde de (2/256) maksat "itaat"tir; Çünkü dîne bağlılık ancak "ihlâs"la olabilir. "ihlâs" ile "zorlama" ise birbirine aykırı hallerdir. Âli İmrân sûresi 83. âyetinde yer alan: "Onlar Allah'ın Dini'nden başkasını mı arıyorlar?" buyruğundaki "din"den kasıt ise İslâm'dır. Sad 38/85 el-Feth 48/28 es-Saf 61/9 et-Tevbe 9/29 en-Nisâ 4/125. âyetlerinde de aynı şekilde "İslâm" kastedilmektedir.

Vâkıa 56/86. âyette geçen "Medînîn" kelimesi "amellere karşılık" manasınadır.[1]

Dâmeganî'ye göre "din" Kur'ân-ı Kerim'de şu anlamlarda kullanılmıştır:

1) Tevhîd: "Allah katında yegane geçerli olan din İslâm'dır." Âli İmrân: 3/19 âyetinde bu anlamda kullanılmıştır. Ez-Zümer: 39/2 er-Rum: 30/30 ve Lokman: 31/32. âyetleri de aynı anlamdadır.

2) Hesab: "Onlar din (Hesap) gününü yalanlarlar." el-Mutaffifin: 83/11 es-Saffat: 37/53 ve el-Vakıa: 56/86'da olduğu gibi.

3) Hüküm ve Yargı: Yusuf 12/76'de "Melik'in dîni"; "Melik'in hüküm ve yargısı" demektir. en-Nur 24/2'de "Allah'ın Dini" buyruğu da Allah'ın hüküm yargı ve kanunu manasınadır.

4) Bizzat dinin (yani hayatın her alanında kabul edilen inanç egemen düzen kişisel ve toplumsal ilişkiler eşya ve kâinat münasebetleri değer yargıları v.s.'nin) kendisi.

Eksiksiz ve tam haliyle Allah'ın dini İslâm: et-Tevbe: 9/33es-Saf: 61/9 el-Feth: 48/28'de olduğu gibi.

5) Millet: el-Bey'yine: 98/5'de olduğu gibi.[2]

Mevdûdî Kur'ân-ı Kerim'de "din" kelimesinin anlamına ayırdığı incelemesinde şunları söylüyor: "...Bu bakımdan "din" kelimesinin "Kur'ân-ı Kerim'de eksiksiz bir düzeni ifade ettiği görülür. Sözkonusu bu düzen şu dört unsurdan meydana gelir:

1) Hâkimiyet ve yüce egemenlik.

2) Bu yüksek egemenlik ve hâkimiyete itaat edip boyun eğmek.

3) Bu hâkimiyetin otoritesi altında meydana gelen fikrî ve amelî düzen.

4) Bu düzene uymaya ve ihlâsla bağlanmaya karşı bu yüce egemenliğin verdiği mükâfat veya karşı gelmek halinde isyan etmeye verdiği ceza."[3]

[1] Rağıb el-Isfâhânî el-Müfredat 175.

[2] el-Hüseyin b. Muhammed ed-Dâmeğanî Kâmusu'l-Kur'ân Beyrut 1983 178-179.

[3] Mevdûdî Kur'ân'a göre Dört Terim s. 103.