Fiil By: [MasaL] Date: August 04, 2008, 03:39:15 PM Fiiller Ile Ilgili
FİİLLER
FİİL: Varlıkların yaptıkları işleri eylemleri zaman ve kişiye bağlayarak anlatan kelimelere FİİL denir. Fiil olan sözcükte üç temel öğe vardır. 1. Eylem 2. Zaman 3. Kişi yaklaşıyordum durmuştur söylüyor buldu (yaklaş dur söyle bul) Bu kelimelerin fiil olup olmadıklarını anlamak için en küçük anlamlı parçalarını (köklerini) buluruz: Bulduğumuz bu köklere mastar eki "-mek -mak" ekleriz. Eğer anlamlı kelimeler elde ediyorsak bulduğumuz kelimeler fiil demektir. Örneğin; "göz" sözcüğüne "-mek -mak" mastarını eklediğimizde "gözmek gözmak" gibi anlamsız kelimeler oluşuyot. Demek ki "göz" sözcüğü fiil değildir. Kök: Fiilerin sonlarındaki bütük ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı kısmına KÖK denir.
Çekimli Fiil
gördüm seviyor bilir suluyor
Taban Kök
gör sev bil sula
Sonucu
bozulmadı bozulmadı bozulmadı bozulmadı
FİİLLERDE ZAMAN
Dilimizde tek zamanlı ek almış fiiller olduğu gibi birden çok zaman veya kip eki almış fiiller de vardır. bunlar: A. Basit Zamanlı Fiiller: Tek zaman eki almış fiillerdir. Türkçede geniş zamanla birlikte dört temel zaman bulunur. 1. Geçmiş Zaman: İş veya oluşun daha önceden geçmişte yapıldığını bildiren zamandır. İkiye Ayrılır. İkiye Ayrılır: a. Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman: Eylemin sözün söylendiği andan önceden yapıldığını söyleyenin kesin inancıyla tam anlatrır: Fiillerde bulunan "-di -du -dü -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler. Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu ... b. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş işitmiştir. Bu kip masallara yakışır. Fiillerde bulunan "-muş -mış -miş -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler. Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş... 2. Şimdiki Zaman: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren zamandır Ders çalışıyorum. Alış veriş yapıyorum. 3. Gelecek Zaman: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren zamandır Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz. 4. Geniş Zaman: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır Akşamları trene binerim. Her gece oyun oynarım. B. Birleşik Zamanlı Fiiller: Birden çok zaman veya kip eki almışlardır. 1. Hikâye: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "idim veya idi" getirilerek yapılır. bak (ı) + yor + idi __ bakıyordu al + mış + idim __ almıştım 2. Rivayet: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "imişim imiş" getirilerek yapılır. bak (ı) + yor + imiş __ bakıyormuş al + acak + imiş __ alacakmış 3. Şart: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "isem ise" getirilerek yapılır. bak (ı) + yor + isem __ bakıyorsam al + acak + ise __ alacaksa
FİİLLERDE ŞAHIS
Fiillerin belirttiği iş oluş veya hareket bir şahsa bağlıdır. Bunu fiilin aldığı ekten ve fiile yönelttiğimiz sorudan anlarız. __ Geldim __ Kİm geldi? __ Ben (I. tekil şahıs) gel fiil kökü - di zaman eki - m şahıs eki __ geldim
Aşağıda "gelmek" fiilinin şahıslara göre çekimi yapılmıştır: Fiil kökü Zaman eki Şahıs eki gel gel gel gel gel gel + + + + + + di di di di di di + + + + + + m n - k niz ler -- -- -- -- -- -- geldim geldin geldi geldik geldiniz geldiler (I. tekil şahıs) (II. tekil şahıs) (III. tekil şahıs) (I. çoğul şahıs) (II. çoğul şahıs) (III. çoğul şahıs)
FİİL KİPLERİ
Fiillerde zaman şahıs veya dilek bildiren ek almış biçimlerine KİP denir. Dilimizde fiil kipleri ikiye ayrılır: A. Haber Kipleri: Haber kipleri işin oluşun veya hareketin zaman ve şahsa bağlı olarak meydana geldiğini bildiren kiplerdir. Bunlara BİLDİRME KİPLERİ de denir. 1. Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemin sözün söylendiği andan önceden yapıldığını söyleyenin kesin inancıyla tam anlatrır: Fiillerde bulunan "-di -du -dü -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler. Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu ... 2. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş işitmiştir. Bu kip masallara yakışır. Fiillerde bulunan "-muş -mış -miş -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler. Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş... 3. Şimdiki Zaman Kipi: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren zamandır Ders çalışıyorum. Alış veriş yapıyorum. Şimdiki zaman kipinin eki "-yor" fiillere hiç değişikliğe uğramadan eklenir. 4. Gelecek Zaman Kipi: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren zamandır Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz. Gelecek zaman kipinin ses uyumuna göre "-ecek -acak" tır 5. Geniş Zaman Kipi: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır Akşamları trene binerim. Her gece oyun oynarım. Gelecek zaman kipinin ekleri "-ar -er -ır -ir -or -ör ur -ür -r" dir.
B. Dilek Kipleri: Bir eylemin yapılması ya da bir oluşun meydana gelmesini dilek anlamı vererek anlatan kiplerdir. Dörde ayrılır: 1. Gereklilik Kipi: Bir iş oluş veya hareketin gerekliliğini anlatır. Ekleri ses uyumuna göre "-meli -malı" dır. Haftada bir kitap okumalıyım Kestikten sonra affımı istirham etmelisin 2. İstek Kipi: Bir iş oluş veya hareketin yapılmasının olmasının istendiğini belirten kiptir. Ekleri ses uyumuna göre "-e -a" dır Şimdi affını yazayım İstirhamım kabul olunmazsa kendi başımın kesilmesini isteyeyim. 3. Dilek Şart Kipi: Bir dilek ve şartın anlamı bulunmaktadır. İş veya oluşun hareketin meydan gelmesi bir şarta bağlıdır. Ekleri ses uyumuna göre "-se -sa" dır. Babam gelirse gideceğiz Okusa da babası gibi adam olsa. 4. Emir Kipi: Bir iş oluş veya hareketin olmasını yapılmasını veya yapılmamasını emretmek için kullanılır. Hayır bey hayır!... Padişahın emrinden çıkma. Beni kes... Kestikten sonra affımı istirham et. İnsan kendine emir veremeyeceğinden bu kipin birinci tekil ve çoğul şahısları yoktur.
FİİL ÇEKİMLERİ
Basit Zamanlı Fiillerin Çekimleri:
Birleşik Zamanlı Fiiller: Basit zamanlı bir fiilin ikinci bir zaman eki almasıyla meydana gelen fiillere BİRLEŞİK ZAMANLI FİİL denir. Bileşik zamanlı fiiller üçe ayrılır:
Fiillerin Olumsuz ve Soru Şekilleri: Olumlu Fiil: İşin oluşun ya da hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiilere olumlu fiil denir. Resim yapacağım (Olumlu fiil) Olumsuz Fiil: İşin oluşun ya da hareketin yapılmadığını veya yapılmayacağını bildiren fiilere olumsuz fiil denir. Resim yapmayacağım (Olumsuz fiil) Fiillere olumsuzluk anlamını "-me -ma" ekleri vermektedir.
FİİLİMSİLER
Aslında fiil oldukları halde cümle içinde çekimli halde bulunmayan fiile benzeyen ama fiillerin görevini yapmayan kelimelere FİİLİMSİ denir. Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o kadar cümlecik vardır. Çünkü her fiilimsi bir yan cümlecik oluşturur. Çekimli fiilin bulunduğu gruptaki kelimeler temel cümleciği meydana getirirler. Fiilimsiler: a) İsim - fiil b) Sıfat - fiil c) Bağ - fiil olmak üzere üçe ayrılır.
1. İsim - Fiiler: Fiil kök ve gövdelerine eklenen "-me -mek -iş" ekleri sonucu meydana gelirler. Fiillerin isim gibi kullanılabilen şekilleridir. İsim - fiiller; hem bir eylemin adı oldukları için isim hem de özne nesne tümleç aldıkları için fiil olan kelimelerdir. Çalışmak zorundayım. Bütün sorunları anlaşma yoluyla çözebiliriz. 2. Sıfat - Fiiler: Varlıkları niteledikleri için sofat yan cümlecik kurdukları için de fiil sayılan kelimelerdir. Sıfat - fiil türeten ekler: "-en -er --acak -miş -dik -esi ..." gibi Çalışkan insandan zarar gelmez. Olacak işin peşinden koşulur. Geçmiş günlerimi çok arıyorum. 3. Bağ - Fiiler: Birleşik bir cümlede iki cümleyi bağladıkları için bağlaç; özne nesne tümleç aldıkları için fiil sayılan kelimelerdir. Bağ fiillere "ulaç" da denir. Çekim ekleri almazlar. Cümlede zarf olarak kullanılırlar. Bağ fiiller şu eklerle türerler: "-ip -arak -ınca -ma -ken -dan -dıkça -dikçe ..." Canım sağ oldukça hiçbir şey beni yıldıramaz. İşe gireli gece gündüz çalışıyorum. Sen gelince ben giderim.
EK FİİLLER
İsim soylu kelimelerin sonlarına eklenen ve onları çekimli hale getiren eklere EK-FİİL EKİ denir. Ek fiilin dört çeşit zamanı vardır:
1. Olayların her zaman olabileceğini belirten geniş zaman anlamı:
çocuğum çocuksun çocuktur (çocuk) çocuğuz çocuksunuz çocuklar
2. Ek - fiilin hikâyesi geçmiş zaman anlamı verir:
Etken - Edilgen Fiiller: Cümlede mutlaka özne ile birlikte kullanılan fiillere etken fiil bazı fiiller cümlede özne almadan kullanlır bu çeşit fiiller edilgen fiil denir.
Geçişli - Geçişsiz Fiiller: Dilimizde bu fiiller mutlaka özne istedikleri gibi nesne de isterler. Nesne almak zorunda olan fiillere geçişli fiil fiili nesne almadan kullanılan fiillere de geçişsiz fiil denirYnt: Fiil By: dark rhyme Date: August 02, 2010, 10:32:52 PM payLaşım için teşekkürLer .