MATEMATİKTE X HARFİ NEDEN BİLİNMEYENİ TEMSİL EDER?
“X” bilindiği gibi matematikte her türlü bilinmeyeni sembolize etmek için kullanılır. “X” bulunduğunda çözüm bulunmuş demektir. Ayrıca matematik problemlerinde bir eşitliğin sonucu değil, bir eşitliği sağlayan girdilerden bir parçadır. Peki, x neden bilinmeyen olarak kullanılır, hiç düşündünüz mü?
Orta Çağ’da İslam medeniyetleri çeşitli bilim dallarında ilerleme göstermiş ve matematiğe büyük katkıda bulunmuşlardır. Örneğin, bu nedenle İngilizce’de cebir anlamına gelen “algebra” kelimesi, Arapça’daki “birbirinden ayrı parçaların birleştirilmesi sistemi” anlamına gelen “al-jebr” kelimesinden alınmıştır.
Cebirin kurucusu ünlü âlim El-Harezmi’dir. Bulunması istenen şeyi, yani bilinmeyeni temsil etmek için “şey” kelimesini kullanmıştır. 11. ve 12. yüzyıllarda cebirle ilgili kaynaklar Avrupa ülkelerinden ilk olarak İspanya’ya ulaşmıştır. Ancak Arapça yazılan cebir kitapları İspanyolcaya çevrilirken bazı sorunlarla karşılaşılmıştır.
Örneğin, Arapçadaki “şin” harfi ve bizim dilimizde “ş” İngilizce olarak “sh” harfinin çıkardığı sese karşılık gelir. “Ş” aynı zamanda “bir şey” anlamına gelen “şey’an” kelimesinin baş harfidir; tıpkı İngilizce’deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey anlamındaki “something” kelimesi gibi.
Orta Çağ’ın bu kaynakları tercüme etmekle görevli bilginlerinin sorunu, “şin” harfinin ve “şey’an” kelimesinin İspanyolca’ya çevrilememesiydi. Çünkü İspanyolca’da bu ş harfi ya da “ş” sesi mevcut değildi. Böylece kurul tarafından, CK sesinin; “k” sesinin alınıp Antik Yunanca’nın Kai harfine dönüştürüldüğü bir kural ortaya atıldı.
Sonradan bu kaynaklar herhangi bir ortak Avrupa diline, yani Latince’ye çevrilirken Yunan Kai harfinin yerine Latin X harfini koydular. Ve bu olduğunda, söz konusu materyal Latince’ye çevrildiğinde, matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık temeli oluşmuş oldu.
Yaygın olarak kabul edilen görüş x bilinmeyenin Arapça “şey” kelimesinden türediğine dair olsa da bilim tarihinde bu konuda bir varsayım daha bulunmaktadır. Bu varsayıma göre, Rene Decartes 1637’de yazdığı La Geometrie kitabında herhangi bir gerekçe göstermeden alfabenin ilk harflerini (a, b, c) bilinenler, son harflerini ise (x, y, z) bilinmeyenler için kullandı. Kitabın üçüncü cildinde de bilinmeyeni temsilen genelde x’e yer verdi.
Decartes’in x harfini neden bilinmeyen olarak kullandığına dair net bir görüş yoktur. Bir rivayete göre, Fransız matematikçinin bu eserini basanlar alfabenin son harflerinin azalmaya başladığını görünce Descartes’a gitmişler ve formüllerinde bilinmeyeni temsilen kullanmak üzere bu son üç harften birini tercih etmesini istemişler. Descartes’in hangisi olursa olsun kendisi için fark etmeyeceğini söylemesi üzerine, Fransızca’da daha çok kullanılan y ve z harflerini metinlerde, x harfini ise formüllerde kullanmaya başlamışlar.
“X” bilindiği gibi matematikte her türlü bilinmeyeni sembolize etmek için kullanılır. “X” bulunduğunda çözüm bulunmuş demektir. Ayrıca matematik problemlerinde bir eşitliğin sonucu değil, bir eşitliği sağlayan girdilerden bir parçadır. Peki, x neden bilinmeyen olarak kullanılır, hiç düşündünüz mü?
Orta Çağ’da İslam medeniyetleri çeşitli bilim dallarında ilerleme göstermiş ve matematiğe büyük katkıda bulunmuşlardır. Örneğin, bu nedenle İngilizce’de cebir anlamına gelen “algebra” kelimesi, Arapça’daki “birbirinden ayrı parçaların birleştirilmesi sistemi” anlamına gelen “al-jebr” kelimesinden alınmıştır.
Cebirin kurucusu ünlü âlim El-Harezmi’dir. Bulunması istenen şeyi, yani bilinmeyeni temsil etmek için “şey” kelimesini kullanmıştır. 11. ve 12. yüzyıllarda cebirle ilgili kaynaklar Avrupa ülkelerinden ilk olarak İspanya’ya ulaşmıştır. Ancak Arapça yazılan cebir kitapları İspanyolcaya çevrilirken bazı sorunlarla karşılaşılmıştır.
Örneğin, Arapçadaki “şin” harfi ve bizim dilimizde “ş” İngilizce olarak “sh” harfinin çıkardığı sese karşılık gelir. “Ş” aynı zamanda “bir şey” anlamına gelen “şey’an” kelimesinin baş harfidir; tıpkı İngilizce’deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey anlamındaki “something” kelimesi gibi.
Orta Çağ’ın bu kaynakları tercüme etmekle görevli bilginlerinin sorunu, “şin” harfinin ve “şey’an” kelimesinin İspanyolca’ya çevrilememesiydi. Çünkü İspanyolca’da bu ş harfi ya da “ş” sesi mevcut değildi. Böylece kurul tarafından, CK sesinin; “k” sesinin alınıp Antik Yunanca’nın Kai harfine dönüştürüldüğü bir kural ortaya atıldı.
Sonradan bu kaynaklar herhangi bir ortak Avrupa diline, yani Latince’ye çevrilirken Yunan Kai harfinin yerine Latin X harfini koydular. Ve bu olduğunda, söz konusu materyal Latince’ye çevrildiğinde, matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık temeli oluşmuş oldu.
Yaygın olarak kabul edilen görüş x bilinmeyenin Arapça “şey” kelimesinden türediğine dair olsa da bilim tarihinde bu konuda bir varsayım daha bulunmaktadır. Bu varsayıma göre, Rene Decartes 1637’de yazdığı La Geometrie kitabında herhangi bir gerekçe göstermeden alfabenin ilk harflerini (a, b, c) bilinenler, son harflerini ise (x, y, z) bilinmeyenler için kullandı. Kitabın üçüncü cildinde de bilinmeyeni temsilen genelde x’e yer verdi.
Decartes’in x harfini neden bilinmeyen olarak kullandığına dair net bir görüş yoktur. Bir rivayete göre, Fransız matematikçinin bu eserini basanlar alfabenin son harflerinin azalmaya başladığını görünce Descartes’a gitmişler ve formüllerinde bilinmeyeni temsilen kullanmak üzere bu son üç harften birini tercih etmesini istemişler. Descartes’in hangisi olursa olsun kendisi için fark etmeyeceğini söylemesi üzerine, Fransızca’da daha çok kullanılan y ve z harflerini metinlerde, x harfini ise formüllerde kullanmaya başlamışlar.
Ynt: Matematikte X Harfi Neden Bilinmeyeni Temsil Eder? By: Tourniquet Date: June 24, 2015, 02:34:03 PM
İlki gerçek olsun istesem de ikini görüş daha mantıklı gibi geldi bana.
Teşekkürler canım paylaşım için
