Herhangi bir bölgede hüküm süren iklim ve bitki örtüsü şartlarına göre oluşmuş ve normal profil özelliğine sahip A, B ve C horizonlu topraklardır. Ayrıca zonal topraklar, yüzeyin düz ve hafif engebeli olduğu ve yağış sularının sızdığı yüzeylerde bulunur. Bu topraklara aynı zamanda zonal ya da klimatik topraklar da denilir. Bu takıma giren belli başiı toprakların özellikleri ve yeryüzündeki yayılışları kısaca şöyledir:
Tundra toprakları: Tundra ikliminin etkili olduğu Kuzey Yarım Küre’de oluşan bu topraklar, yazın donmuş tabakanın çözülmesi ile gevşer. Alçak kısımlar yer yer su birikintileri ve yosunlarla kaplanır. Donma ve çözülmenin aktif olduğu yerlerdeki topraklar taşlıdır. İklimin soğuk olmasından dolayı organik madde yeterince ayrışmadığından toprak organik madde yönünden zengindir. kafiye uyak
Podzol toprakları: Tundra kuşağının güneyinde çoğunlukla iğne yapraklı orman kuşağında hüküm süren nemli ve soğuk iklim şartları altında oluşmuştur. Aşırı yıkanmadan dolayı topraktaki bitki besin maddelerinin çoğu taşınmıştır. B horizo-nunda yer yer A horizonundan taşınarak gelen oksitlerce zengin maddelerin çimentolaşması ile oluşmuş sert tabaka bulunur. İklimin soğuk olmasından dolayı bitki artıklarının toprak yüzeyinde birikmesiyle birkaç cm kalınlığında keçemsi bir organik kat oluşur. Sibirya, Kuzey Avrupa ve Amerika’da yaygın olan bu topraklar, ülkemizde kısmen Yıldız (Istranca) Dağlarının kuzey yamaçlarında, Uludağ ve Kuzeydoğu Anadolu’da Şavşat-Karagöl dolaylarında bulunur. Bu topraklar, gübreleme yapıldığı takdirde tarıma uygun hâle getirilebilir. serbest ölçü
Kahverengi orman toprakları: Daha ziyade ılıman kuşakta, geniş yapraklı orman örtüsü altında görülür. Bu topraklarda podzollaşmanın aksine organik madde üst topraktaki mineral maddeye karışmış durumdadır. Yağışın fazla olduğu yerlerde karbonatlar yıkanarak topraktan uzaklaşır. Bu topraklar asit reaksiyonlu kireçsiz topraklar olarak isimlendirilir ve aynı zamanda podzolümsü topraklara da dahil edilebilir. Buna karşılık yağışın az olduğu sahalarda karbonatlar B horizo-nunda birikir. Hafif alkali reaksiyon gösteren bu topraklar kireçli orman topraklan olarak dikkate alınır. Diğer taraftan toprak yüzeyinde bitki artıklarının ayrışması, topraktan yıkanan bitki besin elementlerinin tekrar toprağa dönmesini sağlar.
Kırmızımsı Akdeniz toprakları: Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü subtropikal kuşakta çoğunlukla kızılçam ve maki vejetasyonu altında gelişme gösterir. İyi oksitlenmeden dolayı demir, demir seskioksit (Fe2C>3) şeklinde oksitlendiğinden dolayı topraklar kırmızımsı, kırmızımsı kahverengindedir. Toprağın alt kısmında demir ve alüminyum oksit bileşiklerinden ibaret olan killi bir B horizonu yer alır. Yağışın fazla olduğu yerlerde toprakların yıkanmasından dolayı karbonatlar topraktan uzaklaşmıştır. Kırmızımsı Akdeniz toprakları, uzun bir zaman sürecinde drenajı iyi düz ve düze yakın sahalarda her türlü ana materyal üzerinde oluşur.
Çok eğimli ve engebeli karstik alanlarda ise toprak, kireçtaşlarının çatlak ve tabaka aralarında yer alır (Foto 44). Bu durum, toprakların suyun tutulduğu çatlaklar ve tabakalar arasında oluşmasıyla ilgilidir. Karstlaşmanın çok ilerlediği sahalarda toprak dikey yönde yüzeyden derinlere doğru taşınır. Bu nedenle kırmızımsı topraklar, çatlaklar arasında cepler hâlinde bulunur. Böyle topraklar, ülkemizin bilhassa Akdeniz ve Ege bölgelerindeki karstik alanlarda yaygındır.
Kırmızımsı Akdeniz toprakları,dolin ve polye gibi karstik çukurların içinde de bulunur. Buralar aynı zamanda, karstik arazilerde tarımın yapıldığı yerlerdir.
Kireçtaşı üzerinde oluşan kırmızımsı topraklar, genellikle killi bünyededir. Çünkü karbonik asitli suyun etkisiyle çözünerek kalsiyum karbonatın uzaklaşması sonucunda taşın bünyesinde bulunan kil kalır. Toprak ise bu killi materyalden oluşur. Bu topraklar, ülkemizde Marmara Bölgesi’nin güney kesimi ile Ege ve Akdeniz bölgelerinde çok yaygındır.
Kahve ve kestanerenkli topraklar: Orta kuşakta karaların iç kesimlerinde hüküm süren yarıkurak iklim ve bozkır (step) ile uzun boylu bozkır sahalarının karakteristik toprağıdır. Yağış azlığından dolayı alt toprakta karbonatlar birikmiştir (Foto 43).
Bu bakımdan kahve ve kestane renkli topraklar besin maddeleri bakımından oldukça zengin sayılabilir. Organik madde toprağa iyice karışmış durumda olup genellikle hafif alkali ve alkali reaksiyon gösterir. Bu topraklardan kahverengi olanlar daha ziyade bozkır sahalarında görülür. Kestanerenkli olan topraklar ise bozkır sahasının biraz daha nemli olan kısımlarında uzun boylu çayırlar ve gür olmayan orman altında gelişme gösterir. Kestane renkli topraklarda karbonat birikim zonu kahverengi topraklara nazaran biraz daha derinde bulunur.
Çernezyomlar: Orta kuşağın yarı nemli alanlarında uzun boylu çayır vejetasyonu altında gelişmiş olan bu topraklara aynı zamanda kara topraklar da denilir.
Lateritler: Nemli tropikal ve savan bölgelerde yaygındır. Bu bölgelerde fazla yağış ve sıcaklık ana materyalin derinlere doğru ayrışmasını sağladığından dolayı bu topraklar birkaç metre kalınlıktadır. Yağış fazlalığından dolayı silis topraktan uzaklaşmış, buna karşılık demir seskioksit ve almüminyum oksitçe zenginleşmiştir. Bu durum toprağın kızıl renkli olmasını sağlamıştır (Foto 49). Bu bölgelerde toprak üzerine düşen organik artıklar, mikroorganizmalarca kısa sürede parçalandığından toprağın yüzeyinde organik madde birikmesi olmamaktadır. Demir ve alüminyum seskioksitlerin (Fe203.AI203) toprağın alt katlarında ve derin kısımlarında birikmesinden ötürü ağaç köklerinin gelişmesini önleyici sert tabaka (hard pan) oluşmuştur. Bu topraklardan, Cava adasında olduğu gibi, ev yapımında kullanılan tuğla elde edilir. Esasen laterit, tuğla anlamına gelmektedir.
Çöl toprakları: Bu topraklar, tropikal ve orta enlemlerde karaların içindeki çöllerde bulunur (Foto 66). Son derece sığ ve karbonatların birikmesi ile oluşmuş sert kabuğa sahiptir. Orta enlemlerdeki çöllerde daha ziyade aşırı derecede kirecin birikmesinden oluşan açık ve gri kahverengindedir. Bu toprakların tarımsal değeri hemen hemen yoktur.
