Ülkemizde memur kavramının tanımlanması bakımından özellikle üzerinde durulan noktaları şunlardır.
*Memurun kişiliği ile ilgilidir
*Dönemin özellikleri ve ihtiyaçlaro
A-ANAYASAL DÜZENLEMELER
1876 Kanun_i Esasi’de ve 1921 Teşkilat_ı Esasiye Kanununda memur tanımına ilişkin doğrudan bir hüküm bulunmamaktaydı.1924 anayasında ise memur tanımı yapılmamış memurları ilgilendiren kanuni bir düzenlemenin yapılmasından söz edilmekle birlikte anaysal norm düzeninde sadece memurlardan söz edilmişir.1961 Anayasında yer alan’Devletin ve diğer kamu tüzel kişiklerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevli memurlar eliyle görülür’ hükmü ile memur kavramının genel bir tanımlaması yapılmıştır.
1982 Anayasına göre ‘Devleti n kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzel kişillerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür’
*1961 anayasası ile karşılaştırıldığında her ikisindede kamu iktisadi teşebbüslerinde genel idare esaslarına göre yürütülen kamu hizmetlerinin varlığını açıkça ortaya koyma ve bu tür hizmetlerin memurlar dışındaki diğer kamu görevlilerince de yerine getirilebileceğini düzenlemesi sebebiyle farklılık göstermektedir.
B-DEVLET MEMURLARI KANUNU
1961 Anayasının yürülükte olduğu 1965 yılında yürülüğe giren 657 sayılı devlet memurları kanunu(DMK 4/A) ‘Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın devlet ve diğer kamu tüzel kişilerince genel idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilirler bu kanunun uygulanmasıda memur sayılır.
BİR KİMSENİN DEVLET MEMURU SAYILABİLMESİ İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR ŞUNLARDIR:
*Genel ve katma bütçelerden aylık alması
*Bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlardan aylık alması
*Kefalet sandıklarından aylık alması
*Görevinin asli ve sürekli olması
*Devamlı olarak vazife görmesi
C-CEZA KANUNLARI
1-YENİ TÜRK CEZA KANUNUNDA KAMU GÖREVLİSİ KAVRAMI:Yeni TCK memur değil kamu görevlisi kavramı üzerinde durmuştur.Kamu görevlisi kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir suretle sürekli,süreli veya geçici olarak katılan kişidir.
2-ASKERİ CEZA KANUNUNA GÖRE MEMUR KAVRAMI:Askeri Ceza Kanununa göre memur bir askeri vazifeyi yapmakla yükümlü olan kişidir.
Askeri ceza kanununa göre memur,amir ve üstün tarifi:
*Bu kanun tatbikatında memur tabirinden maksat 12.md yazılı hizmeti ifa ile mükellef olandır.
*Amir,makam ve memuriyet itibariyle emretmek salahiyetini haiz kimsedir.
*Üst tabiri rütbe ve kıdem büyükliği gösterir.
*Herhangi bir suretle ciheti askeriyeye göz altına alınan yabancı devlet orduları mensupları arasında astlık üstlük münasebetleri cari değildir.
MEMUR TANIMLAMALARINDAKİ ORTAK YÖNLER
A-Kamu hizmetinin sürekliliği ilkesi memuriyetin meslek olarak kabul edilmesi ve sürekli olmasını gerektirir.Yine anayasamıza göre memurun bir kamu hizmeti görevlisi olduğu ifade edilmiştir.Kamu hizmeti niteliği taşımayan bir faaliyeti yapan kişi memur sayılmaz.Genel idare esaslarına tabi kamu hizmetleri özel kişilerce ifa edilemez.
UYARI:Genel idare esasları kamu yetkisi kamu kudreti kullanarak hizmet göremektedir.
GENEL İDARE ESASLARI:
*Bütçe kuralları
*Deneltim kuralları
*Finansman
*Kamulaştırma
*Ceza kesme
*Kamu alacaklarının tahsili yöntemine başvurma
*İdari işlem ve sözleşmeler yapma
*Genel muhasebe
*Arttırma
*Eksiltme
*İhale yöntemine başvurma
*Yönetimin malının kamu malı sayılması amacı personelinin bağlı olduğu farklı hukuki statü gibi kurumsal yetkilerdir.
B-KAMU HİZMETLERİNİN GEREKTİRDİĞİ ASLİ VE SÜREKLİ GÖREVLERİ YÜRÜTME KRİTERLERİ
Kamu hizmetinin sürekli ifa edilmesi zorunluluğu esas itibariyle öz konusu hizmeti yapmanın da sürekli istihdamını gerektirir.
Süreklilik arz eden bir görevde geçici personel çalıştırılamaz.sürekli görülmesi gereken hizmet vekalet yolu ile devamlı gördürülmemelidir.
Bir kamu hizmetinin nüvesini özünü oluşturan görevler aslidir
C-İSTİHDAM EDİLEN YER KRİTERLERİ
Anayasada istihdam edilecek yer olan olarak devlet kamu iktisadi teşebbüsü ve diğer kamu tüzel kişilerinden söz edilmiştir.
SERBEST MESLEK İFA EDEN VE MEMUR SIFATI KAZAMAYACAKLAR:
*Avukatlık
*Hekim
*Mühendis
D-ATAMA İŞLEMİ KRİTERLERİ
Atama idarenin tek yanlı iradesi ile hukuki sonuçlar doğuran kurucu yenilik doğurucu icrai idari işlemlerdir.
ATAMA İŞLEMİNİN ÖZELLİKLERİ:
*İdarenin tek yanlı iradesiyle ortaya çıkar
*Hukuki sonuçlar doğurur
*Kkoruyucudur
*Yenilik doğurucudur
*İcra-i idari işlemlerdir
ATAMA İŞLEMİ İLE İLGİLİ BAZI ŞEKİLLER:
*İdari görevlere atama
*Vekaleten atama
*Emeklilerin yeniden hizmete alınması
*Memurluktan çekilenlerin yeniden atanması
*Yer değiştirme suretiyle atama
*Alt derecelerden atama
*Karşılıklı olarak yer değiştirme(becayiş)
*Kurumlar arası atama(memurların bir kurumdan diğerine nakilleri)
*Kurum içi naklen atama
*İstisnai memurluklara atama
E-KADRO KRİTERLERİ
Kadro,işin nieliği ile önemini o kadroya ödenecek aylığın derecesini ve bunun için gerekli olan vasfıları tesbit eder.Memurların özlük hakları büyük ölçüde kadrolara bağlı olup kadro memurun görev unan ve aylık derecesini gösterir:kadrosuz devler memuru çalıştırılamaz
Kadrounun amacı,kamu hizmetlerinin en az personlle götürülecek istihdam fazlalığının önüne geçmektir.
NOT:Kadrosuz devlet memurunun çalıştırılamayacağına ilişkin hüküm(DMK 33/1) emredicidir.
Bir kuruluştaki memur sayısı kadro sayısını aşamaz
KADRONUN BOŞALMA SEBEPLERİ:
*Memurların istifa etmesi
*Ölmesi
*Başka bir yere tayin edilmesi
*Derecesinin yükseltilmesi
F-AYLIK TAHSİSİ KERİTERİ
Aylık alma şeklinden bütçeden maddi meblağ tahsisi memur sayılmanın sebebi değil kadroya tabi olmanın bir sonucudur.Bununla birlikte aylık tahsisi, memuru, kamu kesiminde çalışan sözleşmeli personel ve işçiden ayırt edebilir.Devlet memurlarına aylığın devlet bütçesinden tahsisi gerekir.
G-HİYERARŞİ KRİTERİ
Merkesi sistemde hiyerarşi, devlet idare teşkilatında yer alan makam ve memurların aşağıdan yukarıya doğru birbirine basamak basamak ve derece derece bağlanarak baştaki yetkiliye idari bakımdan tabi olması durumudur.
Merkesi idarenin hiyerarşik yönden en üst makamı bakanlıklardır.Hiyerarşik yetkiyi sadece bakanlar kullanmazlar.
ASTIN YETKİLERİ ŞUNLARDIR:
*Astın işlem ve eylemlerini onaylama
*Şikayet üzerine veya resen değiştirme
*Düzeltme
*Uygulamasını durdurma
*Erteleme
*Kaldırma
*İptal etme
HİYERARŞİNİN İÇERDİĞİ YETKİLER:
*İç düzene ilişkin karar ve tedbirleri almak
*Önceden emir ve direktif vermek,genelge,tebliğ,açıklama vb göndermek suretiyle kanunların ve diğer mevzuatın ne yolda uygulanması ve yerine getirilmesi gerektiğini nesnel,soyut ve genel biçimde ya da öznel,somut ve belirli hallerde astlara bildirmek
*Memurların yaptığı işlem ve eylemleri sonradan onaylamak,düzeltmek,değiştirmek,yeniden yapmak,kaldırmak ya da iptal etmek, uygulamayı ertelemek veya durdurmak
*Astlara disiplin yetkisine dayanarak disiplin yaptırımı uygulamak veya astları ödüllendirmek
KAMU PERSONEL KATOGORİLERİ VE MEMURLARIN KONUMU
Anayasa koyucu memur dışındaki diğer kamu görevlisi adını verdiği kişileri anayasal güvenceye almak istemiş ve onlara aynı genel esaslara tabi tutulmuştur.Görevin ifası yönüyle memuriyetten farklı olarak hakimler arasında hiyerarşi bulunmamaktadır.Hakimlere tavsiye telkinde dahi bulunulamaz.
Üviveriste öğretim elemanları olan okutman,araştırma görevlisi,öğretim görevlisi katogorisinde yer alan kamu personelinin mesleki yönden memur ve hakimlerden farklı olarak belirli süreli olarak çalışmasını öngören sistem nedeniyle teminatsız bir konumdadır
Sözleşmeli personel idarenin çok yanlı işlemlerinden olan idari hizmet sözleşmesi ile memurlar ise tek yanlı bir idari tasarruf olan atama işlemi ile istihdam edilmektedirler.
Uyuşmazlık mahkemesi,sözleşmeli personelle yapılan idari sözleşmenin idare tarafından feshinden doğan anlaşmazlığın görüm ve çözümünün idari yargıya ait olacağına karar vermiştir.
Sözleşmeli personel,sözleşmeli olduğu sürece işçi olarak kabul edilemeyeceğinden haklarında iş kanunu hükümleri uygulanamaz.Memur yada sözleşmeli personle olarak geçen dönem için kıdem tazminatı ödenemez,toplu iş sözleşmesinde öngörülen sosyal yardımlardan yararlanmalarıda mümkün değildir.
Geçici personel,bir yıldan az süreli veya mevsimlik hizmetlerde ihtiyaç duyulan belirli dönemlerde yoğunluk kazanan, fakat süreklilik göstermeyen işlerde çalıştırılan ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir.Geçici personel işçi değildir.
İşçilik teminatı ve iş hukuku esaslarına dayanan ilkelerin sağladığı diğer güvencelere sahip bulunmamakta, toplu iş sözleşmelerine katılamamakta ve yargısal uyuşmazlıklarına iş mahkemelerinde bakılmamakta ve haklarında DMK hükümleri uygulanmaktadır.
Mükellefler kanunun açık hükmüne dayalı olarak idarenin zorla, geçici bir süre ve bir görevin yerine getirilmesi için hizmete aldığı kişilerdir.
Devlet kural olarak bunlara aylık vermez.Mükellefiyet bir meslek değildir,memuriyet bir meslektir.
*FARRİ AJANLAR:İl,belediye meclisi üyeleri gibi seçimle ve belirli bir süre kamu hizmetine katılan kimseler olup,bunlar genellikle rızai olarak ve çoğunlukla seçimle iş başına gelirler.Oysa memurlar atama ile iş başına gelir ve geçici değil sürekli görev yaparlar.Bu esnada kamu hukukuna tabi olurlar ve bunun dışında ise işe serbestliklerini korurlar.
Bugünki anlayışı oluşturan kanuni durum görüşüne göre,memur ile idare arasındaki hukuki ilişki yasama organınca hizmet gereklerine göre düzenlenmektei,buna hem idare ve hem de memur uymak zorunda kalmakta,statüter bir durumdan söz edilmektedir.
Bu durumdan çıkarılacak somuçlar şunlardır:
*aynı katagörüde yer alan memurun hakları görev ve yetkileri aynıdır
*memurların durumu genel hükümleri çerçevesinde değiştirilebilir
B-TÜRK HUKUKUNDA KAMU PERSONELİ REJİMİNİN KISA TARİHİ GELİŞİMİ
1-OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİ:Osmanlı imparatorluğunda toprakların genişlemesi sürecinde varolan kamu personel sınıfları:
*mülkiye sınıfı: en yüksek sivil ve askeri idarecilerde
oluşmaktaydı.Sadrazamlar,vezirler,beylerbeyi ve sancakbeyleri
*ilmiye sınıfı: din,eğitim ve yargı hizmetlerini ifa etemekte olup,şeyhülislam,müfti ve kadılar yer almaktaydılar.
*seyfiye sınıfı: üst düzey askeri yetkiler dışında kalan,yeniçeriler,humbaracılar gibi gibi askeri sınıfı oluşturmaktaydı.
*kalemiye sınıfı: devlet arazisi kayıtlarını tutan ve devlet haberleşmesini yerine getiren sınıfıtr.
*ulema sınıfı: kazasker,kadılar,müftüler ve müderrislerden oluşmaktaydı
1-CUMHURİYET DÖNEMİ:1923-1931 dönemindeki en önemli gelişme Memurin Kanunudur.Bu kanun döneminde nakil,tahvil gibi uygulamalar kariyer sistemine dayanmaktaydı.Maaş ve kaysayı aylık bakımından dikkate alınmakta sınıflandırma sistemi kabul edilmekteydi.
1946-60 deneminde ise memurların özellikle parasal haklarında gerileme devam etmişitir.
1950-60 dönemi Demokrat parti, bürokrasi ile bir güç yarışı içindedir.Demokrat part gerçekten bürokrasinin otonomisini kırmak için 10 yıl boyunca sürekli çaba harcamış,çeşitli tedbirler almıştır.
NOT:15.09.1951 tarihinde Hükümete sunulan Barker Parorunun temel konusu Türk ekonomisi olmakla birlikte,Raporda kamu yönetimi ve personel sistemi üzerinde de durulmuş ve bu konularda çeşitli öneriler getirilmiştir.
Barker raporine göre,personel ve barem kanunlarının getirdiği düzenlemeler yetersizdir.Hizmete alınma çoğu kez ihtiyaçla ilgilendirilmediğinden devlet dairelerinde gereğinden fazla memur bulunmaktadır.Hizmetler sınıflandırılmamıştır ve yükselmeler yeterlilikten çok kademeye dayandırılmaktadır.Verimsiz memurlar kati memurin mevzuatından himaye görmektedir.
NOT:Bareker paroru, devlet personel dairesininin kurulmasına vesile olacak ilk yazılı kaynaktır
Merkesi hükümet görevlilerinin dağılış biçimini saptamak ve bu dağılım kamu hizmetlerinin verimli bir biçimde yürütülmesine olanak verip vermediğini incelemek amacıyla Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi sunulmuştur.
1965 tarihinde Devlet Memurları Kanunu çıkarılmıştır.
Merkezi idarenin merkez ve taşra örgütü ile yerel yönetimleri etkili,süratli,ekonomik,verilmli ve nitelikli hizmet görecek bir düzenleme kavuşturmak, kamu yönetiminin gelişen koşullara uyumunu sağlamak, kamu yönetiminde yaşanan aksaklık, bozuculuk ve eksikleri saptamak ve bu konularda yapılması gerekenleri incelemek amacıyla Kamu Yönetimi Araştırması yapılmıştır.
Avrupa Birliğine üye pek çok ülkede görülen yerel yönetimlerin güçlendirilmesi anlayışına pararlel uygulamalar yapılmış hazırlanan 2006 yılı Kamu Personeli Reform tsarısında; hizmetlerde verimlilik,sonucu odaklılık,performansa dayalı ve memuriyet güvencelerini sınırlayan sözleşmeli anlayışı esas alan düzenlemelere yer verilmek istenmiştir.
1961 anayasası yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Bugünkü güvenlik rejiminin esasları bu anayasa ile atılmıştır.
*1961 anayasasının memur güvenliği açısından getirdiği hükümleri ana hatları itibariyle altı noktada toplamak mümkündür:
