Ziya Paşa Bulvarı’nda, Yeşilırmak’ın güney kıyısında bulunan cami; Osmanlı Sultanı II.Beyazıt tarafından, 26 yıl valilik yaptığı Amasya’ya armağan olarak, 1482-1486 yılları arasında, Mimar Şemseddin Ahmet’e yaptırılmış ve Osmanlı mimarisinin özgün örneklerinden biri… Bir deprem sonucu yıkılan son cemaat yeri ve kubbeleri, 1591’de onarılmış; 1651’deki depremde yıkılan bölümleri de 1669 yılında, Merzifonlu İbrahim Ağa ile Ahmed Paşazade Hacı Ali Ağa tarafından onartılmış.
Kesme taştan olup ters T plânlı yapının kuzeydeki son cemaat yeri; mermerden ve yuvarlak 6 adet sütun üzerine oturan, 5 sivri kemerin taşıdığı, 5 kubbe ile örtülü… Son cemaat yerindeki pencere üstleri, mavi ve beyaz çini panolarla süslenmiş. Buranın iki ucunda yükselen tek şerefeli iki minaresinden soldakinin gövdesi dikine yivli; sağdakinin gövdesi ise, zikzak taş dekorlu.. Mukarnaslı giriş kapısı üzerindeki 3 satırlık mermer yazıtı; 1436–1517 yılları arasında yaşamış hattat Şeyh Hamdullah tarafından yazılmış.
Yapının plânı; büyük bir kemerle ayrılan, iki adet kare mekân ile doğu ve batı yanlarda, üçer kubbeli yan mekânlardan oluşuyor. Orta mekânı, sekizgen kasnaklarında 16’şar pencere bulunan, iki büyük kubbe örtüyor. Kubbelerden biri, son cemaat yeri ile yanlarda dörder köşeli iki ayak üzerine; ikincisi, iki ayak üzerindeki yüksek kemerlerle, üçgenler oluşturuyor.
Kubbe içi ve pencere kemerlerinin üzeri zengin kalem işleri ile süslenmiş olan caminin; beyaz ve kırmızı mermerlerden yapılmış olan mihrabı üzerinde, Ayet-el Kürsî yazılı… Mermer minberin pabuçluklarını 5 kare pano süslüyor ve avlu ortasında yer alan 12 kenarlı şadırvan; 12 sütunun taşıdığı, 12 yüzlü sivri piramit bir çatıyla örtülü… Türidizade Hacı Ali Ağa; halkın sıcak su ile abdest almalarını sağlamak amacıyla, 1738 yılında camiye özel bir düzenek yaptırmış ve bağının gelirini de buraya vakfetmiş.
Caminin batı yönünde; U plânlı Beyazıt Medresesi bulunuyor ve avlunun batı duvarına bitişik olarak, 1486 yılında inşa edilmiş olan ve “Sultaniye” adıyla da bilinen medrese; 1922 yılından beri, ‘Amasya İl Halk Kütüphanesi’ olarak kullanılıyor.
Evliya Çelebi’nin, 17. yüzyılda Amasya’da bulunan 10 medreseden en süslü ve en bakımlısı olduğundan söz ettiği binanın; doğu, batı ve kuzey cephelerinde, talebe hücreleri sıralanmış ve dershane de binanın güney tarafında yer alıyor.
