Yalnızlık Insanı Nereye Götürür By: Asortik Hatun Date: July 23, 2013, 10:36:34 PM Yalnızlık duygusu, insanın en derin korkularından biridir. Bu duyguyu yaşayan kişi, kendisini zayıf, güçsüz, işe yaramaz, desteksiz, bitkin ve gayesiz hisseder. İnsanı yakınlarından ve toplumdan koparan bu psikolojik hâl, tehlikeli hastalıklara sebep olabildiği gibi, zamanla kişinin bıkkınlığını ve ümitsizliğini artırır; hattâ kişiyi intihara kadar sürükleyebilir. Samimi ve dostane münasebetler, insanın huzuru ve sağlığı için son derece önemli iken, insan aile, akraba, dost ve toplum içinde neden yalnız kalır? İnsan, neden çevresindeki kişileri tehdit olarak algılar ve neden onlardan endişe duyar ve uzaklaşır?
Yalnızlık, genellikle ferdin diğer insanlarla münasebeti esnasında yaşanan problemlerden kaynaklanır. Kişinin psikolojik durumu, karakteri, ekonomik şartları, arkadaşları, cinsiyeti, aile yapısı, yetişme tarzı, öğrenim durumu gibi çeşitli faktörler münasebetlerin sağlığına tesir eder. Eğer münasebetler sağlıksız olursa, yalnızlık hissi oluşabilir.
Bazı yalnız insanlar vardır ki, onların bu hâli, hayatlarının gayesi ve hayattan beklentileriyle alâkalıdır. Bu kişiler ya bencildir, kendinden başka kimseyi sevmez, başkalarını düşünmez ve menfaat düşkünüdür veya tek otorite olmayı, herkes tarafından beğenilme ve saygı görmeyi isterler. Aynı zamanda bunlar, değer görmek istediği ve ilgi beklediği kişi, grup ve topluluğa karşı bir üstünlük, büyüklük ve farklılık tavrı sergiler. İnsanlara tepeden bakar ve sadece kendini beğenirler. Bu tavır ve beklentiler, kişinin ileride maruz kalacağı yalnızlığın başlıca sebebidir. Çünkü insanlar kendilerinden farklı olana, uzak olana, üstün görünene değil; kendine benzeyene, aynı seviyede, aynı kültürde olana değer verirler. Yine insanlar mütevazı olanı, sıradan insanların sevinç ve kederlerini paylaşanı, onların gönlünü alanı, yüzlerine tebessüm edeni, dara düşenin yanında olanı sever ve sayarlar. Bu tür insanlar toplumun her kesiminden daima sevgi ve hürmet görür. Buna karşılık, insanları aşağı, küçük ve değersiz gören, onlara yardım elini uzatmayan kişiler, hiçbir zaman sevilmez ve kimse onlara yaklaşmak istemez. Dolayısıyla bu tip kişiler, asla gerçek bir dost edinemez, iç âlemini dökebileceği ve dertlerini paylaşabileceği samimi bir arkadaş bulamaz. Malı, mülkü, parası ve yüksek bir makamı varken, ona gösterilen yakınlık ve sevgi gösterileri sadece bir dalkavukluk ve yağcılıktır. Böyle bir kişi statüsünü, makamından kaynaklanan gücü, zenginliğini veya sağlığını kaybettiğinde, etrafında kimse kalmaz. İşte o zaman yaptığı hatayı, kendisini yalnızlığa nasıl mahkûm ettiğini anlar. Fakat "insanlardan bir insan" olarak çevresindekilerle kardeşane münasebetler kurmanın zamanı çoktan geçmiş olur. Toplumda bu tür menfi duyguların esiri olan insanlar bulunduğu gibi, sadece kendisini değil başkalarını düşünen diğerkâm insanlar da vardır. Hattâ bu diğerkâmlık bazı insanlarda o derece ileridir ki, menfaat karşısında fedakârca davranır, başkasını kendisine tercih eder, sevap konusunda bile kendisini değil arkadaşının, kardeşinin kazanmasını ister. İşte böyle faziletli insanlar, hâdiselere kendisi açısından değil, başkası açısından bakar. Âdeta yaşamak için değil yaşatmak için gayret gösterirler. Bu insanlar hiçbir zaman yalnız kalmaz, sevenleri onların etrafından asla ayrılmaz. İşte bencil, menfaatçi insan tipi ile diğerkâm, fedakâr insan tipi arasında yalızlık durumuna düşme açısından böyle büyük bir fark vardır.
İnsanı diğer insanlardan koparan ve yalnızlığa iten diğer bir sebep ise, "Kişinin maddî kazancı arttıkça toplumdaki statüsü de artar." şeklindeki yanlış bir kabul ve anlayıştır. Bu anlayışa göre kişinin itibarının temel kaynağı kazançları, malı ve mülküdür. Maalesef bu anlayış bugün bütün toplumu sarmış; ekonomi, mal-mülk sahibi olma, alış-veriş ve tüketme neredeyse hayatın tek gayesi hâline gelmiştir. Bilhassa büyük şehirlerde ekonomik durumu iyi modern aileler içinde hayata böyle bakanların sayısı hiç de az değildir. Bu ailelerde komşuluk ve akrabalık münasebetleri samimiyetten uzak ve oldukça resmîdir. Görüşmeler zorunlu olarak yapılır ve sık değildir. Bunun neticesi olarak, yaş ilerledikçe hem kadınlarda hem de erkeklerde yalnızlık hissi artar. Bu durum genelde kadınlarda daha erken yaşta başlar. Böyle bir toplumda münasebetler sevgi, saygı, kardeşlik, yardımlaşma, dayanışma, fedakârlık gibi değerlere dayalı değil, menfaat üzerine kurulur. Münasebetlerin menfaate dayalı olduğu bir toplumda, size ne kadar alâka gösterileceği, sizin de kime ne kadar alâka göstereceğiniz menfaate bağlıdır. Menfaat yoksa, münasebetler yapmacık olur ve insan, toplum içinde bulunmasına rağmen kendini yalnız hisseder. Buna karşılık, hayat tarzları ve değer hükümleri İslâmî kültüre daha yakın olan ailelerin, düşük gelirli olmalarına rağmen, sosyal münasebetleri daha sıcak, teklifsiz ve sıktır. Bu da açıkça göstermektedir ki, İslâm'ın güzel âdap ve düsturlarını hayatına tatbik edenler, yoksul da olsa yalnızlığa kolayca düşmez. Buna karşılık yaşantısında bu düsturlara uymayanlar, zengin de olsalar yalnızlığa düşebilmekte, huzur ve saadeti bir türlü bulamamaktadır.
Hürriyet ve bağımsızlıkla alâkalı yanlış anlayış ve uygulamalar da yalnızlığa yol açmaktadır. Batı medeniyeti, insana sınırsız bir hürriyet ve bağımsızlık tanımıştır. Güya başkasına boyun eğmemek için hürriyet ve bağımsızlık mücadelesi veren bu insanlar, neticede kendini başıboş, sahipsiz, emniyetsiz ve gayesiz görmeye başlar, daha ileride ise yapayalnız kalır. Nitekim Batı'da çocuklar, genç yaşta aileden kopmakta, hürriyet ve bağımsızlık adı altında yalnızlığa düşmektedir. Bundan dolayı aileler artık on sekiz yaşından sonra çocuklarını bırakmak istememektedir. Hâlbuki eski toplumlarda sosyal düzen, tabiî akışı içerisinde "ben" değil, "biz" merkezli akıp gidiyordu. Aile genişti. Evlenen insan, anne babasından kopmuyordu. Anne, baba, oğul ve torunlar geniş bir çatı altında bir arada yaşıyordu. Bu beraberlik, ait olma duygusu verdiğinden, insana bir güven ve iç huzuru sağlıyordu. Modernleşmenin yol açtığı yeni hürriyet anlayışı ve dünyevîleşme, ferdi ön plâna çıkarırken, tecrit edilme, güvensizlik ve endişe duygularını artırarak yalnızlık duygusunu yoğunlaştırmıştır. Diğer yandan modernizmin hürriyet ve ferdiyetçilik vurgusu, ailevî değerleri çözerek küçük çekirdek aileler oluşturmuştur. Modern ailenin küçüle küçüle çocuğu bile dışlayacak duruma gelmesi de, aslında yalnızlığı üreten önemli bir sebep olmuştur. Bu mânâda, sosyalleşme ve sevgiyi tam mânâsıyla öğretemeyen parçalanmış ailelerden gelen fertlerin daha fazla yalnızlık problemi yaşamaları tesadüf değildir. Çünkü ciddi psikolojik problemler meydana getiren aile parçalanmalarına maruz kalmış fertler, daha sonraki sosyal münasebetlerinde ciddi problemler yaşarlar. Maalesef günümüzde hızla artan boşanmalar ve aile parçalanmaları, yalnızlıkla ilgili pek çok problemi de beraberinde getirmiştir. Boşanmasalar bile eşlerin arasında sevgi yoksa, yalnızlık duygusu kaçınılmaz olabilir.
Yalnızlığı başlatan en önemli faktörlerden biri de, sosyal çevrenin özelliğidir. İyi arkadaşlık münasebetleri, cemaat veya grup içinde ortak değer ve hedefleri paylaşma hemen her yaş dönemi için oldukça önemlidir. Böyle bir ortamda fert, menfi hislere maruz kalmış olsa bile, iç dünyasını arkadaşına, dostuna rahatça açabilir; kendini yiyip bitirecek olan sıkıntıyı kolayca bertaraf edebilir. İç dünyasını açabileceği dostları olmayanlar ise, içinde bulunduğu hâli sürekli büyütür ve yalnızlığını derinleştirir. Bilhassa yaşlılıkta, fizyolojik olarak güçsüz olduklarından, insanların başkalarına olan ihtiyaç ve bağımlılığı artar. Ayrıca, emeklilikle beraber, iş yapamamanın getireceği işe yaramazlık duygusu, statü kaybı ve aile fertlerinin ayrılmaları ile insan, yalnızlığı daha derinden hisseder. Kişi, ahiret inancının eksikliği nispetinde artan bir şiddette "öleceğim" korkusuna kapılır. Yaşlılar, yakınları ile birlikte yaşadıkları zaman daha mutludurlar; küçükler kendisine hürmet ve saygı gösteriyorlarsa, hayatla olan bağları daha da sağlamlaşarak ruh ve his dünyalarında mutluluğu tadarlar. Sosyal ve psikolojik tatmine eriştiklerinden yalnızlığı hissetmezler.
Yalnızlıkların temelinde, diğer insanlarla münasebetlerde yaşanan hayal kırıklıklarının da büyük bir payı vardır. Dürüst davranmama, kandırma, aldatma, suiistimal, hor görme, aşağılama gibi davranışlar, fertte hayal kırıklığı oluşturur. Maalesef bugün toplum, en yakın arkadaşına, hattâ kardeşine borcunu ödemeyen, verdiği sözü tutmayan ve hiçbir şekilde güven telkin etmeyen insanlarla doludur. Bunlar, darda kalana yardım etmeyi değil, onun elinde kalanı da nasıl alacağını düşünür. Fırsat yakalayınca da kardeşini, dostunu, arkadaşını acımasızca alaşağı eder, hak hukuk tanımadan onun varlığının üzerine konar. İşte bu tür davranışlar, insanlarda ciddi hayal kırıklıklarına yol açmaktadır. Böyle hayal kırıklıkları yaşayan kişiler, benzeri bir duruma düşmemek için yakın sosyal münasebetlerden uzak durup, yalnız kalmayı tercih eder veya münasebetleri sürdürme yönünde yeterli gayret göstermez. Çünkü insanlar genelde, münasebetlerin çoraklaştığı bir ortamda, endişe ve güvensizlikle başa çıkabilmek için, içlerine kapanır. Onlar yalnızlığı, muhtemel zararlardan korunma yolu olarak görürler ve kendilerini, zayıf, sahipsiz ve arkadaşsız hissettiklerinden çevrelerinden iyice uzaklaşırlar. Hâlbuki rehberimiz, efendimiz Hz. Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), Müslüman'ı ne yüce vasıflarla tarif etmiştir. O'na göre, "Müslüman, elinden ve dilinden başka insanların zarar görmediği kimsedir." "Müslüman Müslüman'ın kardeşidir; ona yalan söylemez, ihanet etmez, kötülük yapmaz, onu aşağılamaz, kötülük edebilecek birinin eline bırakmaz." Kardeşine, dostuna, arkadaşına ve yakınlarına bu ölçüler içinde davranan bir insan, hiçbir kimseye hayal kırıklığı yaşatıp onu yalnızlığa itmez. Çünkü Müslüman kendisine yapılmasını istemediği bir şeyi başkasına yapmaz.
Bu sayılan sebepler dışında insanı yalnızlığa iten başka faktörler de vardır. Yakınını kaybedenler bir ânda kendilerini büyük bir yalnızlık içinde hissedebilir. Yine başka bir şehir veya ülkeye göç edenler, kendi kültür ve anlayışında insan bulamazsa yalnızlığa maruz kalır. Ancak yüksek bir ideal ve gaye için yer değiştirenler yalnız kalsalar bile, ümitsizliğe düşmez. Onlar bilirler ve inanırlar ki, Allah (celle celâlühü) onların yardımcısıdır.
Netice olarak yalnızlık, insan yaratılışına aykırı bir durumdur. İnsanlar topluluk hâlinde yaşamak üzere yaratılmış ve genellikle hep toplum içinde yaşamıştır. İradî veya mecbur kalınarak yaşanan yalnızlıklar istisnaidir. Allah katında makbul olan ve insanların da hemcinsinden beklediği şey, yalnızlık değil, insanlarla iç içe olmak, sevmek, sevilmek ve yardımlaşmaktır. Bir insan, başkalarına ne kadar alâka gösterir, onları anlamaya çalışır ve ihtiyaç ânında onlara yardım ederse, o derece mutlu ve huzurlu olur. Aynı zamanda karşısındakini de mutlu eder. İnsanın alâka göstereceği daire, bütün insanlık âlemi kadar geniş olmakla birlikte, ferdin çok daha yakın olması gereken kişiler; anne-babası, eşi, çocukları, akrabaları, yetimler, yoksullar, komşuları ve dostlarıdır (Nisa Sûresi, 36). Ne kadar alâka gösterirsek, onları yalnızlık hissine kapılmaktan o ölçüde korumuş oluruz. Meselâ Yüce Beyan'da, anne-babaya iyi davranmamız, ihtiyarlıklarında onlara "öf" bile demememiz, tatlı ve güzel söz söylememiz, tevazu kanadını indirmemiz kesin olarak emredilmiştir (İsra Sûresi, 23–24). Bu emri yerine getiren hangi evlâdın anne veya babası yalnızlık hisseder? Yine Peygamber Efendimiz'in (sallallahü aleyhi ve sellem) komşularla münasebetler hususundaki tavsiyeleri, hiçbir kimsenin kendini yalnız hissetmeyeceği kadar geniş kapsamlı ve uygulanabilir niteliktedir. O (sallallahü aleyhi ve sellem), komşumuz hastalandığında ziyaretine gitmeyi, öldüğünde cenazesinin kaldırılmasında bulunmayı, borç istediğinde vermeyi, darda kaldığında yardımına koşmayı, bir nimete kavuştuğunda tebrik etmeyi, onun başına bir musibet geldiğinde teselli etmeyi, evimizi onun rüzgârını (güneşini, manzarasını) engelleyecek şekilde yüksek yapmamayı, pişirdiği yemekten ona vermeyi bizlere tavsiye etmiştir. O'nun (sallallahü aleyhi ve sellem) çocuklar, yetimler, fakirler ve dullar hakkındaki tavsiyeleri de, onları gözetip kollama bakımından komşulara ait tavsiyelerinden geri değildir. Bunlara uyduğumuz takdirde toplumda yalnız, hele yapayalnız hiçbir kimse kalmayacaktır. O zaman mal da, mülk de, kazanç da, makam da insanları birbirleriyle kaynaştırmaya, yakınlaştırmaya, dostluk ve kardeşliği pekiştirmeye hizmet edecektir.
