Hipparkhos (Hipparkhos Kimdir? - Hipparkhos Hakkında)
Yaklaşık İÖ 190-127). Eski Yunanlı astronomi ve matematik bilgini Hip-parkhos Anadolu'daki Nikaia (bugünkü İznik) kentinde doğdu. Daha çok yıldızlara ilişkin gözlemleriyle tanınırsa da, matematiğin bir dalı olan trigonometriyi bulan ve yeryüzündeki her noktanın yerini enlem-boylam dereceleriyle belirtme yöntemini ilk uygulayan da Hipparkhos'tur.
Gözlemlerinin çoğunu Akdeniz'in doğusundaki Rodos Adası'nda, İÖ 146-127 yılları arasında yapan Hipparkhos, 850 yıldızı içeren bir yıldız katoloğu hazırladı. Bu katologdaki yıldızları "kadir denen" parlaklık derecelerine göre 6 sınıfa ayırmıştı. Bu sınıflamaya göre en parlak yıldızlar birinci kadirden, çıplak gözle belli belirsiz görülebilen en sönük yıldızlar ise altıncı kadirdendi. Yıldızların par laklıkları bugün de kadir cinsinden ölçülür. İS 2. yüzyılda yaşayan ünlü astronom Batlamyus da Hipparkhos'un çalışmalarından çok yararlanmıştır.
"Ilım noktalarının yalpalaması" olayını ilk bulan astronom da gene Hipparkhos'tur. Tutulum dairesinin (Güneş'in gökyüzündeki görünür hareketinin yörüngesi) gök ekvatoru (ekvatorun gökyüzündeki izdüşümü) ile kesişmesi noktası olan iki ılım noktası vardır. Gece ile gündüzün süresi eşitlendiği için "gündönümü" de denen bu sanal noktalardan biri kuzey yarıküreye, öbürü güney yarıküreye rastlar. Güneş ekvatorun güneyinden kuzeyine geçerken 21 Mart'ta kuzey yarıküredeki ılım noktasından, yani bahar ılımı ya da bahar dönümü noktasından, kuzeyden güneye geçerken de 21 Eylül'de güz ılımı ya da güz dönümü noktasından geçer.
Bu ılım noktaları tutulum dairesi boyunca çok yavaş olarak hareket eder. Ilım noktalarının yalpalaması adı verilen bu harekete bağlı olarak da yıldızların görünen konumları değişir.
Hipparkhos, ılım noktalarının gökyüzündeki yerinin her yıl biraz değiştiğini fark etmişti. Gerçekten de bu noktalar tutulum dairesi üzerinde yavaşça geriye doğru kayar ve yeniden başlangıç noktasına gelinceye kadar bu gerileme sürer. Titiz bir gözlemci olan ve vardığı sonuçları kendisinden önceki astronomların gözlem sonuçlarıyla karşılaştıran Hipparkhos bu olayı gözlemlemiş, ama nedenini açıklayamamıştı. Çünkü o da çağdaşları gibi Dünya'nın düz olduğuna ve evrenin merkezinde hareketsiz durduğuna inanıyordu. Bugün ılım noktalarının gerilemesinin, Dünya'nın dönme ekseninin çok yavaş ve dairesel bir yalpalama hareketi yapmasından kaynaklandığı biliniyor. Bu nedenle, Hipparkhos'un gözlemlediği bu olaya ılım noktalarının gerilemesi ya da yalpalaması denir.
Dünya ekseninin bu dairesel hareketinin bir tam dönüşü 26 bin yıl sürer. Buna göre, günümüzde Kutup yıldızının hemen yanında olan kuzey gök kutbu öteden beri aynı konumda olamaz. Yaklaşık 13 bin yıl önce bu nokta parlak Vega yıldızının yakınındaydı. 13 bin yıl sonra gene Vega'ya yaklaşacaktır.
Hipparkhos, ılım noktalarının gerilemesi olayından yararlanarak yılın uzunluğunu ilk kez kesin olarak saptayabildi. Güneş'in aynı ılım noktasından art arda iki geçişi arasındaki süre olan dönence yılının uzunluğu, çağdaş ölçümlerle yapılan hesaplara göre Hipparkhos'un bulduğu değerden yalnızca 6,5 dakika kısadır.
Yaklaşık İÖ 190-127). Eski Yunanlı astronomi ve matematik bilgini Hip-parkhos Anadolu'daki Nikaia (bugünkü İznik) kentinde doğdu. Daha çok yıldızlara ilişkin gözlemleriyle tanınırsa da, matematiğin bir dalı olan trigonometriyi bulan ve yeryüzündeki her noktanın yerini enlem-boylam dereceleriyle belirtme yöntemini ilk uygulayan da Hipparkhos'tur.
Gözlemlerinin çoğunu Akdeniz'in doğusundaki Rodos Adası'nda, İÖ 146-127 yılları arasında yapan Hipparkhos, 850 yıldızı içeren bir yıldız katoloğu hazırladı. Bu katologdaki yıldızları "kadir denen" parlaklık derecelerine göre 6 sınıfa ayırmıştı. Bu sınıflamaya göre en parlak yıldızlar birinci kadirden, çıplak gözle belli belirsiz görülebilen en sönük yıldızlar ise altıncı kadirdendi. Yıldızların par laklıkları bugün de kadir cinsinden ölçülür. İS 2. yüzyılda yaşayan ünlü astronom Batlamyus da Hipparkhos'un çalışmalarından çok yararlanmıştır.
"Ilım noktalarının yalpalaması" olayını ilk bulan astronom da gene Hipparkhos'tur. Tutulum dairesinin (Güneş'in gökyüzündeki görünür hareketinin yörüngesi) gök ekvatoru (ekvatorun gökyüzündeki izdüşümü) ile kesişmesi noktası olan iki ılım noktası vardır. Gece ile gündüzün süresi eşitlendiği için "gündönümü" de denen bu sanal noktalardan biri kuzey yarıküreye, öbürü güney yarıküreye rastlar. Güneş ekvatorun güneyinden kuzeyine geçerken 21 Mart'ta kuzey yarıküredeki ılım noktasından, yani bahar ılımı ya da bahar dönümü noktasından, kuzeyden güneye geçerken de 21 Eylül'de güz ılımı ya da güz dönümü noktasından geçer.
Bu ılım noktaları tutulum dairesi boyunca çok yavaş olarak hareket eder. Ilım noktalarının yalpalaması adı verilen bu harekete bağlı olarak da yıldızların görünen konumları değişir.
Hipparkhos, ılım noktalarının gökyüzündeki yerinin her yıl biraz değiştiğini fark etmişti. Gerçekten de bu noktalar tutulum dairesi üzerinde yavaşça geriye doğru kayar ve yeniden başlangıç noktasına gelinceye kadar bu gerileme sürer. Titiz bir gözlemci olan ve vardığı sonuçları kendisinden önceki astronomların gözlem sonuçlarıyla karşılaştıran Hipparkhos bu olayı gözlemlemiş, ama nedenini açıklayamamıştı. Çünkü o da çağdaşları gibi Dünya'nın düz olduğuna ve evrenin merkezinde hareketsiz durduğuna inanıyordu. Bugün ılım noktalarının gerilemesinin, Dünya'nın dönme ekseninin çok yavaş ve dairesel bir yalpalama hareketi yapmasından kaynaklandığı biliniyor. Bu nedenle, Hipparkhos'un gözlemlediği bu olaya ılım noktalarının gerilemesi ya da yalpalaması denir.
Dünya ekseninin bu dairesel hareketinin bir tam dönüşü 26 bin yıl sürer. Buna göre, günümüzde Kutup yıldızının hemen yanında olan kuzey gök kutbu öteden beri aynı konumda olamaz. Yaklaşık 13 bin yıl önce bu nokta parlak Vega yıldızının yakınındaydı. 13 bin yıl sonra gene Vega'ya yaklaşacaktır.
Hipparkhos, ılım noktalarının gerilemesi olayından yararlanarak yılın uzunluğunu ilk kez kesin olarak saptayabildi. Güneş'in aynı ılım noktasından art arda iki geçişi arasındaki süre olan dönence yılının uzunluğu, çağdaş ölçümlerle yapılan hesaplara göre Hipparkhos'un bulduğu değerden yalnızca 6,5 dakika kısadır.
