Maden Yataklarının Sınıflandırılması By: By.TuRuT Date: January 22, 2010, 08:05:05 PM MADEN YATAKLARI NIN SINIFLANDIRILMASI
Maden yataklarının sınıflandırılması, benzer özellikteki cevherleşmeleri bir grup içinde toplamaktan ibarettir. Çeşitli yazarlar farklı kriterlere göre değişik sınıflamalar yapmışlardır. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir. 1) Cevherlerin kullanıldıkları yere göre: (Lilley’den, 1936, değiştirerek) a) Metaler: Fe cevheri, Cu cevheri, Pb cevheri .... b) Yakıtlar: Kömür, Perol, Doğalgaz, .... c) Yapım mazemeleri: Kum, çakıl, taşlar, çimento malzemesi,.... d) Kimya maddeleri: Tuz, kükürt, barit, .... e) Gübre maddeleri: Fosfat, potas tuzları, glokonit, .... f) Seramik maddeleri: Kil, silis, feldispat, .... g) Refrakter maddeler: Aspest, grafit, manyezit, .... h)Aşındırıcı maddeler: Korendon, gröna, elmas, .... ı) İletken olmayan maddeler: Asbest, mika, .... j) Boya maddeleri: Okr, kil, Diatomit, barit; .... k) Kıymetli ve yarı kıymetlitaşlar: Elmas, zümrüt, yakut, .... 2) Element gruplarına göre: Burada sadece Smirnov’un (1976) metalik elementler için ayırdığı gruplar verilecektir. a) Demir grubu metaller: Fe, Ti, Cr, Mn. b) Açık renkli metaller: Al, Li, Be, Mg. c) Demirsiz metaller: Cu, Zn, Pb, Sb, Ni. d) Nadir metaler: W, Mo, Sn, Co, Hg, Bi, Zr, Cs, Nb, Ta. e) Asil metaller: Au, Ag, Pt, Os, Ir. f) Radyoaktif metaller: U, Th, Ra. g) Dağınık elementler: Sc, Ga, Ge, Rb, Cd, İn, Hf, Re, Te, Po, Ac. h) Nadir toprak elementleri: La, Ce, Pr, Nd, Pm, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tu, Yb, Lu. 3) Jeolojik Sınıflamalar: En çok kullanılan bu sınıflamalar jeolojik olaylara ve jenetik faktörlere göre yapılmıştır. Kullanacağımız sınıflama (ROUTHIER, 1985,değiştirerek) bu çeşittir. A) DIŞ KÖKENLİ YATAKLAR 1) Yüzeysel ayrışma olaylarına bağlı yataklar 1.a) Kalıntı yatakları 1.b) Oksidasyon sementasyon zonu yatakları 2) Kırıntı yatakları 3) Tortullaşmaya bağlı yataklar B) İÇ KÖKENLİ YATAKLAR 1) Plütonizmaya bağlı yataklar 1.a) Granitlere bağlı yataklar 1.a.a) Pegmatitik yataklar 1.a.b) Pnömatolitik yataklar 1.a.c) Pirometasomatik yataklar 1.a.d) Hidrotermal yataklar 1.b) Nefelinli siyenitve karbonatitlere bağlı yataklar 1.c) Gabro ve peridoditlere bağlı yataklar 2) Volkanizmaya bağlı yataklar 3) Metamorfizmaya bağlı yataklar Routher (1958) maden yataklarının ‘Tip’lere ayrılmasını önermektedir. Burada ‘tip’ deyimi, doğa birimlerindeki en dar kapsamlı grup olan ‘cins’ deyimine tekabül etmektedir. Böylece incelenebilecek bütün özellikler dikkate alınacak ve maden yatağının bir çeşit fişi çıkarılacaktır. Bütün özellikleri birbirlerinin aynı olan iki maden yatağı aynı tipte sayılacaktır.
MADEN YATAKLARININ İNCELENMESİ Maden jeoloğunun bir maden provensini, bir maden yatağını, bir zuhuru veya bir belirtiyi incelerken yapacağı işler çok çeşitlidir. Doğrudan maden yatağına, zuhura veya belirtiye ilişkin özellikler dışında çevre oluşuklarının da çevre özelliklerinin büyük bir önem taşıdığı hiçbir zaman unutulmamalıdır. Dolayısıyla maden Jeoloğu aynı zamanda mineroloji, petrogrofi, stratigrafi, sedimantoloji, paleontoloji vb. bilim dallarından yararlanmasını bilmelidir. Saha çalışmaları genellikle şu işlemlerden ibarettir; Yakın yörenin 1/25000 veya daha büyük ölçekli haritası yapılır. Genel jeolojik özellikler incelenir. Bizzat maden yatağının stratigrafik konumu, göreceli yaşı incelenir. Yan kayaçlar ayrıntılı incelenir.Ayrışma ürünleri incelenir, gerekirse ayrışma haritası yapılır. Yatak şekli ve yapısal özellikleri incelenir. Pusulayla ve şerit metreyle ölçüler alınır. Cevherleşmenin minerolojik özellikleri incelenir. Kimyasal, Jeokimyasal, fiziksel, jeokronolojik analizler ve mikroskobik incelemeler için örnek toplanır. Bizzat maden yatağının ve eğer varsa galerilerin ayrıntılı haritaları yapılır. Gerektiğinde örnek almak için sondaj, yatağınşeklini, boyutlarını, yapısal özelliklerini saptamak için sondaj ve jeofizik edütler yapılır, galeri ve yarmalar açılır. Gerektiğinde portatif aletlerle kayaçların flüoresans, radyoaktivite gibi özellikleri incelenir. Halen işletilmekte olan bir yatakta maden jeoloğu işletmeye yarcımcı olur. Laboratuar çalışmaları genellikle şu işlemlerden ibarettir: Kimyasal analizler yapılır. Jeokimyasal analizler yapılır. Gerektiğinde fiziksel analizler (sertlik, tane boyutları, flüoresans,vb.) yapılır. Gerektiğinde Jeokronolojik analizler yapılır. Mikroskopik incelemeler yapılır. Bu maksatla bihassa maden mikroskopu da kullanılır. Gerektiğinde cevher zenginleştirme deneyleri yapılır. Büro çalışmaları genellikle şu işlemlerden ibarettir: Saha çalışmalarına başlamadan önce literatür araştırması yapılır. Saha ve laboratuvar çalışmaları değerlendirilerek yatağın parajenezi, süksesyonu, varsa zonalitesi, kimyasal bileşimi, tenörü, rezervi, ve. özellikleri saptanır, sentezler yapılır. Çeşitli jeolojik, yapısal, metalojenik haritalar hazırlanır. Yatak hakkındaki bütün bilgiler derlenerek yazılır. Gerektiğinde sondaj, jeokimya, işletme, cevher zenginleştirme vb. işlemler hakkında öneriler hazırlanır. Anlaşılacağı gibi bu çok çeşitli işlemler aslında bir ekip çalışmasını gerektirmekte ve maden jeoloğunun yanında kimyager, jeofizikçi, sondör ve işçi gibi kimseler de görev yapmaktadır.Maden yataklarının sınıflandırılması
