Aztekler Nasil Yasadilar By: By.TuRuT Date: August 04, 2009, 10:26:54 PM
Tarih
15. yüzyýl ile 16. yüzyýl baþlarýnda, bugünkü Meksika’nýn orta ve güney kesimlerinde büyük bir imparatorluk kurmuþ halk. Nabuva dili konuþan Azteklerin adý, atalarýnýn bir olasýlýkla Kuzey Meksika’da bulunan anayurdu için kullanýlan Aztan’dan (Beyaz Ülke) gelir. Öteki adlarýndan “Tenoçka”, atalarý Tenoch’tan kaynaklanýr. Gene Aztekler için kullanýlan “Meksika” adý, Texcoco Gölünün mistik adý Metzliapan (Ay Gölü) ile iliþkilendirilir. En büyük kentleri Tenochtitlan’ýn adý “Tenoch”tan türetilmiþ, “Meksika” ise önce kentin ve çevresindeki vadinin, sonradan da tüm ülkenin adý olmuþtur. Azteklerin kendilerinden söz ederken kullandýðý “KulhuaMeksika” adý ise, Meksika Vadisinin en geliþmiþ merkezi olan Colhuacan ile özdeþleþmek çabasýný yansýtýr.
Azteklerin kökeni kesin olarak bilinmemektedir. Ama bazý gelenekleri, 12. yüzyýlda Orta Amerika’ya gelene deðin, daha kuzeydeki Meksika Platosunda avcýlýk ve toplayýcýlýkla geçinen bir kabile olduklarý izlenimini verir. Gene de, Aztlan, yalnýzca destanlarda doðmuþ bir yer olabilir. Azteklerin güneye göçünün, Toltek uygarlýðýnýn çöküþünü izleyen ve belki de bu çöküþü hýzlandýran genel bir göç hareketinin parçasý olduðu sanýlýr. Texcoco Gölündeki adalara yerleþen Aztekler, tarihleri boyunca baþlýca merkezleri olan Tenochtitlan’ý ÝS 1325’te kurdular. Büyük bir devlet ve sonunda bir imparatorluk kurabilmelerinin temelinde, kullanýlabilir tüm topraklarýn entansif biçimde ekildiði, geliþkin bir sulama ve bataklýk kurutma sistemine dayalý olaðanüstü tarým düzenleri yatar. Bu yöntemlerle saðlanan yüksek verimlilik, zengin ve kalabalýk bir ülkenin doðmasýný saðlamýþtýr.
Tenochtitlan, Itzcoatl döneminde (1428-40) komþu Texcoco ve Tlacopan devletleri ile ittifak kurarak Orta Meksika’da egemen güç durumuna geldi. Daha sonra hem ticari iliþkiler, hem de fetihler yoluyla, 400-500 küçük devletten oluþan, 5-6 milyonluk nüfusuyla 1519’da 207.200 km2’lik alana yayýlan bir imparatorluðun merkezi oldu. Kent, en geliþkin döneminde, 13 km2’yi aþkýn bir alanda 140 binden çok insan barýndýrýyordu; dolayýsýyla Orta Amerika uygarlýklarýnýný tarihinde en yoðun nüfuslu yerleþim yeriydi. Aztek devleti, askerlerin egemenliðindeki bir despotluktu. Kastlara ve sýnýflara bölünmüþ ama dikey akýþkanlýðýný da koruyan Aztek toplumunda yükselmenin en güvenli yolu savaþta kahramanlýk göstermekti. Devlet iþlerini rahipler ve bürokratlar yürütürdü. Toplumun alt katmanlarýnda, serfler, sözleþmeli hizmetkarlar ve köleler yer alýrdý.
Aztek dini, birçok Orta Amerika kültüründen deðiþik unsurlarý özümsemiþ, çeþitli inanç sisternleninden karþýt öðeleri bir araya getirmiþti. Önceki halklarýn birçok kozmolojik inancýný paylaþan bu din, özellikle evrenin bir dizi yaradýlýþýn sonuncusu olduðu ve 13 gök katý ile 9 yeraltý dünyasý arasýnda bulunduðu yolundaki Maya inancýný benimsemiþti. Azteklenn baþlýca tanrýlarý, Savaþ ve Güneþ Tanrýsý Huitzilopochtli, Yaðmur Tannsý Tlaloc ve yarý tanrý-yarý kahraman Tüylü Yýlan Quetzalcoatl idi. Ýnsan kurban etme töreninde, kurbanýn yüreði Güneþ Tanrýsý’na sunulurdu. Kan akýtma töreni de yaygýndý. Dinle yakýndan iliþkili Aztek Takvimi, rahiplerin uðraþý olan kapsamlý bir ayinler ve törenler döngüsünün temeliydi. Orta Amerika’nýn büyük bölümünde kullanýlan bu takvim, 365 günlük (20’þer günlük 18 ay, artý 5 uðursuz gün) bir güneþ takvimi ile 260 günlük (20’þer günlük 13 devre) bir dinsel yýldan oluþuyordu. Birbirine koþut giden bu iki yýl döngüsü, 52 yýllýk daha büyük bir döngünün parçasýydý. Yöreye 1519’da gelen Ýspanyol kaþifler bu uygarlýðýn geliþmesine son verdiðinde Aztek Ýmparatorluðu’nun geniþlemesi ve toplumsal evrimi henüz durmuþ deðildi. Son Ýmparator Il. Montezuma (hd 1502-20), Hernan Cortas tarafýndan tutsak, alýndý ve hapiste öldü. Ýmparatorluk, üstün silahlarla donanmýþ Avrupalýlarca hýzla fethedildi.
Azteklerin Batý dünyasýnda Codic olarak bilinen ve geyik derisi ya da sabýrotu liflerinden yapýlmýþ kaðýtlara yazýlmýþ kutsal metinleri ve eliþleri, tapýnaklarda korunurdu. Yazýcýlar, ideogram, resimyazý ve fonetik imgelerin karýþýmý bir teknik kullanýrlardý. Dinsel tören takvimi, kehanetler, törenler ve tanrýlar ile evrene iliþkin yorumlar da yazýcýlarýn ilgi alanýna girerdi. Ülkenin fethedilmesinden sonra bu metinlerin çoðunun yok edilmesine karþýn, Codex Borbonicus, Codex Borgtav, Codex Fejervary-Mayer ve Codex Cospuno gibi bazý örnekler günümüze ulaþabilmiþtir. Bu el yazmasý metinlerin anlaþýlmasý çok güçtür ve pek azý gerçekten Azteklere aittir.
Arkeolojik kalýntýlar arasýnda tanrý heykelleri, dinsel içerikli taþ alçak kabartmalar, duvar resimleri, kilden yapýlmýþ insan heykelleri ve vazolar ile taþ ve ahþap maskeler bulunur. Aztek sanatý temelde simgesel olduðu için bu kalýntýlar yardýmýyla önemli bilgiler elde edilebilir.
Aztek Takvimi
Tonalpohualli denen 260 günlük dinsel yýl ile 365 günlük güneþ yýlýný birleþtiren takvim sistemi. Örnek aldýðý Maya takvimi gibi, Aztek takvimi de 20'þer günlük 13 döneme bölünen dinsel yýl ile 20'þer günlük 18 aya bölünen ve ayrýca uðursuz sayýlan beþ günlük bir dönemi (nemontemi) içeren toplumsal yýldan oluþuyordu. Gene Maya takviminde olduðu gibi, dinsel ve toplumsal Aztek yýllarý her 52 yýlda bir, birbirlerine göre ayný konuma gelirdi. "Yýllarýn Baðlanmasý" ya da "Yeni Ateþ Töreni" adýyla kutlanan bu olaya hazýrlýk olarak önce tüm kutsal ateþler ve evlerdeki ateþler söndürülürdü. Törende heyecanýn doruða ulaþtýðý anda rahipler yeni bir kutsal ateþ yakardý. Ardýndan Aztek halký da ocaklarýndaki ateþi yeniden tutuþturur ve þölene geçerlerdi.
1790'da Mexico'da yapýlan kazýlarda bazalttan yapýlmýþ, aðýrlýðý 25 tonu bulan, 3,7 metre çapýnda daire biçiminde bir takvim taþý ortaya çýkarýlmýþtýr. Bugün Mexico Ulusal Antropoloji Müzesi'nde sergilenmekte olan taþýn tam ortasýnda Aztek Güneþ Tanrýsý Tonaiuth'un yüzü görülür. Bu yüzün çevresinde de tanrýnýn önceki cisimleþmiþ biçimlerini yansýtan ve dünyanýn dört eski çaðýný simgeleyen kare biçimindeki dört pano vardýr. Bunlarý da Aztek ayýnýn 20 gününü simgeleyen iþaretler çevreler.
Ynt: Aztekler Nasil Yasadilar By: MaViSh Date: August 07, 2009, 10:45:59 PM
paylaşım için sağol
