The Memoirs of Naim Bey: Turkish Official Documents Relating to the Deportation and the Massacres of Armenians (Naim Beyin Anıları: Ermeni Tehciri ve Katliamları ile ilgili Resmi Türk Belgeleri) Osmanlı Ermenisi Aram Andonyan'a ait 1919 ve 1920 senesinde Londra'da Hodder & Stoughton yayınevinde basılmış bir kitap. İçinde Andonyan belgeleri diye bilinen ünlü Talat Paşa telgraflarının kopyalarını barındırıyor.

Kitapta, Ermeni tehciri sırasında Ermenilerin imha edilmesini emreden 50 telgraf ve 2 mektup mevcut. Kitap, bu belgelerin Osmanlı Devleti'ni o yıllarda idare eden Jöntürk liderlerine ait olduğunu iddia ediyor. Fotoğrafı çekilmiş kopya olarak İngiliz basımında sadece 4 belge mevcut, aynı zamanda basılan Fransız basımında ise 13 kopya mevcut. Bir de aynı zamanda basılan Ermenice basımı var. Fotoğrafı çekilmiş kopya olan belgeler, Osmanlıca yazılmış ve imzalı şekilde kitapta mevcut. Geri kalan belgeler ise sadece İngilizce, Fransızca ve Ermeniceye tercüme olarak kitapta sunuluyor. Bazı kopya olarak mevcut olmayan belgeler ise deşifre olmamış şekilde veriliyor. Kısacası, 50 telgraf ve 2 mektuptan bir kısmı kopya olarak, bir kısmı sadece tercüme ve deşifre edilmiş olarak bir kısmı ise tercüme ve deşifre edilmemiş olarak kitapta mevcut.

Belgelerin orijinalleri kayıp diye bildiriliyor. Andonyan belgelerinin orijinalleri, Vahakn Dadrian'a göre 1960larda Andonyan'ın 1951'e kadar müdür olarak çalıştığı Paris'teki Nubar kütüphanesinden Sovyet Ermenistanı'na gönderildikten sonra kaybolmuş.

Andonyan'in bildirdiğine göre, bu belgeleri ona Halep tehcir bürosunda görevli olan Naim bey adında bir Türk memur vermiş. Kitabın içerikleri şöyle: sözü edilen belgeler, Naim bey'in anı olarak yazdığı kısımlar, Andonyan'ın anıları, ek olarak Armin T. Wegner'in ABD başkanı Wilson'a Türkleri şikayet eden mektubu, giriş olarak İngiliz vikont Gladstone'un tüm Osmanlı tarihini suçlayan yazısı ve Osmanlı ile yapılacak Sevr Antlaşması için Osmanlı devletini bitirme talepleri.

Belgeler bilimadamlarının büyük çoğunluğuna göre sahte ya da ispat gücünden yoksun. Belgelerin sahte olduğu tartışmasını 1983 yılında Şinasi Orel ve Süreyya Yuca'nin araştırması The Talaât Pasha "telegrams" : Historical fact or Armenian fiction? (Talaât Paşa "telgrafları" : Tarihi bir esas mı yoksa Ermeni hayal ürünü mü?) başlattı. 1986 yılında ise Dadrian'dan belgelerin esas olduğunu ispatlamayı hedef alan bir araştırma geldi. Bu iki araştırmadan sonra belgeleri derin şekilde araştıran analiz sunulmadı.

Belgelerin sahte olduğunu kabul edenler, Şinasi Orel ve Süreyya Yuca'nın araştırmasının yeterince ikna edici olduğunu belirtiyorlar. Başka yazarlar daha fazla araştırma bekliyorlar. Günümüzde sadece iki isim Andonyan belgelerinin sahte olmadığını savunuyor, bu iki isim Dadrian ve Yves Ternon. Ayrıca Taner Akçam 1999 senesinde İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu isimli kitabında, bir otantik telgrafın var olduğunu ve Andonyan belgeleriyle kelimelerinin özdeş olduğunu yazmıştı. Andonyan belgeleri hakkında yeni araştırma sunacağını bildirmişti. Bugüne kadar ne o özdeş olan telgrafı ne de araştırmasını açıkladı.

Naim Bey hakkında kaynaklar

Naim Bey adında birinin varlığından söz eden tek kaynak, Andonyan'ın kitabıdır. Andonyan'ın bildirdiğine göre, bu belgeleri ona Ermeni Tehcirini koordine eden Halep bürosunda çalışan Naim bey adında bir Türk memuru vermiş. Osmanlı'nın Ermenilere yaptığından dolayı vicdan azabı çekiyormuş. Vicdanını rahatlatmak için, bu belgeleri eski dostu Andonyan'a vermiş. O, gerçekten iyi olan bir Türkmüş. 1937 tarihini taşıyan bir mektubunda Andonyan bu hikâyeyi değişik anlatıyor. Naim Bey kumara bağımlıymış ve paraya ihtiyacı olduğu için, bu belgeleri çok pahali bir fiyata ona satmış.

Naim Bey isminde bir görevli, başka bir kaynaktan tanınmıyor. Şinasi Orel ve Süreyya Yuca Osmanlı arşivinde Halep'te bu isimde bir memura rastlamadıklarını yazdılar. Naim beyin varlığı hakkında kesin hüküm vermiyorlar. Naim bey, Andonyan tarafından yaratılan bir hayal kahramanı değilse, düşük dereceli bir memur olmuş olması lazım diyorlar. Düşük dereceli bir memurun, bu tarz gizli belgelere ulaşma imkânının olmadığını açıkladılar.

Alman arşivi de Naim bey hakkında bilgi vermiyor. Tehcir yıllarında Halep'te Alman konsolosu olan Walter Rößler, Naim bey isminde birini hatırlamadığını bildiriyor. Beatrice Rohner ve konsolos Hoffmann'a bu soruyu ileteceğini bildiriyor. İki isimden de Alman arşivinde bir cevap yok.

Orel/Yuca ve Dadrian araştırmaları

1983 senesinde Orel ve Yuca, bu belgeleri ilk defa köklü bir araştırmaya tabii tuttular. Orel ve Yuca bu belgelerin kesinlikle sahte olduğu sonucuna vardılar. En önemli açıklamaları:

Dokuz belge üzerinde bulunan Halep valisi Mustafa Abdülhalik Beyin imzası gerçek imzasıyla örtüşmüyor.

Andonyan, Osmanlı'da kullanılan Rumi Takvimi ya tanımıyordu ya da ihmalkâr davranarak takvim hatalarını yaptı, kullandığı tarihler belgelerinin tarih ve belge numaralarını anlamsız hale getiriyor.

bu telgrafların üzerinde yazan tarihlerde, İstanbuldan Halepe gönderilen otantik şifreli telgraflara bakınca Andonyan telgraflarıyla otantik telgraflar üzerlerindeki belge numaraları arasında hiçbir bağlantı yok.

iki belge dışında her belge normal kâğıt üzerine yazılı, Osmanlının savaş yıllarında kullandığı resmi kâğıtlar üzerinde bulunan işaretlerin hiçbiri Andonyan belgelerinin üzerinde yok.

Görüşler

Yves Ternon (1989): Muhtemelen otantikler.

Michael M. Gunter (1989): Mevlanzade Rıfat ve Andonyan'ın kitapları iyi bilinen sahte eserlerdir.

Andrew Mango (1994): savaş dönemi Osmanlı içişleri bakanı/dahiliye nazırı Talat Paşaya atfedilmiş kuşkulu telgraflar

Klaus Kreiser (1996):Talat Paşa telgrafları. Osmanlı içişleri bakanı ve Jöntürk üçler yönetiminin önde gelen üyesi Talat Paşaya atfedilen sahte telgraflar

Christopher J. Walker (1997): Bu belgeler veya buna benzer belgeler yeniden ortaya çıkana kadar ve eğer ortaya çıkarlarsa eleştirel bir açıdan araştırılmalarına kadar, bu belgeler hakkında kuşku kalmaya mecbur.

Hilmar Kaiser (1999): Osmanlı içişleri bakanlığının bazı Türk belgeleri Andonyan'ın Talat'a atfettiği iki telgrafın içeriği ile belirli bir dereceye kadar uyuşuyor. Orel ve Yuca, bu kaynakları kullanmadılar o yüzden tezleri yeterli değil. Naim-Andonyan belgeleri hakkında başka araştırmaya ihtiyaç var.

Erik-Jan Zürcher (2004):Ermeni tarafı bu ilişkinin [hükümetin katliamlara karışma ilişkisinin] varolduğunu kanıtlamaya uğraştı, fakat ürettiği bazı belgelerin (Andonyan evrakları denilen belgelerin) sahte oldukları ispatlanmıştır.

Guenter Lewy (2005): Naim-Andonyan belgelerinin otantikliği hakkındaki tartışmanın sadece bu belgelerle alakalı Osmanlı belgelerinin bulunup yayımlanmalarıyla çözüleceği belli ve bulunmaları sanırım hiçbir zaman gerçekleşmeyecek. O zamana kadar, düşünüyorum ki, Orel ve Yuca'nın bu belgeler hakkında son derece itinalı analizleri belgelerin otantikliği hakkında yeterince soru işareti doğurdu ve bu sayede bu belgelerin ciddi bilimsel araştırmalarda kullanılmaları kabul edilemez hale geldi.

Berlin / Klenner (2006): Orel ve Yuca tarafından isabetli tesbit edilen formel hataların çoğu tarihçi Dadrian tarafından açıklığa kavuşturuldu. Naim-Andonyan belgeleriyle başka kaynakların arasındaki uyumu gösterdi, özellikle daha sonra gerçekleşen jöntürk savaş suçlularına karşı davalarda savcılığın sunduğu belgelerle uyuşumları gösterdi.