Türkler Müslüman olmadan önce "tengri" dedikleri bir güce inanıyorlardı.
Bu kelime "gökyüzü" anlamına da geldiği için yaratıcıyı gökte farz ederek bazen göktanrı dedikleri de olmuştur. İslamı kabul ettikten sonra da Tanrı kelimesini kullanmaya devam ettiler.
Bugün bile meselâ "Tanrı misafiri" denir de "Allah misafiri" denmez. Mehmed ¬kif bu ifadeyi "
Demek almayacak Tanrı selâmını bile" mısraında kullanır. Türkçe olarak yazılmış eski dini kitaplara ve manzum eserlere baktığımızda Allah'tan bahsederken İlâh Rab Hüdâ Yezdan gibi Arapça ve Farsça isimlerin Türkçe Tengri (Tanrı) karşılığında kullanıldığını görürüz. Mesela bir ahlak ve nasihat kitabı olan Yusuf Has Hacib'in kaleme aldığı Kutadgu Bilig'de Allah kelimesi geçmekle beraber bazen "Tengri Teâlâ" olarak da geçer.
Bununla birlikte "Tanrı" kelimesi "Allah" kavramını tam olarak karşılamaktan uzaktır.
Çünkü tam yerini tutamaz. Günümüzde de özellikle diğer batıl dinlerde kutsallık izafe edilerek çeşitli görevler yüklenen putlara Tanrı denirken hiçbirisi için "Allah" lafzı kullanılmaz ve kullanılamaz.
Dinler Tarihi araştırmacısı olan Hikmet Tanyu "İslâmlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı" isimli kitabında "Allah karşılığında Tanrı kelimesi kullanılabilir fakat her Tanrı Allah değildir" derken
farklı bir yoruma yer verir.


* * *

Elmalılı Hamdi Yazır ise konuyu derinlemesine incelerken şu tespitlerde bulunur: "Tanrı ve Hüdâ isimleri
"Allah" gibi özel bir isim değil aksine ilâh rab mâbud gibi umumi bir isimdir. Arapça'da "ilâh"ın çoğuluna "âlihe" "rab"ın çoğuluna "erbâb" Farsça "Hüda" çoğuluna da "Hüdâyân" denilir ve dilimizde
"Tanrılar Mabudlar ilahlar rablar" denilir. Halbuki "Allahlar" denilmemiştir ve denemez.
"Batıl mabudlara "Tanrı" cins isim olarak verilir. Müşrikler birçok Tanrılara taparlardı.
"Falanların Tanrıları şöyle falanlarınki şöyledir denilir. Demek ki "Tanrı" bir cins isim olarak
"Allah" özel isminin eşanlamlısı değildir. Bu açıdan Allah ismi Tanrı adı ile tercüme olunamaz.
Bunun içindir ki Süleyman Efendi Mevlidine "Allah adıyla" başlamış "Tanrı adı" dememiştir."
(Hak Dini Kur'an Dili 1:24) Tanrı olsa olsa "İlah" karşılığıdır.
Bunun için Süleyman Çelebi Mevlid'inde "Birdir Allah andan artık Tanrı yok." diyerek "Tanrı"
kelimesini ilah karşılığında kullanırken Hasan Basri Çantay "Lâ ilâhe illallah" cümlesini "Allah'dan
başka Tanrı yoktur" şeklinde tercüme ederek aynı şekilde Tanrı kelimesini İlah karşılığında kullanmıştır.
Asıl itibariyle Tanrı kelimesi üzerinde yoğunlaşan tartışma biraz da zorla Türkçe okutulduğu dönemde
Ezan'daki Allah kelimesinin Tanrı olarak değiştirilmesinden kaynaklanıyor.