 |
|
|
Ticari hayatın gerektirdiği kredi hacminin karşılanması, alacaklının alacağının yeterli teminatla donatılabilmesine bağlıdır. Ticari işlerle meşgul olanlar, ellerindeki çeşitli değerleri karşılık göstermek, teminat vermek suretiyle ihtiyaç duydukları meblağları ödünç almak isterler. Bu değerler, taşınmaz mal(gayrimenkul) türünden ise, rehni tapu siciline kayıt ile tesis olunur. Böylece borçlu, taşınmaz malı belirli şartlar altında kullanmağa devam edebilir, o mal ekonomik bakımından kendisine yararlı olarak kalabilir. Taşınır mallarda ise, malın teminat olarak kullanılması, rehnedilmesi için genel kural olarak teslim edilmesi gerekir: teslimi meşrut şekilde rehin. Alacaklının ve 3. Kişilerin menfaatlerini korumak gayesiyle konmuş olan bu hüküm, borçlunun taşınır mallarını teminat olarak göstermekle beraber, onlardan yararlanmağa devam etmesine, hatta borcunu ödemek için gerekli üretimi yapmasına engel olur.
Ekonomik alanda duyulan çeşitli ihtiyaçlar, teslim şartına bazı istisnaların getirilmesine yol açmıştır. Böylece sistemimizde, hayvan rehni, maden cevheri rehni, gemi ipoteği, bazı zirai krediler karşılığı teminat esnaf ve sanatkarlara sağlanan kredide teminat özelliği (Halk Bankası K. 1970’de yapılan değişiklik) belli başlı istisnalar olarak sayılabilir. Ayrıca, taşınmaz malın “teferruatı” olan taşınır mallar da, gayrimenkul rehninin kapsamına girerek bir bakıma istisna teşkil etmektedir.
Sistemimizde buluna bu istisnalar, belli başlı sistemlerde de aşağı yukarı mevcutturlar. Buna rağmen, gerek o sistemlerde, gerek Türkiye’de daha genel olarak teslimsiz rehin müessesesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaç, çeşitli unsurlardan teşekkül eden ve ekonomik değeri haiz bir bütün olan işletmenin mameleki veçhesi (ticaret fonu) nun bir bütün olarak rehnedilmesi, fakat gene de işletme sahibinin hakimiyetinde kalarak fonksiyonunu devam etmesi şeklinde belirlenmiştir. Fransız sisteminde , daha yukarıda da belirttiğim gibi önce 1896, sonra 1909 tarihli kanunla ticari işletmenin rehni özel olarak düzenlenmiştir. Alman sisteminde ise, taşınır malların teslim edilmeksizin rehni kabul edilmediğinden, inançlı devir işlemi ile ihtiyaç karşılamıştır.
Memleketimizde bu konuda çalışmalar Ankara Üniversitesi Özel Hukuk Enstitüsü çevresinde yürütülmüş ve 1965 yılında Doçent Dr. Seza Reisoğlu, Menkul İpoteği “Teslimsiz Menkul Rehni” isimli bir inceleme yayınlayarak son kısmına gerekçeli bir “Ticari İşletme İpoteği Kanunu Projesi” eklemiştir. Sonradan, kendisi ile beraber Enstitü Müdürü Prof. Dr. Haluk Tandoğan, Turgut Kalpsüz ve Burhan Gürdoğan tarafından gözden geçirilen ve ismindeki “ipotek” terimi “rehin” olarak değiştirilen taslak bir milletvekili tarafından “Ticari İşletme Rehni Kanunu” olarak teklif edilmiş ve Yasama Meclislerince müzakere edilirken Esnaf İşletmeleri de terim bakımından çok kötü bir sistemle ithal edilip, bazı değişiklikler yapılarak kabul edilmiştir.
Böylece, sistemimizde 1447 sayılı ve 21.07.1971 tarihli Ticari İşletme Rehni Kanunu ile konu düzenlenmiş bulunmaktadır. Kanun 24 madde ve bir ek maddeden ibarettir. Yayımı tarihinden (28.07.1971) itibaren 6 ay sonra (28.01.1972) yürürlüğe girmiştir. Kanunu 21. Maddesi yürürlüğe girme tarihinden itibaren 6 içinde tescili ve sicil memurluğunca yapılacak diğer işlemleri düzenleyen bir tüzüğün yürürlüğe konmasını gerektirdiğinden, “Ticari İşletme Rehni Sicili Hakkında Tüzük” kabul edilmiştir. Ayrıca, bu tüzüğün 19. Maddesinde öngörülmüş olduğu üzere bir de Yönetmelik çıkartılmıştır. Tüzüğün 19. Maddesi uyarınca, ayrıca ilgili defterlerin de ticaret sicili memurluklarına gönderilmesi gerekmektedir.
1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu, 1990 tarihli Fransız kanunu model alınarak hazırlanmıştır. Ancak, çeşitli konularda değişik veya daha belirli çözümler getirmesi bakımından Fransız kanunundan ayrılmaktadır.
1447 sayılı Kanun, belli başlılarına aşağıda temas edeceğim aksaklıklar arz etmektedir. Tüzüğün daha ciddi bir çalışma mahsulü olması temenni edilirdi. Ancak bu kanunla bir ihtiyaca cevap veren yerinde bir tedbir getirilmiştir. Uygulamada çıkacak aksaklıklarla, şimdiden belli olanlar Kanunda yapılacak değişikliklerle halledilebilir.
Seza Reisoğlu’nun eseri ticari işletme rehni dışında, Alman ve Fransız sistemlerindeki çeşitli teslimsiz menkul rehni türlerini iyi bir şekilde özetlemekte ve bu konuda çeşitli bibliyografya vermektedir. Taslak hakkında ayrıca Kocayusufpaşaoğlu ve Gürdoğan’ın 3. Türk-İsviçre Hukuk Haftası kitabında Fransızca tebliğleri mevcuttur.
2-TİCARİ İŞLETMENİN REHNİNDE TARAFLAR
A) Rehin veren (rahin) ticari işletmenin maliki bulunan gerçek veya tüzel kişidir. Kanun “ticari işletme” terimini, sistemimizde bilimsel kavramlara ters düşecek şekilde, ticari işletme ve esnaf işletmesi için kullanılmıştır. 1. Madde “Ticaret veya esnaf ve sanat sicilinde kayıtlı bir ticari işletme”den bahsederek anlamsız bir şekilde bu kargaşalığa sebep olmuştur. Ayrıca Ek Madde: “bu kanundaki ticari işletme tabiri, ticari veya sınai işletme ile Esnaf veya Sanatkarın işletmesindeki mesleğini icraya yarayan şeylerdir’ demek suretiyle, unsurları belirtmek gayesiyle işletmeyi “şeyler” olarak tarif etme garabetine düşmüştür. Bu korkunç bir hatadır. Kaldı ki, unsurları sanki işletmeden ayrı olarak rehnedilme durumuna sokan bu hüküm esasta da isabetsizdir. Her ne ise, bütün bu yanlışların arasından rehin veren bakımından şu sonuca varmak gerekiyor: Rehin veren, ilgili sicile kayıtlı bir ticari işletmenin sınai işletme TK. sisteminde ticari işletmeye dahildir, ayrıca belirtme gereği yoktur- sahibi bir gerçek veya tüzel kişi ya da bir esnaf işletmesinin sahibi gerçek kişi olabilir.
B)Lehine rehin verilen (mürtehin) ancak,
Ba) tüzel kişiliği haiz, sermaye şirketi olarak kurulmuş kredi müesseseleri,
Bb) Kredili satış yapan gerçek veya tüzel kişiliği haiz müesseseler,
Bc) kooperatifler,
Olabilir
Mürtehin bakımından yapılan kısıtlama, aslında bu imkanı sadece kredi müesseselerine tanımak amacını gütmektir. Tasarının ilk şeklinde sadece kredi kooperatifleri ve tüzel kişiliğe sahip kredi müesseseleri öngörülmüştü. Kapsam sonradan genişletilmiş ve bir yandan kredili satış yapan müesseseler bu kapsam içine sokulurken, kooperatifler için kredi kooperatifi şartı kaldırılmıştır. Bu son nokta tartışılabilir. Ayrıca, kredili satış yapan gerçek kişinin sahip olduğu müesseseler de Mecliste eklenmiştir. Tasarının ilk şeklinde gerçek kişilere bu hakkı tanımak tehlikeli bulunmuştu. Kredili satış müesseseleri, tüzel kişiliğe sahip olsalar, ancak işletme faaliyetine tahsis edilmiş olan ve rehnin tescili anında mevcut, makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları üzerinde , bunların vadeli satışı için rehin hakkından faydalanabilirler.
3. REHİN MUHTEVASI VE KAPSAMI
Ticari işletmenin bütün unsurları rehnin “tabağı” içine alınmamıştır. 1447 sayılı Kanunun 3. Maddesine göre ticari işletme rehni ancak : a) ticaret unvanı ve işletme adı, b) rehnin tescili anında mevcut ve işletme faaliyetine tahsis edilmiş olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları, c) ihtira beratları, markalar, modeller ve resimler ve lisanslar gibi sınai haklar unsurlarını kapsar. Böylece, TK. m. 11, f: 2’de sayılanlardan kiracılık hakkı ve gayrimenkul işletme tesisatını rehnin kapsamı dışında da bırakıldığı görülmektedir. Kiracılık hakkının değerinin; tartışma götüreceği ve gayrımenkulleri esasen ipotek etmenin mümkün olduğu düşünülmüş görülmektedir. İşletme tesisatı olarak gayrımenkuller başka türlü değerlendirilir, bu sebeple düzenleme tarzı eksiktir. Kiracılık hakkının değeri de bugün bilimsel olarak tespit edilebilir.
Taraflar, yukarıda rehnin kapsamında olarak sayılan unsurlardan ticaret unvanı, işletme adı ve menkul işletme tesisatını rehnin dışında bırakamazlar. Demek ki (c) altında sayılan sınai haklar ancak bu kapsamın dışında kalabilir. Bu (c) bendindeki “gibi” esasen lüzumsuzdur, zira sayılanlar dışında memleketimizde de kabul edilmiş olan 1883 Paris Sınai Mülkiyet Antlaşmasına göre ticaret unvanı ve işletme adı –ki (a)’da sayılmıştır- ve haksız rekabetten başka bir şey yoktur. Burada başka bir sorun vardır: ticaret unvanı ve işletme adı rehnin dışında bırakılamamaktadır. Ticari işletme rehni kapsamına esnaf işletmeleri de alınmıştır. Oysa, esnaf ticaret unvanı kullanılmaz, ancak işletme adı kullanılabilir. Bu aksaklık bir yorumla halledilemezse, uygulamada esnaf işletmenin rehinden faydalanmalarında imkansızlıkla karşılaşılabilir. Ayrıca, m. 3, f. 2’deki “menkul işletme tesisatı” terimi, f. 1, b deki sayılanlardan daha geniş görünmektedir. Bu fark da istenilerek yaratılmamıştır ve aksaklıktır.
4- REHNİN KURULMASI
a. Rehin Sözleşmesi
Taraflar noter tarafından tanzim edilen bir sözleşme yapmalıdırlar. Kanun noterin “işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresinde” olmasını aramaktadır. Aslında bu hüküm lüzumsuzdur.
Sözleşmeye, rehne dahil unsurların tam listesi “ayırt edilmelerini kılacak özellikleri ile birlikte” ithal edilmek gerekir (aynı madde).
Sözleşmede tescil harç ve masrafların hangi tarafa ait olacağı da belirtilir
b. Tescil
Rehin hakkı tescil ile doğar. Rehnedilen işletmenin türüne göre tescil işletmenin kayıtlı bulunduğu Ticaret Siciline (TK. m. 26 vd.) veta (62 sayılı khk ile 507 Sayılı Kanunun 114, 118 ve 119. Maddelerinde yapılan değişiklik uyarınca kurulacak) Esnaf ne sanatkar Sicili’ne yapılır.
Tescil, işletme sahibinin , kredi müessesenin veya alacaklının (bum ayrım lüzumsuzdur) tazılı talebi üzerine yapılır (m. 5, f. 1). Bu talep sözelşme tarihinden itibaren 10 gün zarfında yapılmalıdır (f. 2). Bu süre geçtikten sonra hakkın düşüp düşmeyeceği, süre geçmiş olmasına rağmen her nasılsa tescil yapılırsa durumun ne olacağı, süre geçince mukavelenin hükümden düşeceğine dair olan hüküm kanunlaşmadığına göre durumun ne olacağı, üzerine eğilinmesi gereken önemli sorunlardır.
Tescil’de alacaklının ticaret unvanı, açık adresi ve ikametgahı, alacağın TL. olarak miktarı, miktar belirli değilse, işletmenin ne miktar için teminat teşkil edeceği, alacak faizli ise, faiz nispeti, kaydolunmalıdır (m. 6).
Tescil ile doğan rehin, 3. Kişilerin haklarının korunması bakımından, duruma göre tapu kütüğüne, sınai haklar siciline, maden siciline, nakil vasıtaları siciline ve işletmenin şubesi varsa şubenin kayıtlı bulunduğu sicile de kaydedilir.
Aynı işletme üzerine birden fazla rehin tesis edilebilir. Bu halde alacaklıların hakları rehnin tescil sırasına göre tayin olunur.
5. TARAFLARIN HAK VE BORÇLARI VE 3. KİŞİLERİN DURUMU
a. İşletme Sahibi
Bu özel rehnin esas gayesine uygun olarak işletme sahibi, “işletmenin normal faaliyette bulunabilmesi için her türlü muameleri yapmak yetkisine haizdir” (m. 10, f. 1). Buna karşılık, işletme sahibi, işletmeyi veya rehne dahil münferit unsurları devretmek, ayni hakla takyid etmek, yer değiştirmek veya takas etmek için alacaklının iznini almalıdır (m. 10, f. 2). Değişiklikler listeye alınmalı ve tescil edilmelidir (f. 3 ve 4). İşletme sahibi işletmenin merhun değerini muhafaza için gerekli tedbirleri almalıdır. İzinsiz işlem yapar veya bu tedbirleri almaz ve bu yüzden işletmenin merhun değeri düşerse ve hakimin kendisine vereceği mühlet içinde durumu düzeltmezse, teminat noktasına tekabül eden miktarı ödeme hükmü yer. İzinsiz değiştirme veya zarar kastıyla tahrip ve imha halinde ayrıca alacaklını şikayeti üzerine bir yıldan beş yıla kadar hapis ve iki yüz liradan aşağı olmamak üzere ağır para cezası ile cezalandırılır. Ayrıca alacak miktarına kadar bir tazminatla da mükellef tutulabilir.
b. Rehinli Alacaklı
İlgili sicildeki kayda dayanarak rehin hakkı iktisap edenin bu hakkı muteberdir ve işletmeyi devralan herkese karşı ilri sürülebilir. Rehnedenin ( rahin, m. 5, f. 3’de yanlış olarak “rehin” denmiş, Senato’da düzeltilmesine rağmen RG. De gene yanlış yazılmış ve ayrıca daha sonraki bir RG. İle düzeltilmiştir) unsurlardan bazıları üzerinde tasarruf hakkı bulunmasa dahi m. 5, f. 3, MK. M. 853’e atıf yapmak suretiyle hüsnüniyetli mürtehin’i korumuş, rehin hakkının iktisap edileceği hükmünü koymuştur.
İyiniyet sahibi 3. Kişinin korunduğu hallerde alacaklı, işletme sahibinin talep hakkı sigorta veya sigorta veya tazminat bedeli üzerinde rehin hakkına sahip olur. 3. Kişi ihbara rağmen işletme sahibine ödeme yaparsa, alacaklının zararını tazmin eder. Alacaklı 3. Kişinin fiilinin men’ini dava eder.
c. Üçüncü Kişi
Rehinden haberdar olmaksızın, ticari işletmenin sicil bölgesi dışındaki münferit unsurları üzerinde mülkiyet veya diğer bir ayni hak iktisab eden hüsnüniyetli 3. Kişinin hakları saklıdır. Bu konuda tasarının ilk şeklinde “sicil bölgesi dışında” kaydı, haklı olarak konmamıştı. Zira, sicile bakmak mükellefiyeti münfarit unsurlar bakımdan yüklenemez. Esasen kendi sicillerinde kayıtlı unsurlar ise, m. 7 dolayısıyla iyiniyetle iktisap edilemez, özel sicilden durum görülür. Arada özel sicile kaydedilinceye kadar işlem yapıldı ise, 3. Kişiyi korumak gerekir. Bu sicil bölgesi dışı şartı haklı değildir.
6. REHNİN PARAYA ÇEVRİLMESİ
Rehnin paraya çevrilmesi, İcra ve İflas kanunun menkul rehninin paraya çevrilmesi hükümleri uyarınca olur. İşletmenin veya unsurlarından hangilerinin satılacağına, tarafların haklı menfaatlerini gözetmek şartıyla icra memuru karar verir (m. 15, f. 2) herhalde alacak karşılanmalıdır. Muhafaza, idare ve işletme tedbirlerini de icra memuru alır (m. 16)
Alacaklı, merhunun paraya çevrilmesini isteyebileceği gibi, ihtiyati haciz de talep edebilir.
Teminat hukunun genel ilkesine uygun olarak, borç ödenmediği takdirde, işletmeyi veya unsurlarını alacaklıya temellük etme hakkı veren her türlü mukavele hükümsüzdür. “Lex commissoria” yasağı.
7. REHNİN SONA ERMESİ
a. Alacaklını Takip Yapması
İşletme sicilden terkin edilirse, durum derhal alacaklıya bildirilir ve alacağın tamamı muaccel olur. Bu halde, alacaklı durumun kendisine tebliğ edilmesinden itibaren 2 ay içinde rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapmalıdır. Yapmazsa rehin hakkı düşer.
b. Alacağın Son Bulması
Alacağın son bulması, yani işletme sahibinin borcunun ödenmesi halinde, işletme sahibi alacaklıdan sicildeki rehnin terkinini ister. Alacaklı gaip ise veya alacağını almaktan imtina ediyor ve rehni çözmüyorsa, İİK. M. 153 uygulanır- mahkeme marifetiyle- m. 19, f. 2. Rehnin çözüldüğü m. (2deki sicillere de bildiririr.
8. TAMAMLAYICI HÜKÜMLER
1447 Sayılı Kanunda özel hüküm bulunmayan hallerde, gayrimenkul rehni hükümlerinden aykırı olmayanlar uygulanır.
9. YETKİLİ MAHKEME
1447 sayılı Kanunun uygulanmasından çıkacak anlaşmazlıkların halinde görevli mahkeme, sicilin bulunduğu mahallin Ticaret Mahkemeleridir.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Hukuk (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: Alacak Teminat Ve Rehinleri-hukuk
Yazdır
Gelişmiş Arama
Mayıs 30, 2008, 04:43:05 ÖS