A'dan Z'ye erkek kısırlığı ve çözümleri
Ferti-Jin Kadın Sağlığı ve Yardımcı Üreme Teknikleri Merkezi Klinik Direktörü Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op.Dr. Seval Taşdemir, Mynet okurları için erkek kısırlığını ve çözüm yollarını yazdı.


Abstinans süresi

Cinsel ilişkide bulunmadan geçen süredir. Semen analizi için örnek vermeden önce önerilen cinsel perhiz süresi 2-5 gündür. Meni ve menideki sperm miktarı cinsel perhiz süresi ile doğru orantılı olarak artar. Önerilenden daha uzun süre boşalma olamazsa spermler dölleme yeteneğini kaybederek dejenere olur. Sperm sayısı artsa bile kalitesi bozulur, normal yapıdaki spermlerin oranı azalır.

Aglütinasyon

Menideki antikorların varlığına bağlı olarak spermlerin birbirine bağlanarak kümeleşmesine aglütinasyon denir. Aglütinasyon olduğunda spermlerin hareketliliği ve yumurtayı dölleyebilme yeteneği azalır.

Akrozom reaksiyonu

Akrozom sperm başının ön %50-70'ini kaplayan yapıdır. Akrozom zarının plazma zarı ile birleşmesi ile akrozom reaksiyonu meydana gelir ve bu reaksiyon spermin yumurta zarına bağlanabilmesini sağlar. Günümüzde değişik yöntemler kullanılarak yapılabilen akrozom reaksiyonu testleri ile spermin yumurtayı dölleme yeteneği hakkında fikir sahibi olunabilir.

Alkol

Alkol testislerde vitamin A'nın biyoaktif formu olan retinole dönüşmesini engeller. Alkol kullanan erkeklerde yapılan testis biyopsilerinde testis dokusunda maturasyon (olgunlaşma) bozukluğu görülür. Ayrıca alkol testosteron (erkeklik hormonu) sentezini azaltarak impotansa (iktidarsızlık) neden olur.

Androjenler

Testisler tarafından üretilen erkek cinsiyet hormonlarıdır. Vücut ve kas gelişimini, tüylenmeyi, penis gelişimini ve ses tellerinin gelişmini sağlar.

Anejakülasyon

Ejakülasyonun (boşalmanın) olmaması halidir. Omurilik zedelenmelerinden sonra ve multiple skleroz, şeker hastalığı gibi sinir sistemini etkileyen durumlarda görülebilir.

Antibiyotiklerin spermatogeneze etkileri

Birçok antibiyotik spermatogenezi (sperm üretimini) olumsuz etkiler. Bazı antibiyotikler menideki sperm sayısını ve hareketliliğini azaltırken bazıları da sperm oluşumunun belli evrelerde duraklamasına yol açar. Özellikle infertil erkeklerin antibiyotik kullanmadan önce mutlaka hekime danışmaları gerekir.

Antioksidanlar

Antioksidanlar oksijen radikallerinin yol açtığı zararları önleyen maddelerdir. Vitamin C, Vitamin E ve taurin gibi antioksidanlar oksijen radikallerinin sperm hareketliliği ve akrozom reaksiyonu üzerindeki olumsuz etkilerini azaltır. Özellikle sigara içen kişilerde kullanılmaları faydalı olur.

Antisperm antikorları

Antisperm antikorları erkek ve kadınların serumlarında, menide ve servikal mukusta (rahim ağzı salgısında) bulunur.

Antisperm antikorları sperm hareketliliğini ve canlı sperm oranını azaltır, akrozom reaksiyonunu ve spermin yumurtaya bağlanmasını engelleyerek infertiliteye neden olabilir. Serumda IgG ve IgM tipi antikorlar, meni ve servikal mukusta ise IgA tipi antikorlar bulunur. Semen analizinde aglütinasyon tespit edildiğinde antisperm antikorlarının varlığını tespit etmek için test yapılması önerilir.

Antisperm antikorlarına bağlı infertilite tedavisinde; bir süre kondom (prezervatif) kullanarak cinsel ilişkide bulunulması, kortikosteroidler gibi bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların kullanılması veya spermi özel yöntemler ile hazırlayarak aşılama yapılması önerilir. Bunlarla sonuç alınamadığı takdirde tüp bebek vb. gibi yardımcı üreme tekniklerinin kullanılması önerilir.

Astenozoospermia

Sperm hareketliliğinin %50'den az olduğu durumdur. Kromozomal bozukluklar, yapısal anomaliler, varikosel, geçirilmiş enfeksiyonlar ve antisperm antikorlarının varlığına bağlı olarak spermlerin hareketliliği azalabilir. Meninin uygunsuz şekilde alınması ve incelemeye dek uzun süre geçmesi de sperm hareketliliğini azaltabilir.

Aşılama

Erkek eşten alınan meni örneği özel yöntemler ile hazırlanarak hareketliliği fazla ve yapısı normal olan spermlerden zenginleştirilir, hazırlanan spermler kadın eşin vajinasına yerleştirilen ince bir kateter yardımı ile rahim içine verilir.

Azoospermia

Menide hiç spermin bulunmamasıdır. Azosperminin nedenleri;

- Pretestiküler (testis öncesi) nedenler; beyinde hipotalamus ve hipofiz bezlerinde görülen bozukluklardır. Bu bozukluklara bağlı olarak üreme hormonları üretilmez.
- Testiküler nedenler; sperm üretimindeki bozukluklardır. Genetik nedenlere, inmemiş testise, kullanılan ilaçlara, yüksek ısı ve radyasyon gibi çevresel faktörlere, kabakulak enfeksiyonuna ve bağışıklık sistemindeki bozukluklara bağlı olarak sperm üretimi bozulabilir.
- Posttestiküler (testis sonrası) nedenler; kanallardaki tıkanıklıklar, cinsel fonksiyon bozuklukları ve retrograd ejakülasyondur (geriye boşalma). Sperm kanallarındaki tıkanıklıklar doğuştan olabileceği gibi geçirilmiş enfeksiyon ve ameliyatlara bağlı olarak da oluşabilir.

Bakteriyel Enfeksiyon

Üreme organlarında bakterilerin yol açtığı enfeksiyonlar menide lökosit (iltihap hücresi) artışına neden olur. Bu enfeksiyonlara bağlı olarak meni miktarı, sperm sayısı ve hareketliliği azalabilir.

Beslenme Bozukluğu

Üreme organlarında bakterilerin yol açtığı enfeksiyonlar menide lökosit (iltihap hücresi) artışına neden olur. Bu enfeksiyonlara bağlı olarak meni miktarı, sperm sayısı ve hareketliliği azalabilir.

Böbrek Yetmezliği

Böbrek yetmezliği olan hastalarda sperm üretimi, sperm gelişiminin ilk evrelerinde duraklar. Bunun bir nedeninin çinko eksikliği olabileceği düşünülmüştür. Bu hastalarda testosteron düzeyleri düşük, FSH ve LH düzeyleri yüksektir. Diyalizden sonra testosteron seviyesi biraz yükselir.

Bromokriptin

Prolaktin hormon (süt salınımını düzenleyen hormon) düzeyi yüksek olan hastaların tedavisinde kullanılır.Bromokriptin kullanımı ile bu hastalarda sperm sayısı ve hareketliliği artar. Prolaktin hormon düzeyi normal olan kişilerde kullanılmasının faydası yoktur.

Cinsel Temas Yolu İle Bulaşan Hastalıklar

Cinsel temas yolu ile geçen; klamidya, gonore (bel soğukluğu) ve sifilis (frengi) gibi enfeksiyonlar üreme sağlığını olumsuz etkiler. Bu enfeksiyonlar iltihabi reaksiyonlara, antisperm antikorlarının oluşumuna ve tüplerdeki tıkanıklıklara bağlı infertiliteye yol açar. Mikrobiyolojik incelemeler ile kolaylıkla tanısı konulabilen bu enfeksiyonlar antibiyotikler ile tedavi edilebilir.

Çinko

Çinko vücuttaki birçok enzimin, hormonun ve bağışıklık sisteminin çalışabilmesi için gereklidir. Leydig hücrelerinde testosteron sentezlenebilmesi için çinko gereklidir, diyetteki çinko eksikliği testiküler yetmezliğe neden olabilir.

Diabet

Diabetin (şeker hastalığının) üreme hormonlarına olan etkisi değişiktir. Diabetli erkeklerde cinsel fonksiyon bozuklukları görülür. Kan şekerinin kontrol altında olmaması ereksiyon azalması, impotans (iktidarsızlık) ve libido kaybına (cinsel isteksizliğe) yol açar. Bu bulgular diabetin kontrol edilmesi ile ilişkilidir.

Ejakülat

Ejakülatı yani meniyi epididimis, seminal bezler ve prostat bezinin salgıları oluşturur. Sperm hücreleri meninin %1-5'ini oluşturmaktadır. büyüklüktedir.

Elektro-Ejakülasyon

Ejakülasyon (boşalma) problemi olan hastalarda kullanılan yöntemdir. Rektumdan (makattan) prob ile uygulanan elektriksel uyarı sonrasında ejakülasyon gerçekleşir. Bu yolla elde edilen meni ile yardımcı üreme teknikleri uygulamaları yapılabilir.

Endokrinoloji

Sperm üretimi için erkek seks hormonlarına ihtiyaç vardır.

Epididimis

Kanallarında sperm depolanan ve testisin arka yan kısmında yer alan yapıdır. Baş, gövde ve kuyruk kısmından oluşur. Baş kısmından testiküler sıvı emilerek menideki sperm konsantrasyonu artar, gövde kısmında spermler hareketlilik kazanır ve kuyruk kısmında da sperm depolanır.

Epispadias

Üretra ağzının (idrar kanal ağzının) penisin üst yüzünde olduğu durumdur. Bu durum inmemiş testis, ereksiyon bozuklukları ve retrograd ejakülasyon (geri boşalma) ile beraber görülebildiği ve sık tekrarlayan enfeksiyonlara yol açtığı için infertiliteye yol açar. Bu hastalar cerrahi tedavi sonrasında yardımcı üreme teknikleri ile çocuk sahibi olabilirler.

Fertilizasyon

Sperm hücresinin yumurta hücresine girerek döllenmenin gerçekleşmesidir.

Spermin yumurtanın dış kabuğuna bağlanıp yumurtanın içine girebilmesi ve yumurtayı dölleyebilmesi için akrozom reaksiyonunun gerçekleşmesi gerekir.

GIFT (Gamet İntrafallopıan Transfer)

Kadın eşten alınan yumurtaların laboratuvar koşullarında sperm ile bir araya getirilerek fallop tüplerine verilmesi işlemidir. Bu işlem tüplerin tıkalı olduğu durumlarda veya ağır erkek infertilitesi vakalarında başarılı olmaz. Günümüzde yerini IVF (Tüp Bebek) ve Mikroenjeksiyon gibi daha gelişmiş tekniklere bırakmıştır.

Globozoospermia

Sperm yapısında görülen bozukluklardan biridir. Sperm hücresinin baş kısmında yer alması gereken akrozom bulunmaz ve sperm hücresi yuvarlak görünümdedir. Bu vakaların mikroenjeksiyon yöntemi ile çocuk sahibi olması mümkündür.

GnRH

Hipotalmustan salgılanan bu hormon FSH ve LH sentezi ve salınımını uyarır.

Gonadodisgenez

Testis ve erkek genital organlarının gelişimi için 46XY kromozom yapısı gerekir. Gonadodisgenez hamileliğin ilk dönemlerinde ve genellikle kromozomal nedenlere bağlı olarak görülen testislerdeki gelişimsel bozukluklardır.Gebeliğin çok erken döneminde görülen bozukluklarda testisler hiç gelişmeyebilir ve bebek erkek olmasına rağmen dış genital organları kız görünümünde veya ayırt edilemeyen görünümdedir. Gebeliğin daha sonraki döneminde görülen bozukluklarda ise dış genitaller erkek görünümünde olmasına rağmen testisler ya hiç gelişmemiştir yada çok küçüktür.

Gonokok Enfeksiyonları

Cinsel temas yoluyla bulaşan Neisseria gonorrhoea adındaki mikroorganizma bel soğukluğu olarak bilinen enfeksiyona yol açar. Erkeklerde genellikle idrar kanalının iltahaplanmasına yol açar. Nadiren epididimis ve prostat enfeksiyonuna neden olarak kanalların tıkanmasına ve infertiliteye neden olabilir. Antibiyotik tedavisi gereklidir.