Acentanın Tanımı Ve Unsurları

ACENTA

1) Genel Olarak

Tacirin ürettiği mal ve hizmetleri, işletme merkezinde yer alan dar müşteri çevresinin dışına taşırarak daha geniş bir alanda pazarlayabilmek üzere tercih edilen yöntemlerden pazarlama elemanı (seyyar tüccar memuru) istihdam etmek veya şube açmak mali bakımdan külfetli olduğu halde, acenta kurumundan yararlanmak daha menfaatli bir yoldur.

Acentalık kurumu TK.nda düzenlenirken esas itibariyle İtalyan Medenî Kanunu hükümlerinden yararlanılmış, ayrıca Alman ve İsviçre kanunları da dikkate alınmıştır. TK.m.116-134’de yer verilen bu genel düzenleme dışında, özel acenta türleri için ayrı düzenlemeler de vardır.

TK.m.116-134’de yer alan hükümlerin uyuşmazlığı çözmeye yeterli olmadığı hallerde, aracı acentaya tellallık hükümleri (TK.m. 100-115), akit yapan acentaya ise komisyon hükümleri uygulanacaktır. Bu hükümlerde de boşluk varsa, uyuşmazlık vekâlet hakkındaki hükümlere göre çözülür (TK.m.116/II).

2) Tanımı

TK.m.116’da acenta şöyle tanımlanmıştır: Ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya müstehdam gibi tacire bağımlı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belli bir yer veya bölge içinde, sürekli olarak bir ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bu sözleşmeleri o işletme adına yapmayı meslek edinen kimsedir.

3) Unsurları

Bu tanımdan yararlanarak acentalık ilişkisinin unsurları şöyle açıklanabilir:

a) Acentalık ilişkisi sözleşme ile kurulur fakat bu sözleşme herhangi bir şekle tabi değildir. Sadece acentaya tacir adına sözleşme yapma tanınmak isteniyorsa, bu yetkinin yazılı olarak verilmesi ve belgenin acenta tarafından tescil ve ilan ettirilmesi gerekir (TK.m.121). Aynı şekilde TK.m.118 gereği, acentanın belli bir yer veya bölgede sahip olduğu tekel hakkının kaldırılmasını öngören anlaşmaların da yazılı olarak yapılması zorunludur.

b) Acenta gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi de olabilir. Acenta tacirin bağımsız yardımcılarındandır. Acenta kendi adına bir işletmeye sahiptir ve bu işletme ticari işletme boyutunda ise, acenta aynı zamanda tacir sıfatına da sahip olur (TK.m.12/b 12).

c) Acentalık ilişkisi, bir veya belli sayıda sözleşmenin kurulmasına aracılık etmek üzere değil, sürekli olarak aracılık faaliyeti yapmak üzere kurulan bir ilişkidir.

d) Süreklilik niteliğinin sonucu olarak acentalığın meslek edinilmiş olması da gerekir.

4) Acentalık İlişkisinin Niteliği

Tellal ile acenta arasındaki en temel fark, tellalın geçici, acentanın ise sürekli bir ilişki içinde tacire yardımcı olmalarıdır. Dolaylı temsil yetkisine sahip komisyoncu da tellal gibi geçici bir ilişki içinde tacire yardımcı olur.

Akik yapan acenta, en fazla tek satıcılık ilişkisine benzer. Zira tek satıcı da belli bir yer veya bölgede tacire ait malları tek başına (tekel hakkı) pazarlar. Fakat bayinin farkı, tacire ait malları kendi adına ve hesabına satın alır ve tekel bölgesi için de müşterilerine satar. Bayinin buradaki kazancı, tacirden aldığı fiyat ile müşterisine sattığı fiyat arasındaki farktır. Halbuki acentanın kazancı faaliyeti karşılığında tacirden aldığı bir ücrettir. Ayrıca tek satıcılık sözleşmesinde bayinin tekel hakkı zorunlu bir unsur iken, acentalık ilişkisinin zorunlu bir unsuru değildir. Zira sözleşme ile bertaraf edilebilir. Kendi adına ve hesabına ticaret yapan bayiye oranla, acentanın bağımsızlığı daha dar kapsamlıdır.

Karmaşık yapısına rağmen bayilik ilişkisine benzeyen franchising sözleşmesi de acentalıktan farklıdır. Burada franchise veren ücret karşılığında bir başka tacire (franchise alan) ürettiği mal ve hizmetlerin sürekli şekilde dağıtımı ve pazarlanması konusunda imtiyaz tanır. Bunların yanı sıra kendi işletme adını, markasını, ticari ve teknik bilgi ve becerisine (Know how) kullanma hakkını devreder ve franchise alanın personelini eğitir. Buna karşılık franchise alan da verinin dağıtım ve pazarlama sisteme uyum sağlamayı kendisine bırakılan bölge içinde malları pazarlamayı ve böylece tacirin sürümünü arttırmayı üstlenir.

5) Türleri

Acenta, iki şekilde faaliyet yapabilir (TK.m.116/I).

a) Sözleşmelerde aracılık etmek (aracı acenta)
b) Sözleşme yapmak (akit yapan acenta)

Acentanın tacir adına ve hesabına sözleşme yapabilmesi (akit yapan acenta) için, acentaya özel yetki verilmiş olması gerekir. Bu yetkinin yazılı olması veya yetki belgesinin ticaret siciline tescil ve ilan edilmesi gerekir.

Akit yapma yetkisi bulunmayan ya da kendisine tanınan yetkinin sınırlarını aşan acenta, müvekkili tacir adına bir sözleşme yapmış ise, bunu öğrenen tacirin derhal sözleşmeye icazet vermediğini üçüncü kişiye bildirmesi gerekir. Aksi halde yetkisizce yapılan sözleşmeyi kabul etmiş sayılır. İcazet verilmeyen bu sözleşme taciri bağlamayacak ve bundan acenta sorumlu olacaktır.

6) Acentanın Hakları Ve Borçları

a) Ücret Ve Masraf İsteme Hakkı

aa) Acentanın en önemli hakkı, aracılıkta bulunduğu veya tacir adına yaptığı sözleşmeler dolayısıyla ücret isteme hakkıdır. Acentaya tahsil ettiği tutara göre bir tahsil ücreti verilmesi de düşünülebilir. Sözleşme yaptığı üçüncü kişilerin borcunu yerine getireceğini özel olarak taahhüt eden acenteye bu garantisi karşılığı bir ücret de ödenebilir. Acenta, sözleşme süresince aracılık yaptığı yerdeki kişilerle tacirin yaptığı tüm sözleşmeler nedeniyle de ücret isteme hakkına sahiptir (TK.m.128/I).
bb) Acentalık ücreti, sözleşmeye göre, sözleşme yoksa acentanın bulunduğu yerdeki ticari teamüle göre, o da yoksa mahkeme kararına göre belirlenir (TK.m.130).

cc) Acentalık ücreti, her üç ayda bir ve her halde takvim yılı sonunda ve ilişkinin sona erdiği tarihte ödenmelidir.

dd) Acenta işinin gerektirdiği normal (olağan) masrafları kendisi karşılamak durumundadır. Olağan masraflar, personel masrafları, tanıtım, yolculuk ve haberleşme masrafları gibi işin başarıya ulaşması için gerekli zorunlu masraflardır. Ancak bunun üzerindeki olağanüstü masrafları isteyebilir (TK.m.127/I). Olağanüstü masraflara örnek olarak, normal tanıtım faaliyeti dışında uygulanan özel tanıtım masrafları, hasar gören malların onarım masrafları gösterilebilir. Olağanüstü masraflar her halde ödenmelidir.

b) Hapis Hakkı

Acenta, acentalık sözleşmesinden doğan tüm alacakları kendisine ödeninceye kadar, sözleşme gereği zilyetliğinde bulunan müvekkili tacire ait menkul eşya veya kıymetli evrak üzerinde hapis hakkına sahiptir (TK.m.132/I). Acenta, müvekkil tacire ait malların satışından elde ettiği bedeli de, alacakları ödeninceye kadar iade etmekten kaçınabilir (TK.m.132/II). Hapis hakkı, kural olarak muaccel alacaklar için kullanılabilir ise de, müvekkili aciz halinde bulunan acenta, henüz muaccel olmamış alacakları için de hapis hakkını kullanabilir (TK.m.132/III). Tacir sıfatına sahip acenta ise, sadece acentalık sözleşmesi nedeniyle doğan alacakları için değil, aralarındaki bir başka sözleşmeden doğmuş alacak için de hapis hakkını kullanabilir (TK.m.132/IV).

c) Müvekkilin Menfaatlerini Koruma Borcu

Acenta kendisine ait bölgede ve faaliyet alanında müvekkilin işlerini görmek ve menfaatlerini korumakla yükümlüdür (TK.m.123/I). Fakat acentalık sözleşmesinde özel olarak gösterilmedikçe acenta, belli bir süre içinde belli sayıda aracılık faaliyetinde bulunmak ya da sözleşme yapmak zorunda değildir. Bununla birlikte uygulamada yapılan acentalık sözleşmelerinde genellikle “kota zorunluluğu” kabul edilmektedir.

Bu borcunun gereği olarak, acenta sözleşme yapacağı kişileri özenle seçmek, bunların ödeme gücünü araştırmak ve müvekkili adına elinde bulundurduğu malları özenle korumak zorundadır (TK.m.123/II). Tacir sıfatına sahip bir acenta aynı zamanda basiretli davranmak yükümlülüğündedir.

d) Bilgi Verme Borcu

Acenta, aracılıkta bulunduğu veya tacir adına bizzat yaptığı sözleşmelerle ilgili her türlü ihbar ve protestoyu kabul etmek (TK.m.119/I) ve zaman geçirmeden müvekkiline bildirmekle yükümlüdür (TK.m.124/I). Aynı şekilde bölgesindeki piyasa şartlarını, müşterilerin mali durumlarını ve meydana gelebilecek değişiklikleri de müvekkiline bildirmesi gerekir (TK.m.124/I).

e) Ticari Talimatlara Uyma Borcu

Müvekkil tacir, acentanın idari bağımsızlığına ters düşmeyecek nitelikte ticari konularda ona talimat verebilir. Yani mesela, acentanın mesai saatlerini belirleyemez ise de, hangi malların öncelikle satılmasının uygun olacağı, sözleşme şartları ve satış fiyatını belirleme yöntemi gibi konularda talimat verebilir (TK.m.124/II).

f) Tedbirli Davranma Borcu

Gönderilen malların taşıma sırasında hasara uğradığını gören acenta, gerekli tedbirleri almak zorundadır (TK.m.125/I). Eğer hasar açıkça belli ise, eşyayı teslim alırken açıkça ihtirazi kayıt (çekince)(ön kayıt) ileri sürmeli ya da hasarı mahkemece seçilecek bilir kişilere inceletmelidir. Hasar gizli ise, eşyanın teslim alınmasından itibaren en geç 8 gün içinde bilirkişi incelemesi yaptırılmalıdır (TK.m.788). Acenta bozulma ihtimali olan eşyayı, mahkemeden izin alarak satmak ve durumu müvekkiline bildirmek zorundadır.

g) Müvekkiline Ait Parayı Ödeme Borcu

Acenta, müvekkili adına tahsil ettiği parayı zamanında iade etmeye mecburdur (TK.m.126). Aksi halde iade etmesi gereken tarihten itibaren gecikme faizi öder. Yetkili sigorta acentaları, tahsil ettikleri primleri en geç ertesi haftanın son iş gününün bitimine kadar sigorta şirketine intikal ettirmek zorundadırlar (Sigorta Murakabe Kanunu, m.27/I).

h) Rekabet Yasağı

Acenta, aynı yer veya bölge içinde birbirleriyle rekabet durumundaki birden fazla işletme için aracılık yapamayacağı gibi, müvekkil tacir de aynı yer veya bölgede aynı konuda birden fazla acenta atayamaz. Ancak, sözleşme ile bu tekel hakkı, beltaraf edebilir (TK.m.118).

7) Acentanın Temsil Yetkisi

T.K. esas itibariyle “aracı acenta”yı düzenlemiş fakat “akit yapan acenta”lık uygulamasına da imkan tanımıştır. Eğer acentaya müvekkil tacir adına akit yapma yetkisi de verilmek istenirse, bu yetkinin özel olarak ve yazılı şekilde verilmesi ve bu yetki belgesinin ticaret siciline tescil ve ilanı zorunludur (TK.m.121/I,III).

Acentaya verilen temsil yetkisi sınırlandırılabilir. Örnek olarak belli bir miktara kadar sözleşme yapmak yetkisi tanınabilir. Bu sınırlamalar, tescil ve ilan edilmek şartıyla iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.

Acenta, aracılıkta bulunduğu veya tacir adına bizzat yaptığı sözleşmelerle ilgili her türlü ihbar ve protesto gibi hakkı koruyucu beyanlara müvekkili adına yapmaya ve bunları kabule (TK.m.119/I) ve aracılık yaptığı sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklarda müvekkil tacir adına dava açmaya yetkilidir (TK.m.119/II). Bu hükme aykırı şartlar geçersiz kabul edilmiştir (TK.m.119/III). Hakkı koruyucu beyanları, temerrüt ihtarı, ayıp ihbarı örnek olarak sayılabilir.

Acenta, özel olarak yazılı bir yetki verilmedikçe bizzat teslim etmediği malların bedelini alamayacağı gibi, bedelini bizzat ödemediği malları da teslim alamaz (TK.m.120).
Acentalığın Sona Ermesi

a) Sona Erme Nedenleri

• Acentalık sözleşmesinde kararlaştırılan sürenin dolmasıyla acentalık ilişkisi de kendiliğinden son bulur.

• Belirsiz süreli acentalık sözleşmeleri, taraflarca üç ay önceden ihbar etmek şartıyla sona erdirilebilir (TK.m.133/I).

• Sürekli hukuki işlerden sayılan acentalık ilişkisi de haklı nedenlerin varlığı halinde feshedilebilir.

• Taraflardan birinin ölümü, iflası, kısıtlanması.

b) Hukukî Sonuçları

aa) Taraflardan birinin kusuru yüzünden haklı nedenle fesih yoluna gidilmişse, diğer taraf fesih neden ile uğradığı zararları isteyebilir. Haklı bir nedene dayanmaksızın ve üç aylık ihbar süresine de uymadan sözleşmeyi fesheden taraf, başlanmış işlerin yarım kalması yüzünden karşı tarafın uğradığı zararı tazminle yükümlüdür (TK.m.134/I).

bb) Acentanın faaliyeti sonucu, müvekkilin iş ve müşteri çevresi genişlemiş ve işletmenin değeri artmıştır. Acentalık ilişkisi son bulduktan sonra da acentanın katkısıyla ortaya çıkan bu artıştan yararlanacağından müvekkil acentaya hakkaniyete uygun bir “müşteri tazminatı” (portföy hakkı) ödemesi gerekir. Nitekim TK.m.134/II’de taraflardan birinin ölümü, kısıtlaması veya iflası nedeniyle acentalık ilişkisinin sona ermesi halleri ile sınırlı olarak müşteri tazminatı ödeyeceği kabul edilmiştir.

cc) Acentalık sözleşmesinden doğan tüm talep hakları, 5 yıllık zaman aşımı süresine tabidir.

9) Acentalık Hükümlerine Tabi Bazı İlişkiler

TK.m.117 gereği, özel kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla acentalığa ilişkin hükümlere tabi tutulan kişiler şunlardır:

a) Yerli veya yabancı bir işletme hesabına fakat kendi adına devamlı şekilde sözleşme yapmaya yetkili kişiler.

b) Sigorta sözleşmesinin yapılmasına aracılık eden kişiler.

c) Türkiye Cumhuriyeti içinde merkez veya şubesi bulunmayan yabancı ticari işletmeler adına ve hesabına Türkiye’de işlem yapanlar.

KOMİSYONCU

1) Genel Olarak

Komisyonculuk esas olarak BK’nda düzenlenmiştir (m.416-430). Bu hükümlerde ayrıntılı olarak alım satım komisyonculuğu düzenlenmiş (m.416-429) ve diğer komisyonculuk türleri içinde alım satım komisyonculuğu hükümlerine atıf yapılmıştır (m.430/II). Bu düzenlemelerde ortaya çıkabilecek kanun boşluklarının ise vekalet sözleşmesi hükümleri (m.386-398) ile doldurulacağı kabul edilmiştir (m.416/II).

Özel komisyonculuk türü olan “taşıma işleri komisyonculuğu” ise TK.m.808-815’te ayrıca düzenlenmiştir. Alım satım komisyonculuğunun özel bir tür olan “Borsa Komisyoncuları” 5590 sayılı kanunda (m.53), sermaye piyasası araçları alım satımına aracılık eden komisyoncular ise SPK.m.30-34’te özel olarak düzenlenmiştir. Halk dilinde “emlak komisyoncusu” olarak adlandırılan kimseler ise aslında hukuki anlamda komisyoncu olmayıp, BK.nda düzenlenmiş olan “tellal”dır.

2) Alım Satım Komisyonculuğu

a) Tanımı Ve Unsurları

Komisyoncu ücret karşılığında kendi adına ve müvekkili hesabına hukuki işlem yapan kişidir. (BK.m.416)

aa) “Kendi adına müvekkili hesabına” hukuki işlem yapan komisyoncu aslında bir dolaylı temsilcidir. Bir komisyoncunun birden fazla müvekkili bulunabilir. Komisyoncu kendi adına hareket ettiği için müşteri ile girilen ilişkide ve yapılan sözleşmede taraf kendisidir. Ancak müvekkili hesabına olduğu için sözleşmeden kaynaklanan hak ve borçlar müvekkile geçmektedir.

bb) Kural olarak sürekli bir ilişki değildir. Tek bir sözleşme için de alım satım komisyonculuğu yapılması mümkündür. Komisyonculuğun meslek şeklinde icrası şart değildir.

cc) Komisyoncu ücret karşılığında faaliyet yapar. Eğer ücret öngörülmemişse, bu sözleşme komisyon değil, vekalet sözleşmesi niteliğinde sayılır.

b) Hakları Ve Borçları

aa) Komisyonculuk ücret karşılığı yapılır ve bu ücret genellikle alım satım bedelinin bir yüzdesi olarak sözleşmede belirlenir. Komisyoncu, işlemin bitirilmesinden sonra ücrete hak kazanır (BK.m.423/I). Sözleşmenin ifa edilmemesi müvekkilin kusuru ile olmuşsa, yine ücret istenebilir. Bunun dışında bir sebeple sözleşme ifa edilmemiş ise, komisyoncuya emeği karşılığı uygun bir ücret ödenir (BK.m.423/II).

Müvekkiline karşı sadakat yükümlülüğüne aykırı davranan komisyoncu, ücret talep etme hakkını kaybeder (BK.m.424/I). Komisyoncu, müşterinin edimini (sözleşmeden kaynaklanan borcunu) ödeyeceğine kefil değildir. Fakat ayrıca buna kefil olmuşsa bunun için ek bir ücret daha isteyebilir. Bu tür komisyonculara “Dükrüvar Komisyoncu” denir (BK.m.421/II).
bb) Komisyoncu, müvekkil için yaptığı bütün masrafları, verdiği avansları faizi ile birlikte isteyebilir (BK.m.422/I). BK.m.422/II’de komisyoncunun sürekli çalıştırdığı personeline yaptığı ödemeleri isteyemeyeceği hükme bağlanmıştır. O halde, özel olarak istihdam olunan geçici personele yapılan ödemelerin, ardiye (depolama) ve nakliye (taşıma) masraflarının istenebileceği kabul edilmelidir.

cc) Komisyoncu, müvekkili hesabına sattığı malın bedeli ya da hesabına satın aldığı malı kendisi üzerinde hapis hakkını kullanabilir (BK.m.425)

dd) Komisyoncu kendisi ile de sözleşme yapabilir. Şöyle ki borsada kayıtlı veya piyasada cari fiyatı bulunan kambiyo senetleri ve diğer kıymetli evrak veya malları, müvekkili aksine talimat vermemiş ise satar veya satın alabilir. Bu halde dahi normal komisyon ücretini alır ki buna taraf olma hakkı da denir.

ee) Komisyoncu müvekkiline işler hakkında en kısa sürede bilgi vermek zorundadır.

ff) Komisyoncu aldığı talimata göre hareket etmek ve özellikle belirtilen ücretten daha aşağı bir bedelle malı satmamalıdır. Aksi halde giderimle sorumlu olur.

c) Sona Erme Ve Zaman Aşımı

Komisyon ilişkisi sözleşmenin yerine getirilmesiyle veya vekaleti sona erdiren nedenlerle son bulur. Komisyon ilişkisinden doğan tüm davalar 5 yıllık zamanaşımına tabidir.

3) Taşıma İşleri Komisyonculuğu

a) Tanımı Ve Unsurları

Taşıma işleri komisyoncusu ücret karşılığında kendi adına ve müvekkili hesabına eşya taşımayı meslek edinmiş kişidir (TK.m.808/I).
aa) Burada kendi adına ve müvekkili adına eşya taşıtmak söz konusu olduğundan taşıyıcı ile karıştırmamak gerekir. Taşıyıcı, komisyoncu ile yaptığı anlaşma gereği eşyayı taşıyan kişidir. Bazı hallerde aksi kararlaştırılmış olmadıkça taşıma işini de üstlenen komisyoncu taşıyıcı sayılır.
bb) Bu işi kendine meslek edinen kişidir ve kural olarak tacirdir.
cc) Ücret karşılığı yapılır. Ücretsiz yapılan komisyonculuk faaliyetleri hakkında vekalet sözleşmesi hükümleri uygulanır.

b) Borç Ve Yükümler

aa) Esas borcu eşya taşıtmaktır. Özenli bir tacir gibi davranmak zorundadır.
bb) Eşya komisyoncuya koruyucu bir ambalaj içinde teslim edilmelidir.
cc) Komisyoncu üstlendiği işi bizzat yerine getirmelidir.
dd) Komisyoncu, borçlarını hiç veya gereği gibi yerine getirmezse, kendisinin hiçbir kusuru olmadığını kanıtlamadıkça doğan zararlardan sorumludur.

c) Zamanaşımı

Bir yıllık zamanaşımına tabidir. Ağır kusur ve kastın bulunması durumunda ise zamanaşımı süresi 10 yıl olarak kabul edilmiştir.

Benzer Konular
	Konu Başlığı	Başlatan	Yanıtlar	Görüntü	Son Mesaj
	Aile Planlamasının Tanımı Kadınca	Mavi_Kiyamet	0	785	Aralık 24, 2011, 11:13:35 ÖS Gönderen : Mavi_Kiyamet
	Psikodrama Unsurları Ve Teknikleri Nelerdir ? Ruh Sağlığı	Asortik Hatun	0	698	Ocak 21, 2013, 04:00:20 ÖS Gönderen : Asortik Hatun
	Zehirli Bitkilerin Toksik Unsurları Bitki Dünyası.	Asortik Hatun	0	617	Nisan 30, 2013, 01:08:46 ÖS Gönderen : Asortik Hatun
	Tehdit Suçunun Maddi Ve Manevi Unsurları Nelerdir? Hukuk	imge34	0	954	Ağustos 05, 2013, 12:37:37 ÖS Gönderen : imge34
	Hikaye’nin Unsurları Nelerdir ? Masal ve Hikayeler	SaviorAngel	0	1097	Ocak 13, 2015, 12:01:50 ÖÖ Gönderen : SaviorAngel