 |
|
|
Osmanlı Devleti Yükselme Döneminin sonlarına doğru üç kıtaya hükmeden, Avrupaya ve düşmanlarına korku salan, kendi çağında hüküm süren devletlere karşı her daim üstünlük kuran bir devlettir. Ekonomi, tarım, ticaret vs. gibi alanlarda dünyada söz sahibidir ve bu gibi alanlarda söz sahibi olması sayesinde devletin saygınlığı artmıştır. Bu devlet o kadar güçlü bir devlettir ki 1526 senesinde Mohaç Meydanında karşılaştıkları Macar ordusunu iki saatte hezimete uğratmıştır. Bu Osmanlı Devletinin gücünün ne seviyeye ulaştığının bir kanıtıdır. Yani günümüzün Amerikası ( siyasi ve ekonomi olarak) benzetmesinde bulunabiliriz.Amerika'nın şu an Dünya da üstlendiği rolü Osmanlı 15. yy ile 18. yy arası üstlenmiştir.
Bu yazımda asıl değinmek istediğim konu ise 19. yy Osmanlı Devletinin askeri durumu ve bunun neticesin de bu yüzyılda azınlıklarla Osmanlı arasında geçen-insanlar tarafından pek bilinmeyen- bir olaya değinmek istiyorum. Tabi bu olayın Osmanlı üstündeki etkileri nasıl olmuştur buna da değineceğim. Öncelikle Osmanlı Devleti 19. yy da nasıl kaotik durumdadır kısaca buna bakalım.
19. yüzyılda Osmanlı Devleti hızla dağılmaya ve beraberinde parçalanmaya başladığı dönemdir. Bunda Fransız İhtilali'nin sonuçları, Sanayi İnkılâbı ve kapitülasyonlar gibi Osmanlı devletini derinden sarsan olaylar neden oldu. Avrupa tarafından Osmanlıya yakıştırılan "Hasta Adam" benzetmesi yine bu dönemlere ait bir yakıştırma olarak ortaya çıkmıştır. Şöyle bir örnek verirsem Osmanlı Devleti'nin hastalık derecesini net bir şekilde açıklayabilirim. Bu sayede Devletin Yükselme Dönemiyle de ufak bir kıyaslama yapabiliriz. Osmanlı Devleti'nin Yükselme Döneminde devletin o kadar akçesi ve altını vardı ki Miri hazine (veya dış hazine) ile Enderûn (veya iç hazine) hazinesinde boş yer yoktu. Refahın daha geniş kesimlerce paylaşıldığı zamanlardı. Lakin gerileme dönemiyle birlikte masraflar artıp gelirler azalınca Osmanlı Devleti ekonomik buhran içine girmiştir. Devletin durumu o kadar kötü bir seviyede ki bu darboğazdan kurtulmak için 1853-1856 Kırım Savaş'ında İngiltere'den dış borç alınmıştır. Tabi ondan sonra Duyun-u Umumiye'nin kurulmasıyla devletin mali olarak da çöküntüye girdiğini görebiliriz.
Aslında Osmanlı Devleti'nin her alanda etkin olmasının bence tek sebebi askeri gücüdür. Hem denizde hem de karada Dünyanın sayılı ordularından birine sahiptir. Bu askeri gücüyle üç kıtaya hükmetmiştir. Ama her çıkışın bir inişi olacağı gibi her yükselmenin de bir gerileme ve çöküş süreci olacaktır. Bu süreç Osmanlı Devleti'nde 250 yıl sürmüştür. Bu sürecin uzun olması Osmanlı Devletinin gerilemesine rağmen ne kadar güçlü bir teşkilat yapısına sahip olduğunun kanıtıdır.
Osmanlı Devletini çöküş sürecinden kurtarmak için bazı devlet adamları ıslahat hareketleri düzenlemiştir. Islahat hareketlerini komadaki hastaya serum vermeye benzetebiliriz. Kısaca bu ıslahat haraketlerine de bakalım ve önemli olanlarını açıklamaya çalışalım.
-Yeniçeri ocağı kaldırılması : 1324 yılında Osman Gazinin tahtan inişinin akabinde Orhan gazinin tahta çıktığı yıl kurulmuştur. Osmanlı Devletinin savaşlarda en faydalı olan askeri gruplarından birisidir. Padişahın da yanında yer alan ve padişahı korumakla yükümlü olan bir askeri gruptur. Geçimlerini üç aylık olarak aldıkları maaş, padişah tahta çıktığı zaman verilen culüs bahşişi ve katıldıkları savaşlarda elde ettikleri ganimetlerden elde ederler. Bu grup geçen sürelerde kuruluş amacından saparak devletin yönetiminde söz sahibi olmuştur ve isyan faalietleri içine girişmiştir. Yükselme döneminde de isyan etmişlerdir ama devlet güçlü olduğu için etkisi kısa sürmüştür. 1658 yılından itibaren tüm önemini kaybetmiş ve bir ayaklanma yuvası haline gelmiştir. Sürekli ayaklanan Yeniçeriler istemedikleri padişahları ve devlet adamlarını indiriyor, hatta öldürüyorlardı. Bu kadar olaya binaen bu kurumun önemini kaybettiğini ve kaldırılması gerektiğini bazı padişahlar düşünmüştür. Bunların en başında Genç Osman gelir. Hotin savaşı esnasında -herkesi kendisi gibi sır saklayan birisi olduğunu sanıp- bu düşüncesini etrafındaki birisiyle paylaşmıştır. Bu paylaştığı kişi ise bu durumu çıkarlarına ters düştüğü için yeniçeri ocağı ağasıyla paylaşmıştır. O zamanda da hakim güç yeniçeriler olduğu için Genç Osman'ı Kapıkulu Zindanların'da boğmuşlardır. (Herkesin malumu Osmanlı Devletinde hanedandan birisinin kanı dökülmesi hoş karşılanmaz) Ama daha sonraki yıllarda güçlü bir otoriteye sahip olan ve halkı da arkasına alan II. Mahmut bu ocağı ortadan kaldırmıştır.
-Nizam-ı cedid kurulması : Yeniçerilerin işlevini yerine getirmediğini düşünen III. Selim tarafından kurulmuştur. Bu orduyu finanse etmek için ise İrad-ı Cedit dairesi kurulmuştur. Lakin Osmanlı Devletinde en önemli cenahın yeniçeriler olduğunu düşünürsek bu ordunun ömrü kısa olmuştur. Bu da askerlerin yönetimde söz sahibi olduğunun bir kanıtıdır.
-Ordunun eğitim şekli değişmesi : Toprak kayıplarını en aza indirmek için planlanmıştır. Lakin Osmanlı Devleti eski gücünde olmadığı için bu da pek etkili olmamıştır.
-Ordu beş ordu şeklinde teşkilatlandırılması.
-Askerlik süresi beş yıl olarak belirlenmesi.
-Askere alma işi kura ile yapılması.
Yukarıda saydığım askeri ıslahatlar ordunun kötü gidişatına merhem olmamıştır. Bunun neticesinde olarak da toprak kayıpları hızla artmıştır. Şimdi bu toprak kayıplarına bakalım. ( 19. YY )
-Kırım Savaşı (1853-1856)
- Navarinde Osmanlı donanmasının yakılması ( 1827)
- Mehmet Ali Paşayla yapılan mücadeleler ( Osmanlı Devletinin kendi valisine bile söz geçiremediğinin kanıtıdır)
-Londra Boğazlar Konferansı (1841)
-Paris Antlaşması(1856):
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ( 93 Harbi)
Berlin Antlaşması(1878)
Osmanlı Devleti 19. YY da çok önemli olaylar atlatmıştır. Bu olaylar devletin gerilemesinde önemli rol oynamıştır. Yukarıda bahsettiğim askeri olayların yanında azınlık isyanlarını da önemli olaylar kategorisinde değenlendirebiliriz. Öncelikle tarihsel olarak dostluk içinde yaşadığımız azınlıklardan biraz bahsedeyim. Kelime anlamı olarak azınlık : Bir devlet otoritesi altında yaşayan, aralarında din, dil, ırk farkı bulunan, özel anlaşmalarla verilen haklardan yararlanan gruplardır.(TDK sözlüğü) Osmanlı Devleti’nde gayrimüslimlerle iç içe yaşama, devletin kuruluş yıllarına kadar gider. Gayrimüslimler, İslam Hukuku’nun “zimmi hukuku” ile birlikte zaman zaman çıkarılan “örfî hukuk”un sağladığı düzen içinde huzur, barış ve güven içerisinde yüzyıllarca yaşamışlardır. Bunun akabininde Osmanlı Devletindeki azınlıklar yarı özerk bir yapı teşkil etmektedir. Buraya kadar herşey yolunda iken ne oldu da 19. YY da bu milletler bağımsızlıklarının peşinde düştü. Cevaplayacağımız soruların başında bu gelmektedir. Kısaca cevap verirsek Osmanlı Devletinin eski gücünde olmaması, Fransız İhtilalilin de getirdiği milliyetçilik akımı ve büyük devletlerin kışkırtmaları ( özellikle Rusya) azınlıklar isyanlarında etkili olmuştur.
Osmanının egemenlik alanı içindeki topraklar üzerinde yaşayan bütün milletler ( Araplar ve Afrikadaki bir kaç millet hariç) bağımsızlık için mücadele etmiştir. Osmanlıı tarihinde bazı isyanlar çok önemli bir yer tutmaktadır. Şimdi bunlara kısaca değinelim :
Sırp İsyanı: Fransız ihtilalinin yaymış olduğu milliyetçilik akımının etkisiyle ve bu bölgede çıkarı olan Avusturya ve Rusya’nın kışkırtmalarıyla ve Sırpların yaşadığı bölgelerdeki Yeniçerilerinin halka kötü davranmaları Sırpların isyan etme lerinde etkili olmuştur.Sırplar ilk kez 1804 yılında Kara Yorgi başkanlığında ve 1815 yılında Miloş Obronoviç önderliğinde isyan ettiler. Hemen bir anektod:
-Sırplar Osmanlı Devleti’ne isyan eden ilk millet olmuştur.
-Sırplar 1829 Edirne antlaşması ile yarı bağımsız bir devlet oldular. 1878 Berlin antlaşması ile tam bağımsız olmuşlardır.
-Yunan İsyanı: Yunanlıların isyan etmesinde başta Fransız ihtilalinin yaydığı milliyetçilik akımı olmak üzere, Rusya’nın kışkırtması, 1814 yılında kurulan Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin faaliyetleri etkili olmuştur. Yunanlılar 1820’de Eflak ve Boğdan’da ayaklandılar daha sonra 1821’de Mora’da isyan ettiler. II.Mahmut isyanı bastıramayınca Mısır valisi M.Ali Paşa’dan yardım istedi ve isyan kısa sürede bastırıldı.(1827)
Ama İstanbul'a yakın oldukları için Rum isyanları daha önceliklidir. Devrin Rum Patriği Gregorius'un, Rus Çarı Alexandr'a gönderdiği ihanet mektubunun ele geçirilmesiyle Rum isyanının fitili ateşlenmiştir.
Patrik Gregorius'un, Rus Çarı Alexandr'a yazdığı ihanet mektubunun bir kısmında şöyle denilmektedir:
“'Türkler’i maddeten ezmek ve yıkmak mümkün değildir. Çünkü Türkler çok sabırlı ve dayanıklı insanlardır. Gayet mağrurdurlar ve izzet-i nefis sahibidirler. Bu hasletleri de dinlerine olan bağlılıklarından ve kadere rıza göstermelerinden, geleneklerinin kuvvetinden; padişahlarına, kumandanlarına ve diğer büyüklerine olan itaat duygularından gelmektedir.
Türkler zekidirler ve kendilerini iyi yolda sevk ve idare edecek liderlere sahip oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gayet kanaatkârdırlar. Onların bütün meziyetleri hatta kahramanlık ve yiğitlik duyguları da geleneklerine olan bağlılıklarından, ahlâklarının güzel ve saf olmasından , bilhassa dinî ve manevî hayatlarını düzenleyen ve derleyen şahsiyetlere olan bağlılık ve saygılarından gelmektedir.
Türkler’i evvela bu dinî ve manevî şahsiyetlerinden mahrum bırakmak, kriz ve sıkıntı anlarında doğru yolu gösterecek kişi ve odaklardan mahrum bırakmak gerekir. Bunun da kestirme yolu dinî ve manevî hayatı temsil eden teşkilat ve şahsiyetleri, milletleri üzerinde etkili olmaktan çıkarmaktır. Halkı da millî ve manevî geleneklerine uymayan dış telkin ve fikirlerle tahrip etmektir.
Türkler dış yardımı reddederler, haysiyet duyguları buna engeldir. Bundan dolayı, geçici bir zaman için dahi olsa , Türkleri dış yardıma alıştırmalıdır.
Maneviyatları sarsıldığı gün kendilerinden şeklen çok kuvvetli, kalabalık ve güçlü görünen hakim kuvvetler önünde zafere götüren asıl güçleri sarsılacak ve maddî araçların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olacaktır...”
1821 yılında vuku bulan bu olay, İhanet Mektubu’nun ve Mora’nın İsyanı’na ilişkin belgelerin bulunması üzerine yapılan duruşma sonucunda, suçlu bulunarak patrikhanenin orta kapısı önünde asılarak idam edilmiştir. O sıralar Osmanlı tahtında, Sultan II. Mahmut oturmaktadır. Sadrazam ise Benderli Ali Paşa’dır. Patrik Gregorius’tan sonra gizlice toplanan patrikhane yönetimi, aynı yerde bir Türk devlet veya din adamı asılana kadar, kapının kapalı tutulmasına karar verdi. Bu kapı Cumhuriyet Dönemi’ne kadar zincirlenmiş olarak tutuldu. Halen kapalı olan bu kapı, patrikhane çevrelerinde Kin Kapısı olarak anılmaktadır. Günümüzde, Rum Ortodoks Patrikleri, Patrikhane’ye başka kapıdan girip çıkmaktadır. Günümüzde bu kapının açıldığı sokağa Türkler, Sadrazam Ali Paşa Sokağı adını vermişlerdir.
|
| WwW.WeBCaNaVaRi.NeT | > .::| $ Eğitim & Öğretim $ |::. > Ödev Arşivi > Tarih (Moderatör: WeBCaNaVaRi)
Konu: 19. Yy Osmanlı Devleti Askeri Yapısı Ve Azınlık Isyanları.
Yazdır
Gelişmiş Arama
Nisan 25, 2008, 05:31:57 ÖS